plik

��INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ul. JagielloDska 80, 03 301 Warszawa tel. 0 22 811 32 31 ( do 39 ), fax 0 22 811 09 06,www.its.waw.pl ZakBad Psychologii Transportu Drogowego ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Psychologiczne badania kierowc�w jako forma dziaBaD na rzecz bezpieczeDstwa i higieny pracy kierowc�w. MateriaB na posiedzenie Rady Ochrony Pracy przy Sejmie RP w dniu 21 pazdziernika 2008r. Wstp Wzrastajca liczba wypadk�w drogowych skBoniBa psycholog�w do zajcia si prawidBowo[ciami zachowaD kierowc�w w ruchu drogowym. Zaczto poszukiwa przyczyn bBdnych zachowaD oraz metod, kt�re doprowadziByby do zmniejszenia liczby wypadk�w drogowych. Ustalono, \e przyczyn powstawania wypadk�w drogowych nale\y doszukiwa si w cechach czBowieka warunkujcych jego sprawno[, funkcjonowanie i zachowanie si w zBo\onych warunkach ruchu drogowego. Psychologowie okre[lili zestaw cech warunkujcych wBa[ciwe zachowania i dziaBania na drodze, metodyk ich pomiaru i kryteria oceny. Pierwsze uregulowania prawne dotyczce sprawno[ci kierowc�w w Polsce znalazBy si w Regulaminie Ruchu Samochodowego w 1910r. W przepisach okre[lono warunki fizyczne, psychomotoryczne i osobowo[ciowe kandydata na kierowc. Ustawa z dnia 27 listopada 1961 roku o bezpieczeDstwie i porzdku na drogach publicznych (Dz. U. z 1961r. Nr 53, poz. 295) w art. 20 ust. 3 pkt 2a stwierdza: Prawo jazdy powinno by cofnite, czasowo lub na staBe, je\eli kierowca utraciB warunki zdrowia fizycznego lub psychicznego, potrzebne do prowadzenia pojazdu. Na potrzeby tych\e zapis�w w 1964r. w O[rodku BadaD Transportu Samochodowego Instytut Transportu Samochodowego w Warszawie powstaje pierwsza metodyka badaD. Opublikowano j w Zeszytach Naukowych OBTS pt. Metodyka i technika badaD psychofizjologicznej przydatno[ci zawodowej kierowc�w pojazd�w mechanicznych .1 UchwaBa Nr 155/72 Rady Ministr�w z dnia 9 czerwca 1972r. w sprawie kierunk�w dziaBania i [rodk�w zmierzajcych do poprawy bezpieczeDstwa i porzdku ruchu drogowego 1 Pawlikowska H., Karczewska J (1964); Metodyka i technika badaD psychofizjologicznej przydatno[ci zawodowej kierowc�w pojazd�w mechanicznych. Warszawa: ITS. 1 INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ul. JagielloDska 80, 03 301 Warszawa tel. 0 22 811 32 31 ( do 39 ), fax 0 22 811 09 06,www.its.waw.pl ZakBad Psychologii Transportu Drogowego ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- wprowadziBa obligatoryjny obowizek badaD psychologicznych kandydat�w na kierowc�w zawodowych i os�b zatrudnionych w zawodzie kierowcy. SpowodowaBo to konieczno[ ujednolicenia metodyki i techniki opiniowania psychologicznej przydatno[ci do pracy w zawodzie kierowcy. Resortowy O[rodek Organizacji i Normowania Pracy w Ministerstwie Gospodarki Terenowej i Ochrony Zrodowiska dn. 20.03.1973r. publikuje zasady metodyczne wstpnych, okresowych i powypadkowych badaD psychologicznych kandydat�w na kierowc�w i kierowc�w wedBug ustaleD i opracowaD Instytutu Transportu Samochodowego2. W opracowaniu tym znalazBy si dane dotyczce: 1) szczeg�Bowych zasad badania wstpnego i okresowego, 2) przebiegu i zakresu badaD psychologicznych, 3) szczeg�Bowych zasad badania powypadkowego. Z opracowania tego wynika, \e celem badaD psychologicznych jest: niedopuszczenie do kierowania pojazdami samochodowymi os�b, kt�re pomimo posiadania odpowiedniego stanu zdrowia, stanowiByby zagro\enie w ruchu drogowym. BezpieczeDstwo jazdy warunkowane jest bowiem w istotny spos�b struktur psychiczn kierowcy . O tego czasu psychologiczne badania kierujcych pojazdami staBy si jednym z istotnych element�w systemu dziaBaD na rzecz bezpieczeDstwa ruchu drogowego. Ze wzgldu na fakt, i\ w zdecydowanej wikszo[ci kierowcy wykonuj swoj prac wBa[nie poprzez uczestnictwo w ruchu drogowym, mo\na je traktowa r�wnocze[nie jako dziaBania na rzecz bezpieczeDstwa i higieny pracy kierowcy. 2 Ministerstwo Gospodarki Terenowej i Ochrony Zrodowiska Resortowy O[rodek Organizacji i Normowania Pracy Zasady metodyczne wstpnych, okresowych i powypadkowych badaD psychologicznych kandydat�w na kierowc�w i kierowc�w. Warszawa 1973r. 2 INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ul. JagielloDska 80, 03 301 Warszawa tel. 0 22 811 32 31 ( do 39 ), fax 0 22 811 09 06,www.its.waw.pl ZakBad Psychologii Transportu Drogowego ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 1. Podstawa prawna psychologicznych badaD kierowc�w Podstaw prawn psychologicznych badaD kierowc�w stanowi aktualnie: " Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 roku Prawo o ruchu drogowym ( tekst jednolity: Dz. U. z 2005r., Nr 108, poz. 908 " Ustawa z dnia 6 wrze[nia 2001 roku o transporcie drogowym ( tekst jednolity: Dz. U. z 2007r,, Nr 125, poz. 874 z p�z. zm.) " Rozporzdzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 kwietnia 2005 roku w sprawie badaD psychologicznych kierowc�w i os�b ubiegajcych si o uprawnienia do kierowania pojazdami oraz wykonujcych prac na stanowisku kierowcy ( Dz. U. Nr 69, poz. 622 z p�z. zm.) " Rozporzdzenie Ministra Pracy i Polityki SpoBecznej z dnia 28 maja 1996 roku w sprawie rodzaj�w prac wymagajcych szczeg�lnej sprawno[ci psychofizycznej bdce aktem wykonawczym do Kodeksu pracy. W przypadku os�b wykonujcych prac na stanowisku kierowcy ( niezale\nie od formalnego zatrudnienia na tym stanowisku) aktem podstawowym jest w/w ustawa o transporcie drogowym. W odniesieniu do osoby zatrudnionej (w rozumieniu Kodeksu pracy) wykonujcej prac wymienion w wykazie prac wymagajcych szczeg�lnej sprawno[ci psychofizycznej, podstaw t jest Kodeks pracy. W szczeg�lnych przypadkach okre[lonych w ustawie podstaw t s przepisy ustawy Prawo o ruchu drogowym. 3 INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ul. JagielloDska 80, 03 301 Warszawa tel. 0 22 811 32 31 ( do 39 ), fax 0 22 811 09 06,www.its.waw.pl ZakBad Psychologii Transportu Drogowego ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2. Cel psychologicznych badaD kierowc�w. Aktualnie obowizujce przepisy ustaw stanowi, i\ celem przeprowadzania badaD psychologicznych jest: " Stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazaD psychologicznych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy ( art.39k, ust 1 Ustawy o transporcie drogowym) lub " Orzeczenie istnienia lub braku przeciwwskazaD psychologicznych do kierowania pojazdem (art.. 124, ust 1 ustawy Prawo o ruchu drogowym). Niezale\nie od r�\nic jzykowych ( stwierdzenie orzeczenie) i dalszej tre[ci orzeczeD ich wsp�lnym celem jest stwierdzenie istnienia lub braku przeciwwskazaD psychologicznych. Takie okre[lenie celu oznacza w psychologii pracy cel selekcyjny, bardziej szczeg�Bowo selekcj negatywn. Chodzi zatem o niedopuszczenie ( na etapie badaD kandydat�w) lub wyeliminowanie z ruchu drogowego os�b, kt�rych poziom sprawno[ci i/lub cechy osobowo[ci uzasadniaj stwierdzenie, \e nie bd jako kierujcy pojazdami - bezpiecznymi uczestnikami ruchu drogowego. Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez ZakBad Psychologii Transportu Drogowego Instytutu Transportu Samochodowego w Warszawie w 1997 i I poBowie 1998 roku przecitnie orzeczenia negatywne, tj. stwierdzajce istnienie przeciwwskazaD stanowiBy 3 % og�Bu wydanych orzeczeD3. Zale\nie od celu badania odsetek ten byB wikszy. I tak w grupie kierowc�w skierowanych na badania przez lekarza wynosiB on 11,1% w 1997 i 12,3% w 1998 roku, w grupie sprawc�w wypadk�w drogowych odpowiednio 5,72% i 8,97%. Bardziej aktualnych analiz selektywno[ci badaD nie prowadzono. Niezale\nie od ustawowego (tj. wynikajcego z przepis�w prawa) celu badaD speBniaj one cel edukacyjny oraz diagnostyczny. Efekt edukacyjny badania psychologicznego wynika z samego faktu udziaBu kierowcy w takim badaniu. W toku badaD ankietowych kierowc�w stwierdzono, \e badanie psychologiczne speBnia funkcj edukacyjn poprzez 4: 3 Ewa Tokarczyk; Funkcja psychoedukacyjna badaD psychologicznych kierowc�w. Praca statutowa Nr 6062/99/ZPK, ITS, Warszawa 1999 4 Tam\e, s. 58 62. 4 INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ul. JagielloDska 80, 03 301 Warszawa tel. 0 22 811 32 31 ( do 39 ), fax 0 22 811 09 06,www.its.waw.pl ZakBad Psychologii Transportu Drogowego ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- " dostarczenie kierowcy wiedzy na temat tego, czego mo\e oczekiwa od badania i zmian tych oczekiwaD, " zmian nastawienia do badania, a przede wszystkim " dostarczenie badanemu kierowcy konkretnej wiedzy na temat poziomu jego sprawno[ci oraz indywidualnych mechanizm�w funkcjonowania w ruchu drogowym. 77, 8% kierowc�w, kt�rych o to zapytano stwierdziBo, \e w wyniku przeprowadzonego badania otrzymali nie tylko orzeczenie psychologiczne, ale okre[lon, konkretn wiedz o sobie. Kierowcy ci wskazywali, i\ zdobyta w toku badania wiedza: " mo\e wpBywa og�lnie na wzrost bezpieczeDstwa na drogach, " wpBywa na zwikszenie ostro\no[ci w zachowaniu kierowcy poddanego badaniu, " wywoBuje konkretne zmiany w zachowaniu kierowcy, " pozwala unikn kolizji czy wypadk�w drogowych. Ka\de badanie psychologiczne kierowcy jest badaniem o charakterze diagnostycznym. Szczeg�lny rodzaj diagnozy stanowi badania os�b z grupy ryzyka skierowanych na badania na mocy ustawy Prawo o ruchu drogowym, tj. os�b zatrzymanych za kierowanie pojazdem w stanie nietrzezwo[ci, tych, kierowc�w, kt�rzy przekroczyli limit punkt�w karnych oraz sprawc�w wypadk�w drogowych. Celem tych badaD jest diagnoza, czy i na ile istnieje zwizek pomidzy zachowaniem kierowcy (przyczynami wypadku drogowego) a stwierdzonym w wyniku badania poziomem jego sprawno[ci lub/i cechami osobowo[ci. Ustalenie takiego zwizku stanowi podstaw do diagnozy prognostycznej przewidywania przyszBego funkcjonowania kierowcy w ruchu drogowym. W badaniach naukowych analizie poddana zostaBa diagnostyczno[ badaD psychologicznych sprawc�w wypadk�w drogowych. Eksperci dokonywali oceny, kt�re ze stwierdzonych przez policj przyczyn wypadku drogowego wykazuj zwizek ze stwierdzonymi w badaniu 5 INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ul. JagielloDska 80, 03 301 Warszawa tel. 0 22 811 32 31 ( do 39 ), fax 0 22 811 09 06,www.its.waw.pl ZakBad Psychologii Transportu Drogowego ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- psychologicznym sprawcy zaburzeniami jego sprawno[ci5. Procentowa ocena diagnostyczno[ci zostaBa dokonana w nastpujcy spos�b; je\eli w badaniach ustalono zwizek dla ka\dej przyczyny, traktowano to jako skuteczno[ 100%, gdy dla poBowy 50% itd. Przeprowadzona w ten spos�b ocena wskazuje na bardzo wysok diagnostyczno[ badaD psychologicznych sprawc�w wypadk�w drogowych. W odniesieniu do 73,5% analizowanych przypadk�w stwierdzono diagnostyczno[ na poziomie 50%, w tym, w odniesieniu do 57, 1% wyniki badaD wykazywaBy zwizek z wszystkimi przyczynami wypadku ( diagnostyczno[ 100%). 3. Kierowcy objci obowizkowymi badaniami psychologicznymi. Art. 39k. ustawy o transporcie drogowym nakBada obowizek badaD psychologicznych na kierowc�w wykonujcych przew�z drogowy. Art. 39m rozszerza ten obowizek r�wnie\ na przedsibiorc lub inne osoby osobi[cie wykonujce przew�z drogowy. W rozumieniu ustawy przew�z drogowy obejmuje transport drogowy, niezarobkowy przew�z drogowy a tak\e inny przew�z w rozumieniu przepis�w Wsp�lnoty Europejskiej. Szczeg�Bowo pojcia i ich zakres oraz wyBczenia okre[laj art. 4 , pkt 1,2,3,4,5 i 6 oraz art. 3, ust 1 cytowanej ustawy. Do kierowania kierowc�w na badania psychologiczne, pokrywania koszt�w badaD oraz przechowywania orzeczeD psychologicznych przez caBy okres zatrudnienia kierowcy obowizany jest przedsibiorca lub inny podmiot wykonujcy przew�z drogowy ( art.39 l, ust. 1, pkt 1, lit b, pkt 2, pkt 3, lit b). Badania psychologiczne kierowcy wykonane w wy\ej wskazanym trybie s uznawane r�wnocze[nie za realizacj obowizku wynikajcego z Kodeksu pracy ( art. 39 l, ust. 3 ). Kierowca wykonujcy przew�z drogowy mo\e zosta r�wnie\ skierowany na badania psychologiczne na mocy ustawy Prawo o ruchu drogowym. Na mocy art. 124, ust 1 tej ustawy badaniu psychologicznemu (..) podlega kierujcy pojazdem silnikowym, je\eli: " kierowaB pojazdem w stanie nietrzezwo[ci lub po u\yciu [rodka dziaBajcego podobnie do alkoholu, 5 Zestawienie por�wnawcze stanowice podstaw oceny diagnostyczno[ci zawiera praca: J. Bk; Wypadki drogowe a ksztaBcenie mBodych kierowc�w, Warszawa 2003. 6 INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ul. JagielloDska 80, 03 301 Warszawa tel. 0 22 811 32 31 ( do 39 ), fax 0 22 811 09 06,www.its.waw.pl ZakBad Psychologii Transportu Drogowego ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- " przekroczyB liczb 24 punkt�w otrzymanych za naruszanie zasad i przepis�w ruchu drogowego, " byB sprawc wypadku drogowego, w kt�rym byB zabity lub ranny. " zostaB skierowany na badania przez lekarza, je\eli w wyniku badania lekarskiego stwierdzona zostaBa konieczno[ przeprowadzenia takiego badania. Dotyczy to wszelkiego rodzaju badaD lekarskich: kontrolnych, okresowych, kandydat�w na kierowc�w itd. " ubiega si o pozwolenie do kierowana tramwajem. Odrbna grupa kierowc�w, to jest wykonujcych r�wnocze[nie zaw�d instruktora nauki jazdy lub czynno[ci egzaminatora jest obligowana do poddania si badaniom wyBcznie na mocy ustawy Prawom o ruchu drogowym. Badaniami psychologicznymi objci s kandydaci na instruktor�w nauki jazdy oraz egzaminator�w os�b ubiegajcych si o uprawnienia do kierowania pojazdami. Na mocy tego samego przepisu obowizek badaD psychologicznych obejmuje ubiegajce si o pozwolenie do kierowania tramwajem. Z dokonanego wy\ej przegldu wynika, \e znaczca grupa kierowc�w podlega obligatoryjnym badaniom psychologicznym z mocy ustawy w zwizku z wykonywan prac. Kierowca mo\e te\ zosta na takie badania skierowany przez uprawnion do tego osob (lekarza) lub organ. 4. Zakres badaD i tre[ orzeczenia psychologicznego. Niezale\nie od podstawy prawnej oraz trybu zobowizujcego kierowc do poddania si badaniom psychologicznym, wszystkie badania wykonywane s wedBug tych samych zasad okre[lonych w Rozporzdzeniu Ministra Zdrowia z dnia 1 kwietnia 2005 roku w sprawie badaD psychologicznych kierowc�w i os�b ubiegajcych si o uprawnienia do kierowania pojazdami oraz wykonujcych prac na stanowisku kierowcy ( Dz. U. Nr 69, poz. 622 z p�z. zm.) stanowicego akt wykonawczy do ustawy Prawo o ruchu drogowym. Dotyczy to tym samym r�wnie\ badaD kierowc�w wykonujcych przew�z drogowy (art. 39 k, ust 2 ustawy o transporcie drogowym). 7 INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ul. JagielloDska 80, 03 301 Warszawa tel. 0 22 811 32 31 ( do 39 ), fax 0 22 811 09 06,www.its.waw.pl ZakBad Psychologii Transportu Drogowego ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Badanie psychologiczne obejmuje w szczeg�lno[ci ocen: 1) cech osobowo[ci, 2) sprawno[ci intelektualnej, 3) sprawno[ci psychofizycznej. Przepis nie reguluje w spos�b bardziej szczeg�Bowy procedury badaD, metod i narzdzi badawczych, zasad orzecznictwa pozostawiajc to uprawnionemu psychologowi. Pomoc psychologowi w przeprowadzaniu badaD jest metodyka psychologicznych badaD kierowc�w, w tym metodyki szczeg�Bowe opracowane w ITS. S to np. metodyka psychologicznych badaD kierujcych pojazdem w stanie nietrzezwo[ci, kierujcych, kt�rzy przekroczyli limit punkt�w karnych, metodyka badaD instruktor�w i egzaminator�w. Metodyki te zawieraj propozycje zweryfikowanych narzdzi badawczych, zasad oceny i interpretacji wynik�w z uwzgldnieniem specyfiki wymagaD psychologicznych oraz kryteri�w oceny stanu psychofizycznego osoby poddanej badaniu zale\nie od przyczyny przeprowadzania badania. Badanie funkcji psychologicznych i psychofizjologicznych obejmuje szereg kolejno przeprowadzonych pr�b, majcych na celu ustalenie poziomu tych funkcji. Zakres badaD obejmuje nastpujce funkcje: 1. Czas reakcji badanie przeprowadza si za pomoc urzdzenia do mierzenia czas�w reakcji na specjalnie skonstruowanym aparacie dla kierowc�w. Osobie badanej eksponuje si bodzce [wietlne i dzwikowe. Ocenia si [redni czas reakcji oraz zakres zmienno[ci wynik�w. Przeprowadza si badanie czas�w reakcji prostej oraz zBo\onej (z rozpoznaniem i wyborem). 2. Widzenie stereoskopowe (gBbi) badanie przeprowadza si za pomoc stereometru. Osoba badana za pomoc przycisk�w na pulpicie sterowniczym ustawia z odlegBo[ci 3 m dwa pionowe prty jak najdokBadniej w jednej linii w stosunku do z trzeciego, nieruchomego. Badanie powtarza si dwukrotnie przy ustawieniu w r�\nych odlegBo[ciach od badanego. Ocenia si maksymalne odchylenie prt�w bocznych od prta [rodkowego. 3. Sprawno[ umysBowa badanie przeprowadza si najcz[ciej za pomoc Testu B . Obejmuje ono 3 pr�by: - pr�b dokBadno[ci spostrzegania i por�wnywania, 8 INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ul. JagielloDska 80, 03 301 Warszawa tel. 0 22 811 32 31 ( do 39 ), fax 0 22 811 09 06,www.its.waw.pl ZakBad Psychologii Transportu Drogowego ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- - pr�b wyobrazni planimetrycznej, - pr�b zdolno[ci my[lenia logicznego. Ocenia si sum poprawnie wykonanych zadaD w ka\dej pr�bie. Badanie mo\e by przeprowadzane testem r�wnolegBym. 4. Uwaga badanie przeprowadza si za pomoc Tablic Poppelreutera . Badany wyszukuje wzrokiem rozrzucone na tablicy liczby, notujc umieszczone przy nich 5. liczby kontrolne. Ocenia si liczb poprawnie do momentu popeBnienia bBdu - wyszukanych liczb w oznaczonym okresie czasu (3 minuty). 6. 0cena prdko[ci badanie przeprowadza si za pomoc wirometru. Badany ocenia prdko[ 2 wirujcych tarcz, starajc si uchwyci moment zr�wnania si ich prdko[ci. Jedna tarcza obraca si zawsze z prdko[ci staB, druga za[ ze zmienn. Pr�by przeprowadza si przy trzech r�\nych prdko[ciach tarczy o staBych obrotach. Ocenia si odchylenie wynik�w od wBa[ciwego momentu zr�wnania si prdko[ci obu tarcz. 7. Widzenie w mroku badanie przeprowadza si w ciemni za pomoc Pier[cienia Landolta . Badany po 15 minutowym okresie adaptacji wzroku do ciemno[ci ma za zadanie, przy stopniowo wzrastajcym o[wietleniu pocztkowo caBkowicie ciemnego pomieszczenia, jak najszybciej okre[li poBo\enie przerwy w pier[cieniu. Ocenia si nat\enie [wiatBa (w luxach), przy kt�rej badany prawidBowo okre[la poBo\enie przerwy. Badanie mo\na przeprowadzi przy pomocy innego odpowiedniego aparatu. 8. Wra\liwo[ na ol[nienie Zadaniem badanego jest, po 30-sekundowym okresie patrzenia w reflektor o nat\eniu [wiatBa 700 lux, rozr�\nienie ksztaBtu figur geometrycznych, r�\nicych si od czarnego tBa o Q w skali Oswalda, a o[wietlonych lamp o sile [wiatBa 0, 56 lux. Ocenia si czas od momentu ol[nienia do momentu prawidBowej oceny pokazywanych figur. Funkcje t mo\na bada innym aparatem. Badanie cech osobowo[ci, winno obejmowa: 1. Badanie skBonno[ci neurotycznych badanie to przeprowadza si za pomoc testu Eysencka lub innego testu r�wnolegBego. 2. Badanie cech temperamentu, w tym wra\liwo[ci sensorycznej, emocjonalnej, wytrzymaBo[ci, aktywno[ci badanie przeprowadza si za pomoc Kwestionariusza 9 INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ul. JagielloDska 80, 03 301 Warszawa tel. 0 22 811 32 31 ( do 39 ), fax 0 22 811 09 06,www.its.waw.pl ZakBad Psychologii Transportu Drogowego ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Formalna Charakterystyka ZachowaD Kwestionariusz Kierowcy , lub innego r�wnolegBego. Zale\nie od konkretnej sytuacji i przyczyny badania stosowane s testy specjalistyczne pozwalajce np. na przesiewow diagnoz problemu alkoholowego czy uzale\nienia od alkoholu, diagnoz tendencji do zachowaD ryzykownych (agresywnych) w ruchu drogowym. Wyniki wszystkich przeprowadzanych badaD s przeliczane na standaryzowane i normalizowane. Daje to mo\liwo[ opisu wynik�w i orzekania, czy mieszcz si w granicach, powy\ej czy poni\ej wynik�w przecitnych traktowanych jako norma. UkBad wszystkich uzyskanych przez badanego kierowc wynik�w badaD psychologicznych jest interpretowany w kontek[cie warunk�w wykonywanej przez niego pracy, wymagaD stanowiska pracy czy te\ z perspektywy prognozy powrotno[ci do zachowaD sprzecznych z zasadami i przepisami ruchu drogowego. Po przeprowadzeniu badania psycholog wydaje orzeczenie psychologiczne stwierdzajce istnienie lub brak przeciwwskazaD psychologicznych do: " kierowania pojazdem, je\eli badanie zostaBo wykonane na mocy ustawy Prawo o ruchu drogowym " wykonywania pracy na stanowisku kierowcy, je\eli podstaw prawn badania byBa ustawa o transporcie drogowym. Zgodnie z aktualnie obowizujcymi przepisami drukami orzeczeD stanowicymi zaBcznik do rozporzdzenia Ministra Zdrowia - orzeczenia psychologiczne nie powinny zawiera \adnych wskazaD ani ograniczeD. Dokonujc interpretacji logicznej i systemowej przepisu art. 124 ust.2 ustawy Prawo o ruchu drogowym psychologowie, na orzeczeniach wydanych na mocy tego przepisu dopisuj informacj, \e jest to orzeczenie do kierowania pojazdem uprzywilejowanym w ruchu lub do wykonywania zawodu instruktora / egzaminatora . Samo powoBanie podstawy prawnej badania nie zawiera bowiem tego typu jednoznacznej informacji. 10 INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ul. JagielloDska 80, 03 301 Warszawa tel. 0 22 811 32 31 ( do 39 ), fax 0 22 811 09 06,www.its.waw.pl ZakBad Psychologii Transportu Drogowego ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 5. Okres wa\no[ci orzeczenia psychologicznego. Konsekwencj podw�jnej podstawy prawnej przeprowadzania psychologicznych badaD kierowc�w, jest nie tylko odmienna tre[ wydawanych orzeczeD, ale r�wnie\ r�\ne okresy, na jakie s wydawane. Art. 39k, ust. 2 ustawy o transporcie drogowym stanowi, \e badania psychologiczne przeprowadzane w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazaD psychologicznych do wykonywania kierowcy, kt�rymi objci s kierowcy wykonujcy przew�z drogowy przeprowadzane s: 1) do czasu ukoDczenia przez kierowc 60 lat co 5 lat 2) po ukoDczeniu przez kierowc 60. roku \ycia - co 30 miesicy. Art. 124, ust 2 ustawy Prawo o ruchu drogowym stanowi, \e instruktor, egzaminator, kierowca pojazdu uprzywilejowanego oraz kierujcy tramwajem, otrzymujcy orzeczenie psychologiczne do kierowania pojazdami, podlegaj kontrolnym badaniom psychologicznym co 5 lat do ukoDczenia 65. roku \ycia i nastpnie corocznie. Pozostali kierowcy, kt�rzy podlegaj badaniom na mocy ustawy Prawo o ruchu drogowym otrzymuj orzeczenia bezterminowe, je\eli jest to orzeczenie tzw. pozytywne, tj. stwierdzajce brak przeciwwskazaD psychologicznych do kierowania pojazdem. W przypadku wydania orzeczenia negatywnego, tj. stwierdzajcego istnienie przeciwwskazaD psychologicznych (niezale\nie od dalszej tre[ci orzeczenia) ponowne badanie psychologiczne mo\e by przeprowadzone po roku, od daty jego wydania. 6. Konsekwencje orzeczenia psychologicznego o istnieniu przeciwwskazaD psychologicznych. Konsekwencj wydania przez psychologa orzeczenia negatywnego jest czasowa ( wynikajca z okresu jego wa\no[ci) niemo\no[: " wykonywania pracy na stanowisku kierowcy przez kierowc wykonujcego przew�z drogowy, 11 INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ul. JagielloDska 80, 03 301 Warszawa tel. 0 22 811 32 31 ( do 39 ), fax 0 22 811 09 06,www.its.waw.pl ZakBad Psychologii Transportu Drogowego ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- " wykonywania zawodu instruktora nauki jazdy " pracy na stanowisku egzaminatora os�b ubiegajcych si o uprawnienia do kierowania pojazdami " kierowania pojazdem uprzywilejowanym w ruchu " kierowania tramwajem " kierowania pojazdami silnikowymi. Je\eli w orzeczeniu stwierdzono istnienie przeciwwskazaD psychologicznych do kierowania pojazdami, uprawniony psycholog ma obowizek niezwBocznego poinformowania o tym organu uprawnionego do wydawania prawa jazdy lub pozwolenia do kierowania tramwajem ( � 8, ust. 5 Rozporzdzenia Ministra Zdrowia), kt�ry to organ, na mocy art. 140, ust. 1, pkt 1a ustawy Prawo o ruchu drogowym) wydaje decyzj o cofniciu uprawnienia do kierowania pojazdem silnikowym. Je\eli w orzeczeniu stwierdzono istnienie przeciwwskazaD psychologicznych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy, uprawniony psycholog ma obowizek niezwBocznego poinformowania o tym przewoznika oraz wojew�dzkiego inspektora transportu drogowego zgodnie z siedzib przewoznika ( � 8, ust 6 Rozporzdzenia Ministra Zdrowia). 7. Podmioty uprawnione do przeprowadzania psychologicznych badaD kierowc�w. Badania psychologiczne kierowc�w, kandydat�w na instruktor�w i egzaminator�w s prowadzone w pracowni psychologicznej wpisanej do rejestru prowadzonego przez marszaBka wojew�dztwa zgodnie z siedzib pracowni ( � 3, ust.2 i 3 Rozporzdzenia Ministra Zdrowia). Pracownia psychologiczna powinna posiada odpowiednie, przewidzianymi przepisami pomieszczenia oraz zestaw metod i narzdzi badawczych okre[lonych metodyk ( art. 124a, ust.2, pkt 2 ustawy Prawo o ruchu drogowym, � 3, ust 1 Rozporzdzenia Ministra Zdrowia). Badania przeprowadza i orzeczenie wydaje uprawniony psycholog (art. 124, ust 3 ustawy- Prawo o ruchu drogowym). Psychologiem uprawnionym jest osoba, kt�ra: 1/ posiada prawo wykonywania zawodu; 12 INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ul. JagielloDska 80, 03 301 Warszawa tel. 0 22 811 32 31 ( do 39 ), fax 0 22 811 09 06,www.its.waw.pl ZakBad Psychologii Transportu Drogowego ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2/ ukoDczyBa podyplomowe studia w zakresie psychologii transportu prowadzone przez szkoB wy\sz posiadajc prawo wydawania dyplom�w magisterskich na kierunku psychologia; 3/ nie byBa skazana prawomocnym wyrokiem sdu za przestpstwo przeciwko dokumentom lub przestpstwo popeBnione w celu osignicia korzy[ci majtkowych; 3/ zostaBa wpisana przez marszaBka wojew�dztwa do ewidencji psycholog�w uprawnionych do wykonywania badaD psychologicznych. Badania odwoBawcze mo\e przeprowadza uprawniony psycholog, prowadzcy badania w zakresie psychologii transportu przez okres co najmniej 5 lat. Wykaz podmiot�w odwoBawczych przekazuje pracowniom marszaBek wojew�dztwa ( � 9, ust. 2i � 11 Rozporzdzenia Ministra Zdrowia). Aktualnie nie dysponujemy jednym og�lnopolskim wykazem uprawnionych do badaD pracowni i wykonujcych w nich badania psycholog�w. Nie wszyscy marszaBkowie wojew�dztw publikuj listy np. na stronach internetowych urzdu marszaBkowskiego, bdz publikowane listy nie s peBne. Poni\ej zamieszczono liczb pracowni psychologicznych i uprawnionych psycholog�w znajdujcych si w dostpnych rejestrach. Tabela 1. Liczb pracowni psychologicznych i uprawnionych psycholog�w znajdujcych si w rejestrach marszaBk�w wojew�dztwa. Wojew�dztwo Liczba pracowni Liczba psycholog�w kujawsko - pomorskie 29 36 maBopolskie 40 45 mazowiecki 70 230 podlaskie 15 25 [witokrzyskie 20 30 wielkopolskie 63 81 OG�AEM 237 447 na terenie 6 wojew�dztw Dane na dzieD 30 czerwca 2008 roku 13 INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ul. JagielloDska 80, 03 301 Warszawa tel. 0 22 811 32 31 ( do 39 ), fax 0 22 811 09 06,www.its.waw.pl ZakBad Psychologii Transportu Drogowego ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Gdyby przyj, i\ s to dane reprezentatywne, mo\na szacowa, i\ w skali kraju badania psychologiczne kierujcych pojazdami wykonuje ok. 1200 uprawnionych psycholog�w w ok. 635 pracowniach. 8. UdziaB psycholog�w transportu w innych dziaBaniach na rzecz bezpieczeDstwa i higieny pracy kierowc�w Cz[ pracowni psychologicznych uprawnionych do przeprowadzania badaD kierowc�w dziaBa bezpo[rednio przy firmach zatrudniajcych kierowc�w. PrzykBadowo s to: Pracownia Psychologiczna P.H.- U. WISTAD w Lborku i Ko[cierzynie, Pracownia Psychologiczna GdaDskiej Stoczni Remontowej, Pracownia Psychologiczna TRANSBUD w Bydgoszczy, czy wreszcie pracownie przy zakBadach komunikacyjnych: Pracownia Psychologiczna Miejskiego Przedsibiorstwa Komunikacyjnego Sp. z o.o. w Tarnowie, Pracownia Psychologiczna przy Komunalnym Przedsibiorstwie Komunikacji Miejskiej Sp. z o. o. w BiaBymstoku, Pracownia Psychologiczna PPKS w Gnieznie. Psychologowie pracujcy w dziaBajcych w strukturze organizacyjnej przedsibiorstwa pracowniach przeprowadzaj psychologiczne badania kierowc�w zatrudnionych w firmie. Prowadzc systematycznie badania okresowe pracownik�w maj mo\liwo[ [ledzenia zmian w zakresie ich sprawno[ci, analizowania warunk�w sprzyjajcych i niesprzyjajcych wykonywaniu pracy na stanowisku kierowcy le\cych tak po stronie samego kierujcego, jak i po stronie pracodawcy ( przewoznika). Majc szersz wiedz i praktyk z zakresu psychologii pracy psychologowie transportu zatrudnieni w pracowniach [ci[le wsp�Bpracuj z kierownictwem przedsibiorstw w zakresie poprawy warunk�w BHP, w tym poprzez prowadzenie szkoleD zar�wno dla kadry kierowniczej jak i samych kierowc�w. W przypadku, gdy przedsibiorstwo nie ma na swoim terenie wBasnej pracowni psychologicznej, praktykowane s (w r�\nej formie prawnej) umowy pomidzy funkcjonujcymi w ssiedztwie pracowniami a przewoznikiem. W ramach takiej umowy mo\liwe jest [wiadczenie staBych usBug w postaci badaD psychologicznych kierowc�w oraz wsp�Bpraca w zakresie podejmowania dziaBaD na rzecz BHP kierowc�w zatrudnionych w firmie. 14 INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ul. JagielloDska 80, 03 301 Warszawa tel. 0 22 811 32 31 ( do 39 ), fax 0 22 811 09 06,www.its.waw.pl ZakBad Psychologii Transportu Drogowego ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 9. Kierunki zmian przepis�w dotyczcych psychologicznych badaD kierujcych pojazdami. Aktualnie w toku konsultacji znajduje si rzdowy Projekt ustawy o kierujcych pojazdami z dnia 4 sierpnia 2008 roku. Projekt zawiera m.in. zasady wykonywania badaD lekarskich i psychologicznych instruktor�w, egzaminator�w i kierowc�w oraz kandydat�w na kierowc�w, instruktor�w i egzaminator�w. Najwa\niejsze proponowane zmiany dotyczce badaD psychologicznych mogce mie zwizek z merytorycznym zakresem badaD. I. Nowe grupy kierowc�w objte obowizkowymi badaniami psychologicznymi. Projekt przewiduje poszerzenie podmiotowego zakresu badaD psychologicznych. Nowymi osobami zobowizanymi do uzyskania orzeczenia psychologicznego bd: 1. kandydaci na kierowc�w ubiegajcy si o uprawnienia do kierowania pojazdami kategorii: C1, C, C+D, C1+E, D1, D, D1 + E, D+E lub o pozwolenie na kierowanie tramwajem. Osoby te musz si legitymowa orzeczeniem psychologicznym przed przystpieniem do szkolenia na prawo jazdy danej kategorii, 2. uczestnicy ( ju\ nie tylko sprawcy ) wypadku drogowego, w kt�rym jest zabity lub ranny. 3. osoby, kt�re w 2 letnim okresie pr�bnym popeBniBy dwa wykroczenia przeciwko bezpieczeDstwu w komunikacji, 4. osoby, kt�rym cofnite zostaBo prawo jazdy i kt�re ubiegaj si o jego ponowne wydanie. Dotyczy to os�b, kt�rym prawo jazdy zostaBo cofnite ze wzgldu na ponowne przekroczenie 24 punkt�w karnych za naruszenie przepis�w ruchu drogowego w okresie 5 lat od wydania skierowania na obowizkowy kurs reedukacyjny w zakresie bezpieczeDstwa ruchu drogowego oraz osoby, kt�re w okresie pr�bnym popeBniBy trzy wykroczenia lub jedno przestpstwo przeciwko bezpieczeDstwu w komunikacji. 5. osoby zatrzymane za kierowanie pojazdem w stanie po u\yciu alkoholu, tj. przy jego st\eniu we krwi pomidzy 0,2 a 0,5 %o . Dotychczas badaniami objte byBy jedynie osoby kierujce pojazdem w stanie nietrzezwo[ci. 15 INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ul. JagielloDska 80, 03 301 Warszawa tel. 0 22 811 32 31 ( do 39 ), fax 0 22 811 09 06,www.its.waw.pl ZakBad Psychologii Transportu Drogowego ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------- II. Nowa, zr�\nicowana tre[ orzeczeD psychologicznych. Zgodnie z Projektem psycholog bdzie wydawaB dwa rodzaje orzeczeD psychologicznych: do prowadzenia pojazd�w lub do wykonywania okre[lonych czynno[ci. 1. Orzeczenie o istnieniu lub braku przeciwwskazaD psychologicznych do wykonywania czynno[ci uzyskuj kandydaci na instruktor�w i egzaminator�w oraz osoby wykonujce te zawody. Stosownym orzeczeniem musi si legitymowa kandydat na instruktora lub egzaminatora przed przystpieniem do szkolenia. Diagnoza i wydanie orzeczenia do wykonywania czynno[ci wymaga znajomo[ci specyficznych cech do wykonywania tych czynno[ci oraz metodyki ich badania i zasad orzekania. Stosowne prace zostaBy w ITS przeprowadzone, metodyka opracowana i przygotowana do publikacji. 2. PozostaBe osoby, po przeprowadzeniu badaD psychologicznych uzyskuj orzeczenie o istnieniu lub braku przeciwwskazaD psychologicznych do kierowania pojazdem. R�\nica w stosunku do dotychczasowych unormowaD polega na tym, \e: a/ orzeczenie jest wydawane na prowadzenie pojazd�w zgodnie z okre[lon kategori prawa jazdy, b/ osobne orzeczenie otrzymuj osoby kierujce pojazdami uprzywilejowanymi w ruchu lub przewo\cymi warto[ci pieni\ne. Otrzymuj one orzeczenie o istnieniu lub braku przeciwwskazaD do kierowania wBa[nie takimi pojazdami i to okre[lonej kategorii, zgodnie z kategori prawa jazdy. Termin orzeczeD do kierowania pojazdami jest taki sam, jak termin wa\no[ci prawa jazdy okre[lonej kategorii. III. Zadania w reedukacji kandydat�w na kierowc�w i kierowc�w oraz kandydat�w na instruktor�w i egzaminator�w. W dotychczasowych przepisach reedukacja byBa przewidziana w okrojonym zakresie jedynie dla os�b, kt�re nie przekroczyBy limitu 24 punkt�w karnych. Do tego, byB to jedynie udziaB dobrowolny. 16 INSTYTUT TRANSPORTU SAMOCHODOWEGO ul. JagielloDska 80, 03 301 Warszawa tel. 0 22 811 32 31 ( do 39 ), fax 0 22 811 09 06,www.its.waw.pl ZakBad Psychologii Transportu Drogowego ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ Projekt przewiduje obligatoryjne kursy reedukacyjne dla: 1. os�b, kt�re w okresie pr�bnym popeBniBy 2 wykroczenia przeciwko bezpieczeDstwu w ruchu drogowym reedukacja w zakresie brd. 2. os�b, kt�re przekroczyBy limit 24 punkt�w karnych reedukacja ju\ obligatoryjna w zakresie brd, 3. os�b zatrzymanych za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzezwo[ci, w stanie po u\yciu alkoholu lub innego [rodka dziaBajcego podobnie do alkoholu reedukacja w zakresie problematyki przeciwalkoholowej. Stosowne programy zostaBy opracowane w ITS. 17

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Psychologiczne badanie kierowców
Psychoanaliza w badaniach literackich
badania psychologiczne kandydatów na kierowców
Badania psychologiczne strażników gminnych miejskich
Formułowanie problemu w badaniach naukowych i diagnozie psychologicznej
Zastosowanie kwestionariusza SCL 90 w badaniach nad efektywnością psychoterapii
8 Rola i odpowiedzialność kierownika badań w badaniach zgodnych z zasadami DPL
Kultura bezpieczeĹ„stwa i psychologiczne uwarunkowania sprawnoĹ›ci kierowcy

więcej podobnych podstron