Marian Olejnik - z teorii psychologicznej

NEO- I POSTPIAGETOWSKIE MODELE ROZWOJU INTELIGENCJI

*Autor omawia wybrane koncepcje i badania reprezentujące nurt, który wyłonił się z krytyki teorii Piageta. Krytyka ta dotyczyła nieprzydatności teorii Piageta do wyjaśnienia rozwoju inteligencji u człowieka dorosłego.

W teorii Piageta okres dorastania i adolescencji to kształtowanie się struktur intelektualnych, zapewniających ostateczną formę równowagi między organizmem a środowiskiem. Podstawową właściwością tych struktur jest odwrócenie w zakresie relacji rzeczywistość-możliwość. Od tego momentu rzeczywistość jest rozpatrywana w kontekście wszystkich przekształceń potencjalnych. To umożliwia myślenie hipotetyczno-dedukcyjne (myślenie w kategoriach nieuniknionych konsekwencji, które implikują przejęte hip, bez względu na ich prawdziwość).

Do cech myślenia pochodnych od operacji formalnych można zaliczyć:

• werbalny charakter myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego (lecz nie każde myślenie werbalne jest formalne)

• kombinatoryczny charakter myślenia

• występowanie operacji drugiedo rzędu (mnożenie mnożeń, czyli kombinacje,

seriacje seriacji, czyli permutacje

relacje relacji, czyli proporcje)

Operacje formalne charakteryzują 2 struktury, które dadzą się opisać w jęz logiki i algebry:

• 8 operacji binarnych, będących efektem nałożenia logiki zdań na logikę klas i relacji

• 4 przekształceń (lub 2 odwracalności), które odpowiadają transformacjom, jakim może podlegać zestaw 8 operacji binarnych

Piaget dopuścił możliwość przesunięć czasowych w opanowywaniu zdolności do myślenia w kategoriach operacji formalnych w zależności od treści myslenia (wcześniej uważał, że operacje formalne umożliwiają rozumowanie w kategoriach czystej myśli, które podlega jedynie regułom rachunku zdaniowego). To, czy ktoś będzie przejawiał cechy myślenia f. zależeć będzie od kompetencji i od tego, czy treść i dziedzina myślenia jest zgodna z zainteresowaniami, wykształceniem i dominującym rodzajem aktywności.

Edelstein i Noam- rozmaite propozycje teoretyczne od czasu Piageta koncentrują się na problemie logiki postformalnej.

ZARZUTY;

• krytyka tezy o stadium operacji f. jako finalnym okresie w rozwoju

• słabość koncepcji, gdy używa się jej do wyjaśniania inteligencji czł (np. względny charakter wiedzy), obraz inteligencji jest mechanistyczny

• operacje f są sprzeczne z kontekstualnym relatywizmem (ich cechą jest wykrywanie relacji bez względu na kontekst, w którym występują. Zakładają też istnienie tylko jednego poprawnego rozw problemu)

• nadmierne akcentowanie problemów logicznych →niedostrzeganie problemów codziennych (świat myślenia światem zjawisk fizycznych, a nie interpersonalnych, społ),

• zarzuty te dotyczą też innych nurtów bad nad inteligencją

• cechą problemów typowych dla wieku dorosłego jest ich otwarty charakter - nie można określić wyraźnej granicy między zmiennymi istotnymi dla danego problemu a zmiennymi, które tworzą jego kontekst.

• operacje formalne mają charakter myślenia w kat analizy wariancji (da się określić wpływ wszystkich po kolei czynników na badane zjawisko)→ w życiu ta strategia jest niemożliwa do zastosowania.

• Arlin - operacje f nie wyjaśniają twórczego aspektu myślenia (umiejętność rozpoznawania, formułowania problemów) →dopiero okres po stadium operacji f znamionuje rozwój tych umiejętności.

• myślenie f jest monosystemowe, czego konsekwencją jest logiczny absolutyzm→lecz myślenie dorosłych jest metasystemowe, umożliwia koordynację punktów widzenia związanych z różnymi systemami odniesienia

Zdaniem przedstawicieli nurtu post i neopiagetowskiego, inteligencja czł ma charakter kontekstualno - dialektyczny; założenia:

1. Rzeczywistość i wiedza o tej rzeczywistości nie ma charakteru stałego, lecz podlega ciągłym zmianom i przekształceniom w czasie.

2. wiedzieć coś, znaczy wiedzieć to z określonego punktu widzenia - wiedza ma charakter względny.

3. nie ma wiedzy obiektywnej, gdyż ma ona swe źródło w relacji podmiot poznający - przedmiot poznania

4. ponieważ wszelka wiedza ma charakter zmienny, wynikający z przyjęcia określonego punktu widzenia, ma ona często charakter wiedzy paradoksalnej, wewn sprzecznej

5. konsekwencją paradoksalnego charakteru wiedzy jest dialektyczna synteza przeciwieństw w jej obrębie

Koncepcje postpiagetowskie:

• nie kwestionują treści i istoty teorii Piageta

• uzupełniają etap operacji f o kolejne etapy w rozwoju inteligencji, typowe dla dorosłości

Koncepcje neopiagetowskie:

• postformalne etapy w rozwoju inteligencji umieszczane są w kontekście odmiennych od piagetowskich koncepcji rozwoju inteligencji

Broughton - koncepcje te różnią się stopniem rewizji marginalnych aspektów teorii Piageta. Wyróżnia 3 grupy koncepcji:

1. kwestionujące funkcjonalno-logiczne aspekty systemu 8 operacji binarnych i 4 gr przekształceń jako struktur opisujących myślenie

2. uzupełniające teorię Piageta o stadium/stadia następujące po operacjach f

Należy do nich:

• teoria Commonsa i Richardsa, którzy wyodrębniają w dorosłości okresy myślenia systemowego, metasystemowego i międzyparadygmatycznego - 3 postformalne etapy myślenia. Wyższe stadium znamionuja operacje, których przedmiotem są operacje stadium bezpośrednio poprzedzającego, czyli o. systemowe mają elem o. formalnych, w o.metasystemowych -relacje między systemami, w o. crossparadygmatycznych - relacje między całymi rodzinami systemów

• Sternberg - w dorosłości kształtują się operacje intelektualne, które dostrzegają relację 3ciego rzędu

• Basseches i Sinnott - uzupełniają operacje f o etap myślenia dialektycznego bądź relatywistycznego; Basseches dystansuje się wprost od przypisywania stadium operacji dialektycznych cech strukturalnych stadium

3. zwracające uwagę na jednostronność ujęcia Piageta, który ograniczał się do kognitywnych aspektów wiedzy

• Labouvie-Vief, Noam i Edelstein - integrują kognitywne i afektywne aspekty wiedzy

Poza tym krytykuje (Broughton) u Piageta logiczny empiryzm i kwestionuje wyjaśnienie przez epistemologię gen

Perry - 3 etapy rozwoju perspektywy poznawczej, intelektualno-etycznej:

1. Dualistyczna

- istnieje tylko 1 poprawne rozwiązanie w odniesieniu do każdego problemu

- zadaniem prof. jest pomóc studentom odróżnić to rozw od rozw błędnych

2. Akceptacja subiektywności dośw, względności wiedzy, systemów wartości.

- istnieje wielość rozw, równoprawność różnych punktów widzenia, systemów wartości

3. Akceptacja 1go z możliwych punktów widzenia przy świadomości wszelkich ograniczeń wynikających z tego wyboru

Model Sądu Refleksyjnego Kirchera i Kinga - 7 stadiów strukturalnych przedstawiających rozwój zał, na których czł opiera swoje sądy dotyczące rzeczywistości i wiedzy o niej:

1. przekonanie o absolutnej odpowiedniości pomiędzy tym, co rzeczywiste, a tym, co spostrzegane. Spostrzegać coś, tzn to coś znać

2. wiara w istnienie obiektywnej rzeczywistości oraz doskonale jej odpowiadającej obiektywnej wiedzy. Zad ludzi posiadających tę wiedzę jest przekazywanie jej. Przekonania jednostki oparte na prawdach autorytetów.

3. Świadomość, że chwilowo wiedza autorytetów może być niepełna, uzupełnienie tego braku jest możliwe, to kwestia czasu

4. obiektywna rzeczywistość nigdy nie może być poznana z zupełną pewnością. Wszelka wiedza ma charakter względny

5. rzeczywistość per se też jest względna. Ponieważ rzeczywistość i wiedza o niej może być zrozumiana przy akceptacji jednego, subiektywnego punktu widzenia, poznanie ma charakter niegeneralizowany i jednostkowy

6. chociaż wiedza jest subiektywna i względna, pewne jej formy są bardziej trafne niż pozostałe. Istnieją ogólne zasady poznania, wykraczające poza określony kontekst

7. wiedza jest produktem krytycznego poznania. Jest trafna, gdy jest wiedzą wielu ludzi żyjących na przestrzeni długiego czasu. Proces krytycznego poznania rzeczywistości nie gwarantuje prawdziwości wiedzy

Badania Kinga i Kitchnera - występują wyraźne różnice poziomu rozwoju postawy epistemicznej; zaobserwowano przyrost wartości średnich

Sinnott - operacje f zastępowane są w dorosłości myśleniem relatywistycznym, które uwidacznia się w problemach stosunków społ, interpersonalnych. Dla tego myślenia ważny jest subiektywizm (warunek poznania i rozwoju osobowości).

Arlin - operacje f dotyczą jedynie fazy rozwiązywania problemów; myślenia które jest zamknięte w ramach 1go teoretycznego systemu odniesienia (system 8 operacji binarnych).

Basseches - myślenie dorosłych wyróżnia pojawienie się schematów/regulacji (nie operacji!) dialektycznych. Są 24 regulacje dialektyczne, które ujmuje w

4 podstawowe kategorie regulacji:

1. proces zmian i przekształceń, wyjaśnia dialektyczne źródła zmian (teza →antyteza →synteza)

2. dotyczy całości i ich znaczenia

3. konstruktywna i interaktywna natura relacji

4. integracja myślenia w kat ruchu (zmiany), całości (systemu), związków (relacji)

3 etapy rozwoju myślenia dialektycznego:

1. myślenie oparte na schematach odnoszących się do całości (sprzeczność wynika z braku, a nie z transformacji)

2. kombinacje 3 spośród 4 kategorii schematów dialektycznych. 3 podgrupy:

1. formalistyczne - brak myślenia w kat ruchu, zmiany, dominacja myślenia w kat stałych i niezmiennych systemów

2. nieformalistyczne - zrozumienie zmiennej natury systemów i całości przy braku zrozumienia formy tych potencjalnych zmian

3. relatywizm wartości - brak możliwości formułowania sądów wartościujących, przychylanie się do subiektywnej natury rzeczywistości

3. myślenie w kat wszystkich wyróżnionych przez Bassechesa schematów dialektycznych

Kramer i Woodruff

3 cechy myślenia postformalnego:

1. relatywizm myślenia

2. akceptacja sprzeczności

3. dialektyczna synteza

3 poziomy rozwojowe w myśleniu dorosłych

1. formistyczno-mechanistyczne

• stała i niezmienna natura świata

• determinizm i predykcja

• jednokierunkowa przyczynowość

• zmiany skutkiem wpływu sił zewn na jednostkę

• uniwersalna i niezmienna natura norm moralnych

• w sytuacji problemowej tylko 1 rozw poprawne

• rozmaite punkty widzenia nie są jednakowo słuszne

2. relatywistyczne

• istnieje więcej niż 1 punkt widzenia

• względny charakter wartości

• narzędzia poznania wpływają na obraz rzeczywistości

• życie to zmiany i przeobrażenia, nie ma stałych reguł

• nie ma prawdy absolutnej - prawdziwe to, co się sprawdza w praktyce

2/3. akceptacja sprzeczności - etap przejściowy

• dostrzeganie sprzeczności wiedzy

• brak prób syntetyzowania, dialektycznego pokonywania przeciwieństw

• w każdej sytuacji istnieją dobre i złe strony

• każdy wybór pociąga za sobą pewien zysk i stratę

3. dialektyczne

• umiejętność integracji sprzeczności w dialektyczną całość

• rzeczywistość i wiedza ewoluują

• ewolucja dokonuje się wzdłuż sekwencji kolejno po sobie następujących jakościowych przekształceń, zmiany te mają charakter strukturalny

• dialektyczna synteza jako mech ewolucji tych całości przekracza, czyli rozwiązuje sprzeczności pomiędzy elem, ustanawiając nowe relacje spajające je w nową całość

Wyniki ich bad:

• z wiekiem wzrasta umiejętność dostrzegania względności wiedzy, świadomość częstej wewn sprzeczności tworzących ją treści, umiejętność dokonywania dialektycznej syntezy

• operacje formalne są warunkiem koniecznym myślenia dialektyznego

• myślenie relatywistyczne jest warunkiem niezbędnym operacji formalnych

Koncepcje neo- i post- wskazały na plastyczność inteligencji

Kohlberg i Armon - większość neo- i post- modeli nie spełnia wszystkich kryteriów określających strukturalny charakter stadiów - to miękkie strukturalne modele rozwoju inteligencji. Funkcjonalne modele rozwoju najczęściej nie spełniają żadnego kryterium

4

---