GORCZYCA BIAŁA- SINAPIS ALBA
Roślina 1 roczna, szorstko owłosione łodygi wysokość 80-130cm. Liście kształtu lirowatego pierzastodzielne, kwiaty żółte zebrane w kwiatostan groniasty. Kwitnie czerwiec lipiec owoc owłosiona łuszczyna, nasiona żółtawe kuliste.
Surowiec- Nasiona gorczycy białej -Sinapis albea semen-
Skład chemiczny- synalbina 2,5%, olej tłusty 20-40%, białka 30%, substancje śluzowe.
Zastosowanie- przyprawowe, musztarda do marynat, właściwości konserwujące. Leczniczo- pobudza trawienie, bakteriobójczo, wiatropędnie.
Zbiór- w pełni dojrzałości sierpień- wrzesień.
GORCZYCA CZARNA- BRASSICA NIGRA
Roślina 1 roczna od 60 do 120cm wysokości, występuje naturalnie w Polsce i uprawie. Łodyga w górnej części rozgałęziona w dolnej słabo owłosiona. Liście całobrzegie ciemnozielone, drobne ogonkowe lirowate owłosione. Górne lancetowate krótko ogonkowe. Kwiatostan groniasty kwiaty żółte, kwitnie od czerwca do sierpnia. Owocem łuszczyna przylegająca do pędów. Nasiona ciemnobrązowe lub czarne.
Surowiec - nasiona gorczycy czarnej- Sinapis Nigrze semen
Skład chemiczny- synigryna do5%, olejek gorczycowy o,7- 1,4%, olej tłusty 30%, białka 18%, śluzy 20%, flawonoidy.
Zastosowanie- leczniczo, przyprawowo, konserwująco, rozdrobnione nasiona rozgrzewają skórę i błony śluzowe. Zewnętrznie do nacierań reumatycznych i zapaleniu płuc.
GORCZYCA SAREPSKA- BRASSICA JUNCEA
Dorasta do 100cm liście dolne lirowate górne lancetowate. Kwiaty drobne żółte w kwiatostanach groniastych. Nasiona są kuliste czerwonobrunatne do fioletowo brunatnych. Roślina oleista (nasiona do wyrobu musztardy)
ROKIETTA SIEWNA- ERUCA SATIVA
Roślina 1 roczna, tworzy owłosione łodygi 80-100cm wysokości liście drobne ogonkowe lirowate pierzastodzielne, górne siedzące wydłużono owalne są ząbkowane. Kwiaty kremowe lub białe, fioletowe pyłkowe zebrane w kwiatostany groniaste. Owoc jajowata łuszczyna przylegająca do łodygi. Nasiona jasnobrązowe są drobne kuliste lub elipsoidalne. Liście lekko orzechowy smak są jadalne jak szpinak
Surowiec- Nasiona i liście (do spożycia).
Zastosowanie- Nasiona do pozyskiwania olejku do 30% oleju tłustego. Również służą jak przyprawa do musztardy, marynat, konserwująco. Leczniczo nasiona posiadają glikozy, glikoerucyny która korzystnie wpływa na trawienie i moczopędnie.
CZARNUSZKA ŚIEWNA- NIGELLA SATIVA (DAMASCEŃSKA I POLNA)
Uprawiane są jako rośliny lecznicze, przyprawowe i ozdobne. Wszystkie są 1 roczne. W Polsce uprawiana czarnuszka siewna. Są to rośliny 40cm wysokości łodygi rozgałęzione liście pierzastosieczne. Kwiaty są 5 krotne białe, niebiesko żyłkowe o średnicy 3cm umieszczone na wierzchołkach pędów. Kwitnie w czerwcu i lipcu. Owocem jest 5-10 zrośniętych mieszków. Nasiona pomarszczone ostro zakończone czarne po roztarciu charakterystyczny zapach. Korzeń palowy słabo rozwinięty do 25cm.
Surowiec- nasiona czarnuszki siewnej- nicellae sative semen
Skład chemiczny- olejek eteryczny 0,5- 1,5%, olej 25- 40%, saponiny, gorycze, garbniki.
Zastosowanie- Leczniczo moczopędnie, wiatropędnie, mlekopędnie. Przyprawowo do pieczenia i marynat, konserwująco.
Rozmnażanie- wyłącznie z nasion wprost w pole od końca marca do połowy kwietnia wschody szybkie po kilku dniach.
Wymagania- duże pokarmowe nawozimy mineralnie.
Zbiór- dojrzewają nierównomiernie zbiór w sierpniu oznaka dojrzałości lekkie żółkniecie i suszymy. Plon 0,6- 1,5t/1ha.
Czarnuszka damasceńska- ma większe kwiaty uprawiane na kwiat suszony i ozdobny.
MAK LEKARSKI- PAPAVER SOMNIFERUM
Nie występuje w stanie dzikim (uprawa). Roślina 1 roczna tworzy łodygi do 150cm, wzniesione niebiesko zielone pojedyncze, liście duże szaro zielone, podłużnie jajowate ostro ząbkowane obejmują łodygę. Liście dolne ogonkowe w górnej części siedzące. Kwiaty duże średnicy 10cm, 2 działkowy kielich, 4 płatki korony, białe różowe purpurowe, kwitnie czerwiec- sierpień. Owoc kulista jajowata torebka średnicy 6cm (makówka) wewnątrz nasiona drobne kształtu nerkowatego niebiesko szare, czarne, czerwonawe. System korzeniowy słabo rozgałęziony głębokość 70-120cm. We wszystkich częściach rośliny biały sok mleczny (alkaloidy, morfinę).
Surowiec- nasiona
Zastosowanie- nasiona przyprawowe spożywcze, przy wyrobie pieczywa, nasiona maku spożywamy bezpośrednio lub po wytłoczeniu oleju. Olej makowy wytłaczany na zimno (jadalny) lekko migdałowy smak do sałatek. Olej wyciskany na gorąco do wyrobu mydeł, farb, maści. Leczniczo morfinę pozyskujemy ze słomy makowej i resztek nasion lub z soku główek.
Skład chemiczny- 38-70% oleju, białko 18-25%
Zbiór- nasiona zbieramy w okresie pełnej dojrzałości są sypkie i szeleszczą w makówce plon 0,8-1,5t/1ha.
Wymagania- duże świetlne, cieplne, wodne, gleby żyzne. Jest wrażliwa na zachwaszczenia i herbicydy.
Rozmnażanie- wysiew wprost do gruntu od połowy marca do kwietnia.
BYLICA ESTRAGON- ARTEMISIA DRACUNCULUS
Pochodzi z Azji bylina tworzy wzniesione łodygi do 120cm wysokości liście siedzące lancetowate. Kwiatostan koszyczek na szczycie pędu. Kwiaty zielonkawo żółte. System korzeniowy silny kłącze z licznymi drobnymi korzeniami.
Niemiecki- do 100cm, liście ciemnozielone gładkie błyszczące, nie wydaje nasion. Zawartość olejku w zielu suchym 0,15-3,10%, olejek wyższej jakości lekko anyżowy słodki smak.
Rosyjski- do 160cm, liście szarawe matowe, owłosione wydaje sporo nasion, zawartość olejku w suchym zielu 0,25-2,06%, słabszy aromat ostrzejszy smak, bujny wzrost, wytwarza nasiona, mniejsze wymagania środowiskowe.
Surowiec- ziele estragony- dracunculi herba.
Skład chemiczny- olejek eteryczny do 0,8%, flawonoidy, związki kumarynowe, karoten, garbniki.
Zastosowanie- ziele przyprawowo, leczniczo moczopędnie, żółciopędnie, poprawia trawienie, przeciw skurczowo.
Wymagania- stanowisko osłonięte, nasłonecznione. Gleby średniozwięzłe zasobne w wodę, umiarkowane wymagania pokarmowe.
Rozmnażanie- z nasion rosyjski lub przez podział roślin niemiecki.
Zbiór- na początku kwitnienia ścinamy ziele na wysokości 10cm suszymy w temp do 35°C
TURÓWKA ŻUBRÓWKA RODZ. WIECHLINOWATE
Bylina kumarynowy zapach, rośnie w stanie naturalnym w Polsce
Turówka wonna- 60cm wysokości, liście 4cm długości wytwarza liczne rozłogi.
Turówka leśna- większe znaczenie jako surowiec do wyrobu wódek tworzy luźne kępy ciemno zielonych liści większych w okresie kwitnienia.
Surowiec- ziele turówki- hierochloe herba
Skład chemiczny- kumaryny do 6%, kwasy kumarynowe, krzemionka, flawonoidy.
Zastosowanie- kumaryna w roślinie działa przeciw skurczowo, przeciw obrzękowo, uspokajająco. Ziele turówki do mieszanek ziołowych, przemysłu spirytusowego do produkcji kadzideł.
CYKORIA PODRÓŻNIK- CICHORIUM INTYBUS
Bylina w Polsce rośnie pospolicie dorasta do 120cm wysokości łodygi sztywne kanciaste szorstko owłosione, rozgałęzione słabo ulistnione. Liście dolne pierzasto wcięte zebrane w różyczkę liście górne lancetowate obejmują łodygę. Kwiaty niebieskie zebrane w koszyczki na szczytach rozgałęzień pędów lub w kątach liści. Kwiaty języczkowate, środkowe kwiaty rurkowate ciemniejsze. Okrywy koszyczka są gruczołowato owłosione. Kwitnie od lipca do września owoc niełupka. Korzenie długie rozgałęzione brunatne. Cała roślina biały sok mleczny.
Surowiec- korzeń cykorii- cichorii radix
Skład chemiczny- laktucyna i laktupiryna, fenolokwasy, fitosterole, gorzki glikozy intybina i insulina 40%.
Zastosowanie- w lecznictwie stosujemy korzeń cykorii zebrany we wrześniu i wysuszony w suszarni oraz ziele zebrane w sierpniu suszone naturalnie. Zwiększa wydzielanie soku żołądkowego żółci stosowany jako lek moczopędny. Jedna z odmian wykorzystywana do produkcji kawy zbożowej.
NAGIETEK LEKARSKI- COLENDULA OFFICINALIS RODZ.ASTROWATE
Roślina 1 roczna dorasta do 70cm wysokości, tworzy wzniesione łodygi w górnej części rozgałęzione. Liście ułożone skrętolegle dolne ogonkowe kształtu odwrotnie jajowatego, liście górne siedzące lancetowate. Liście i łodygi lekko owłosione, kwiatostan koszyczek na szczycie pędu kwiaty różnej barwy żółte, pomarańczowe, brunatne. Najlepszy surowiec z odmian o pomarańczowych kwiatach.
Surowiec- kwiat nagietka- colendule flos.
Skład chemiczny- saponiny triterpenowe, karotenoidy, flawonoidy, kumaryny, olejek eteryczny.
Zastosowanie- surowiec pobudza wydzielanie soku żołądkowego i żółci działa przeciw zapalnie i bakteryjnie. Do celów zewnętrznych stosuje się wyciągi alkoholowe i olejkowe. Wykorzystujemy w lecznictwie, schorzenia wątroby, układu pokarmowego kosmetyce.
Wymagania- gleby słabsze, żyzne, wilgotne duże wymagania pokarmowe.
Rozmnażanie- nasiona wysiewamy wprost w pole wiosną.
Zbiór- surowiec zbieramy w okresie pełnego rozwoju, zbiór trwa 4 tygodnie, co 4-5 dni zbieramy kwiaty suszymy około 40°C plon 1-2t/1ha
RUMIANEK POSPOLITY- MATRICARIA RECUTITA
Roślina 1 roczna osiąga wysokość 10-50cm proste wzniesione rozgałęzione łodygi, na których są liście pierzastodzielne na zakończeniu rozgałęzień są kwiaty zebrane w koszyczki. Kwiaty na brzegach języczkowate białe wewnętrzne rurkowe białe owoc orzeszek system korzeniowy krótki, korzeń główny i boczne słabo rozwinięte.
Surowiec- Chamamillae floks- koszyczek rumianku.
Skład chemiczny- olejek eteryczny 1,5% (chamazulen, bisabolol), flawonoidy, kumaryny, cholina, związki śluzowe.
Zastosowanie- związki śluzowe działają przeciw zapalnie, odkażająco, rozkurczająco. Olejek rumiankowy gęsta ciecz o barwie szafirowej duże zastosowanie w kosmetyce.
Zbiór- zbieramy całe koszyczki w pełni kwitnienia po wysuszeniu 30°C zachowują swoja barwę i zapach.
Wymagania- duże świetlne, termiczne umiarkowane, gleby średnio zwięzłe odczyn obojętny, gleby zasobne w składniki pokarmowe.
Rozmnażanie- z nasion wprost w pole jesienią.
ARNIKA GÓRSKA- ARNICA MONTANA
Jest byliną w Polsce pod ochroną. Dorasta do 60cm tworzy prostą pojedynczą łodygę. Liście są na przeciw ległe drobne zebrane w różyczkę odwrotnie jajowate, liście malejące ku górnej łodydze. Cała roślina jest gruczołowato pokryta. Kwiaty są pomarańczowe lub złocisto- żółte zebrane w koszyczek około 6-8cm. 1 koszyczek jest osadzony szczytowo, 2 wyrastają z katów górnych liści. Kwitnie VII- VIII owocem jest niełupka
Surowiec- aruicae flos- kwiat arniki.
Skład chemiczny- laktony seskwiterpenowe, olejek eteryczny 0,3%, flawonoidy, kwasy fenolowe, karotenoidy.
Zastosowanie- służy do wyrobu wyciągów, alkalidowych, które działają przeciwzapalnie i anty septycznie, stosowane są zewnętrznie i do wyrobu różnych kosmetyków.
Wymagania- wymagają stanowiska ciepłego zasobnego w wilgoć gleby próchniczne o odczynie lekko kwaśnym.
Rozmnażanie- z nasion wysiewanych wprost w pole po zebraniu lub na wiosnę przez podział
ŁOPIAN WIĘKSZY- ARCTIUM LAPPA
Roślina 2 letnia w 1 roku wytwarza rozetę liści o długich sercowo jajowatych blaszkach. Liście mają długość 50cm, dolna strona słabo owłosiona w 2 roku wytwarza łodygę o wysokości 2 metrów silnie rozgałęziona. Na szczytach rozgałęzień rozwijają się koszyczki o purpurowo- czerwonych nerkowatych kwiatach. Kwiaty okryte są łuskami. Kwitnie VII- VIII owocem jest niełupka. Roślina rzadko uprawiana zbiór ze stanowisk naturalnych.
Surowiec- korzeń łopianu
Skład chemiczny- związki poliacetylenowe, olejek eteryczny, fitosterole, insulina, związki śluzowe, sole mineralne.
Zastosowanie- leczniczo działa przeciwzapalnie, pobudza wydzielanie soku enzymów trzustki. Stosowana przy chorobach skóry, trądziku, łuszczycy, przy chorobach układu pokarmowego. Stosowny zewnętrznie w postaci okładów, kąpieli.
Zbiór- zbieramy korzenie na jesieni lub wiosną przed kwitnieniem z roślin 1 rocznych. Suszy się w suszarni w temp do 50°C.
MYDLNICA LEKARSKA- SAPONARIA OFFICINALIS
Występuje w stanie naturalnym, to bylina łodygi wzniesione od 30 do 80cm. Łodygi są kanciaste i słabo owłosione. Liście są jajowato lancetowate, zaostrzone na brzegach szorstkie siedzące. Kwiaty zebrane na wierzchołkach barwy białej lub różowej. Kwitnie VI- IX kwiaty są pachnące lekko migdałowe. Owocem jest torebka. System korzeniowy silnie rozwinięty w postaci podziemnych kłączy saponiny sprawiają, że korzeń po zalaniu wodą wytwarzają pieniacze substancje. Korzenie są barwy brązowej maja kształt walcowaty ich smak jest słodkawy potem gorzkawy.
Surowiec- korzeń mydlnicy- saponariae radix.
Skład chemiczny- saponiny triterpenowe 5%, cukry, fitosterole, sole mineralne.
Zastosowanie- działa wykrztuśnie, żółciopędnie, żółciotwórczo, oraz przeciw obrzękom. Korzeń jest surowcem preparatów do pielęgnacji włosów.
Zbiór- korzeń zbieramy jesienią lub wiosną z roślin 1 rocznych wykopane korzenie po oczyszczeniu, kroi się na słońcu lub suszy w temp 40-50°C czas suszenia powinien być jak najkrótszy.
Wymagania- stanowiska słoneczne lub pół cieniste, gleby żyzne wilgotne
Rozmnażanie- z nasion wprost w pole, lub z rozłogów podziemnych.
OGÓRECZNIK LEKARSKI- BORAGO OFFICINALIS
Roślina 1 lub 2 letnia. Tworzy silną wzniesiona łodygę do 60cm. Liście są soczyste po zgnieceniu przypominają zapach ogórka. Cała roślina jest szorstko owłosiona. Kwitnie od VI-VIII kwiaty są niebieskie zebrane na szczytach pędów. Owocem jest rozłupnia.
Surowiec- Ziele ogórecznika- boraginis herba.
Skład chemiczny- związki śluzowe 11%, garbniki, alkaloidy, flawonoidy.
Zastosowanie- działa powlekająco na błony śluzowe gardła, żołądka, działa śćiągająco i bakteriobójczo. Wykorzystywany jest również do kąpieli, okładów, w chorobach skóry.
Wymagania- ma nieduże wymagania termiczne wymaga gleb żyznych, wilgotnych.
Rozmnażanie- nasiona wysiewamy wprost do gruntu.
Zbiór- surowiec zbieramy w połowie VII i suszymy w miejscu przewiewnym lub suszarni w temp 40°C.
LEN ZWYCZAJNY- LINUM USITATISSIMUM
To roślina oleista, włóknodajna, przyprawowa, kosmetyczna. Jest 1 roczna tworzy proste rozgałęzione łodygi dorastające do 120cm. Łodygi są ulistnione liście lancetowate ułożone skrętolegle. Kwiaty niebieskie na szczytach rozgałęzień owocem jest 5 komorowa torebka zawierająca 6- 10 nasion. Nasiona są płaskie jajowate błyszczące śliskie. Po roztarciu wydziela się z nich zapach, smak jest śluzowaty oleisty.
Surowiec- nasiona lnu- linum semen
Skład chemiczny- śluz do 6%, olej do 45%, glikozydy cyjanogenne do 1,5%, białko.
Zastosowanie- otrzymywany olej jest jadalny i wykorzystywany w przemyśle. Nasiona działają lekko przeczyszczająco, pobudzająco trawienie, działają osłaniająco przy owrzodzeniach wątroby i dwunastnicy. Działają regulująco na błony śluzowe. Olej używany jest również zewnętrznie w formie okładów, maści, o działaniu odmiękczającym i lekko przeciwzapalnym. W kosmetyce stosowany jest do produkcji balsamów.
Wymagania- odporna na mróz, rośnie na glebach przepuszczalnych i stanowisku słonecznym.
Rozmnażanie- nasiona wysiewamy wiosną i wczesnym latem wprost w pole
Zbiór- roślinę się wyrywa i młóci uzyskując nasiona
POKRZYWA ZWYCZAJNA- URTICA DIOICA
Jest byliną roślina 2 pienna, tworzy 4 kanciaste łodygi dorastające do 1,5m. Liście są jajowate o sercowej nasadzie, grubo ząbkowane. Łodyga i liście pokryte są parzącymi włoskami. Kwitnie VI- IX kwiaty są zielone niepozorne, zebrane w wierzchotkę w katach liści. Owocem jest orzeszek.
Surowiec- liście pokrzywy- urticae folium
Skład chemiczny- witamina C do 6%, karoten do 50mg, witamina B2, K, chlorofil do 8%, kwasy organiczne, garbniki, sole mineralne.
Zastosowanie- działa moczopędnie i słabo przeciwkrwotocznie. W przemyśle kosmetycznym wykorzystywana jest do produkcji mydła, szamponów, pasty do zębów, kremów oraz preparatów do wzmacniania włosów.
TATARAK ZWYCZAJNY- ACORUS CALAMUS
To bylina, cała roślina zwłaszcza kłącza wydziela aromatyczny zapach. Kłącze jest grube, długie, rozgałęzione gąbczaste silnie aromatyczne barwy brązowej. Łodyga dorasta do 1m trójboczna. Liście równowąskie szablaste, zaostrzone. Kwiatostanem jest kolba około 8cm złożona z małych zielonkawo- żółtych kwiatów kwitnie VIII. Owocem jest czerwona jagoda u nas nie dojrzewa.
Surowiec- kłącze tataraku
Skład chemiczny- olejek eteryczny 1,5-4%, gorycz, okaryna, garbniki, śluzy, skrobia.
Zastosowanie- stosowane jest do wyrobu preparatów stosowanych w lecznictwie do wyrobu szamponów preparatów do pielęgnacji włosów i skóry.
Zbiór- kłącze zbiera się od wiosny do jesieni po pocięciu suszy się w warunkach naturalnych w cieniu w temp 35°C.
5