plik


Definicja opieki paliatywnej (I) Jest opiek majc na celu popraw jako[ci |ycia chorych bdcych u kresu |ycia oraz ich rodzin poprzez zapobieganie i Bagodzenie cierpienia dziki wczesnemu rozpoznaniu, prawidBowej ocenie i leczeniu blu a tak|e innych objaww fizycznych, psychosocjalnych i duchowych. pi[m.: Sepulveda C, Marlin A, Yoshida T, Ullrich A: Palliative Care: The World Health Organization s Global Perspective. J Pain Symptom Manage 2002, 24; 2: 91-96 Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie Definicja opieki paliatywnej (II) Aagodzi bl i inne dokuczliwe objawy. Chocia| bl nie jest jedynym objawem to pozostaje kluczowym problemem w opiece paliatywnej. pi[m.: Sepulveda C, Marlin A, Yoshida T, Ullrich A: Palliative Care: The World Health Organization s Global Perspective. J Pain Symptom Manage 2002, 24; 2: 91-96 Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie Definicja opieki paliatywnej (III) Ceni |ycie uznajc umieranie za naturalny proces. Jej celem nie jest ani przyspieszanie ani opznianie momentu [mierci. pi[m.: Sepulveda C, Marlin A, Yoshida T, Ullrich A: Palliative Care: The World Health Organization s Global Perspective. J Pain Symptom Manage 2002, 24; 2: 91-96 Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie Opieka hospicyjna wydBu|a |ycie? 4493 chorych z chorob nowotworow i niewydolno[ci serca w latach 1998-2002 z prognoz prze|ycia 3 lat Chorzy wBczeni do opieki hospicyjnej |yli [rednio o 29 dni dBu|ej (CHF, rak pBuca i trzustki p=0,08) Connor SR i wsp. J Pain Symptom Manage 2007, 33 (3): 238-246. Definicja opieki paliatywnej (IV) Integruje psychologiczne i duchowe aspekty opieki nad chorym. Zapewnia choremu wsparcie zapewniajce mo|liwie aktywne |ycie a| do [mierci. pi[m.: Sepulveda C, Marlin A, Yoshida T, Ullrich A: Palliative Care: The World Health Organization s Global Perspective. J Pain Symptom Manage 2002, 24; 2: 91-96 Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie Definicja opieki paliatywnej (V) Wykorzystuje podej[cie zespoBowe aby sprosta potrzebom chorych i ich rodzin, tak|e w okresie osierocenia. pi[m.: Sepulveda C, Marlin A, Yoshida T, Ullrich A: Palliative Care: The World Health Organization s Global Perspective. J Pain Symptom Manage 2002, 24; 2: 91-96 Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie Definicja opieki paliatywnej (VI) Podnosi jako[ |ycia, mo|e te| wpBywa na przebieg choroby. pi[m.: Sepulveda C, Marlin A, Yoshida T, Ullrich A: Palliative Care: The World Health Organization s Global Perspective. J Pain Symptom Manage 2002, 24; 2: 91-96 Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie koncepcje QoL oczekiwania [wiat realny czas Calman KC. Quality of life in cancer patients - an hypothesis. J Med. Ethics 1984; 10: 124-127 Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie Kto ma mierzy QoL? Opiekunowie zwykle przeszacowuj poziom blu u chorego Personel medyczny tym bardziej niedoszacowuje bl im jest on silniejszy Personel medyczny zwykle przeszacowuje poziom lku i depresji chorego Pielgniarki zwykle trafniej oceniaj poziom blu ni| lekarze Je|eli to mo|liwe, najlepiej ocenia siebie sam chory Quality of Life Uniscale najni|sza najwy|sza X X jako[ jako[ Jak pewny jeste[, |e Twoja ocena jest dokBadna? 1. CaBkowicie pewny 2. Bardzo pewny 3. Do[ pewny 4. Nie bardzo pewny 5. Bardzo niepewny 6. Wcale nie jestem pewny Skala ESAS bl 0_________________________10 X aktywno[ 0_________________________10 X nudno[ci 0_________________________10 X przygnbienie 0_________________________10 X lk 0_________________________10 X senno[ 0_________________________10 X apetyt 0_________________________10 X oglne samopoczucie 0_________________________10 X duszno[ 0_________________________10 X Jak dobrze oceni chorego bez chorego? QoL rodzina chory pielgniarka opiekunowie lekarz i personel med. Bcznie Kutner JS i wsp.: J Pain Symptom Manage 2006; 32: 300-310 ZespoBowy pomiar poziomu dystresu A) w sferze fizycznej B) w sferze psychicznej / duchowej C) w sferze spoBecznej max czas Definicja opieki paliatywnej (VII) Jest wskazana ju| we wczesnych etapach choroby, Bcznie z terapi majc na celu przedBu|enie |ycia. Problemy u kresu |ycia maj swe zrdBo we wczesnych etapach choroby. pi[m.: Sepulveda C, Marlin A, Yoshida T, Ullrich A: Palliative Care: The World Health Organization s Global Perspective. J Pain Symptom Manage 2002, 24; 2: 91-96 Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie Opieka paliatywna jest wskazana ju| na wczesnych etapach choroby 100% leczenie przyczynowe |aBoba opieka paliatywna czas zgon Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie udziaB OP w caBej opiece Opieka dBugoterminowa Opieka hospicyjna prognoza dBu|sza (mies) krtka (tygodnie - dni) - stan kliniczny stabilny - widoczna progresja - trwa wiele miesicy - zwykle tygodnie - dni - potencjaB |yciowy du|y - maBy - w ostrej chorobie: hospitalizacja wskazana - sporadycznie wskazana - priorytet dBugo[ci |ycia - priorytet jako[ci |ycia - opieka mniej intensywna - bardziej intensywna - taDsza - dro|sza - oparta o POZ - specjalistyczna - gBwnie pielgnacja - interdyscyplinarna - poprawa sprawno[ci - utrzymanie sprawno[ci Niekonsekwencja w definicji? Jest opiek (...) dla chorych u kresu |ycia ale Jest wskazana we wczesnych etapach choroby Odpowiednia forma i zakres OP dostosowana do stanu klinicznego opieka terminalna opieka nad osieroconymi opieka paliatywna konsultacje specjalistyczne zgon czas okres pre-terminalny choroby okres terminalny osierocenie poradnia medycyny paliatywnej szpitalny zespB wsparcia oddziaB dzienny hospicjum domowe hospicjum domowe oddziaB stacjonarny oddziaB stacjonarny zakres opieki Liczba i nat|enie problemw formy opieki Jakie jest najlepsze miejsce dla opieki paliatywnej? Najlepszym miejscem jest to, ktre zapewnia choremu najlepsz jako[ |ycia. Tannenberger S. Podrcznik postpowania w zaawansowanej chorobie nowotworowej. ESMO 2006 miejsca sprawowania opieki d o m c h o r e g o hospicyjny oddziaB stacjonarny o[rodek opieki dziennej poradnia opieki hospicyjnej szpital dom pomocy spoBecznej oddziaB pielgnacyjno-leczniczy ... Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie opieka leczenie onkologiczne paliatywna przyczynowe podtrzymujce (supportive) opieka terminalna radykalne  paliatywne medycyna zmniejszenia wydBu|enia paliatywna celem: dolegliwo[ci |ycia U[wiadomiona (?) zgoda Zwiadoma zgoda na objcie opiek paliatywn wymaga od chorego wiedzy. Chorzy nie zawsze sBysz to, co mwi im lekarze. Opieka paliatywna Zakres: Formy: - konsultacje specjalistyczne - opieka hospicyjna - domowa - opieka terminalna - dzienna (ostatnie dni |ycia) - stacjonarna - szpitalne zespoBy wspierajce Fatalna statystyka chorujcych na nowotwr - 1/3 populacji zachoruje - 1/4 populacji umrze - wikszo[ci chorych ju| w momencie rozpoznania nie mo|na wyleczy - cz[ nieuleczalnie chorych |yje wiele lat Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie wzgldne prze|ycie picioletnie Polska 1985-1989 (w %) m|czyzni kobiety rak pBuca 6,0 12,0 rak piersi 51,0 rak |oBdka 8,5 13,3 rak stercza 26,0 rak okr|nicy 13,7 19,7 rak jajnika 30,2 rak szyjki macicy 47,9 rak trzustki 6,0 8,4 pi[m.: Pawlga J: Zarys Onkologii Wydawnictwo UJ Krakw 2002 Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie struktura umieralno[ci choroby ukBadu kr|enia 42 % choroby nowotworowe 23 % 62 % choroby innych ukBadw 20 % zgony nagBe 10 % MaBy Rocznik Statystyczny 2004 Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie hospicjum tylko dla chorych na raka ! ale: ro[nie liczba zgonw na raka w przyszBo[ci bdzie wicej POChP i demencji obecne potrzeby tych chorych nie s zaspokojone czy wszyscy  npl potrzebuj hospicjum?  non-npl maj mniej dolegliwo[ci tylko nieco mniej blu, nudno[ci i braku Baknienia potrzeby  non-npl s zaspokojone czy opieka instytucjonalna jest dostateczna? prognoza  non-npl jest nieprzewidywalna czy w raku mo|na j dobrze przewidzie? kierowanie do opieki hospicyjnej 1. Chorzy z aktywn, zaawansowan i postpujc chorob, ktrych prognoza prze|ycia jest krtka, i ktrych opieka powinna koncentrowa si przede wszystkim na zapewnieniu optymalnej jako[ci |ycia. 2. Chorzy, ktrzy zostali poddani ocenie przez pracownika przeszkolonego w zakresie opieki hospicyjnej. Bennett M., Adam J, Alison D, Hick F, Stockton M.:  Leeds eligibility criteria for specialist palliative care services Palliative Medicine 2000; 14: 157-158 schemat przyj do Hospicjum [w. Aazarza Chory u kresu |ycia, z udokumentowan, aktywn, zaawansowan i postpujc chorob, powodujc trudne do Bagodzenia dolegliwo[ci? skierowa do lekarza POZ, ZOL, DPS nie tak w zale|no[ci od stanu zdrowia Chory kwalifikuje si z przyczyn medycznych do pobytu w domu? nie wniosek do OddziaBu Stacjonarnego www.hospicjum.krakow.pl tak skierowa do Poradni Medycyny Paliatywnej przeniesienie do Hospicjum Domowego kierowanie do opieki hospicyjnej oddziaB szpitalny DPS lekarz prowadzcy lekarz POZ dom chorego ZOL lekarz POZ lekarz prowadzcy Poradnia Medycyny Paliatywnej lekarz specjalista medycyny paliatywnej Hospicjum Domowe Hospicjum Stacjonarne zespB interdyscyplinarny (OddziaB Paliatywny) zespB interdyscyplinarny Hospicjum Dzienne zespB interdyscyplinarny Zapamitaj! Chory konsultowany w Poradni Medycyny Paliatywnej jest nadal pod opiek lekarza POZ. Stan kliniczny chorego przyjtego do Hospicjum mo|e si poprawi  mo|e wrci pod opiek POZ. Satysfakcja z opieki hospicyjnej jest dobr metod oceny tej opieki. Czego lekarz rodzinny mo|e oczekiwa od zespoBu opieki hospicyjnej? 1. Fachowej konsultacji lekarza z Poradni Medycyny Paliatywnej: - dla chorego - dla lekarza prowadzcego 2. Rozpoczcia domowej opieki hospicyjnej wkrtce po zgBoszeniu prawidBowo zakwalifikowanego chorego 3. Przyjcie do hospicjum stacjonarnego: - pilne (w cigu 1-2 dni) celem opanowania trudnych do u[mierzenia objaww - planowe (wcigu 1-2 tyg.) z przyczyn socjalnych Rozpatrywanie zgBoszeD chorych do hospicjum stacjonarnego - [wiadoma zgoda chorego? - wskazania medyczne? - krtka prognoza prze|ycia? - trudno[ci w u[mierzeniu dokuczliwych objaww? - medyczne czynniki utrudniajce pobyt w domu? - wskazania socjalne? (wywiad socjalny) - brak opiekunw? - brak dostatecznej opieki? - opieka wyrczajca? - przyjcie na ostatnie dni/godziny |ycia? Problemy w prognozowaniu dalszego |ycia choroba nowotworowa okres terminalny niewydolno[ serca demencja zespB sBabo[ci czas potencjaB|yciowy Oglne wskazwki zBej prognozy 1. udokumentowana progresja choroby 2. hospitalizacje w ostatnim pBroczu 3. czste wizyty domowe lekarza rodzinnego 4. pogorszenie sprawno[ci w ostatnim czasie  w skali Karnofsky ego  zale|no[ w podstawowych czynno[ciach |yciowych: " mycie, ubieranie, jedzenie, poruszanie si, nietrzymanie moczu i stolca,samodzielne przemieszczanie si do Bazienki Okre[lanie prognozy w chorobach serca - nawracajce objawy zastoinowej choroby serca (wg NYHA klasa IV) - frakcja wyrzutowa lewej komory (LVEF) poni|ej 20% - powy|sze pomimo optymalnego leczenia - oporne na terapi zBo[liwe zaburzenia rytmu serca - niewyja[niona utrata przytomno[ci - zatrzymanie kr|enia i resuscytacja w wywiadzie - zatorowo[ OUN + skrzepliny w sercu - wspBistnienie HIV Okre[lanie prognozy w chorobach pBuc ci|ka duszno[ spoczynkowa sBabo reagujca na leczenie FEV1 d" 30% normy po lekach coraz czstsze hospitalizacje FEV1 o e" 40 ml / rok cechy wtrnej niewydolno[ci prawokomorowej pomimo tlenoterapii: pO2 d" 55 mmHg pCO2 e" 50 mmHg O2 sat d" 88 %  na tlenie niezamierzony ! wagi o 10 % / 6 mies. HR spoczynkowe e" 100 / min w COPD Okre[lanie prognozy w demencji niemo|no[ samodzielnego poruszania si, ubierania, mycia nietrzymanie moczu lub stolca znaczne ograniczenie komunikacji sBownej oraz wspBistnienie:  zachBystowego zapalenia pBuc  zaka|enia grnego odc. ukB moczowego  septicaemii  licznych odle|yn w stopniu e" 3  nawrotowych gorczek pomimo antybiotykoterapii konieczno[ karmienia sond lub trudno[ci w poBykaniu przy braku zgody na sond oraz:  niezamierzony ! wagi o 10 % / 6 mies.  albumina d" 25 g/l FAST d" 7:  d" 6 dobrze dobranych sBw na dob  niemo|no[ chodzenia bez pomocy  niemo|no[ siedzenia bez podparcia  utrata zdolno[ci [miechu  niemo|no[ utrzymywania gBowy Rozpoznanie terminalnej fazy CHF - Chory byB wcze[niej hospitalizowany z powodu zaawansowanej niewydolno[ci serca - Nie stwierdza si odwracalnych przyczyn obecnego pogorszenia si stanu klinicznego - Chory na maksymalnych tolerowanych dawkach lekw kardiologicznych - Pogorszenie si funkcji nerek w ostatnim okresie - Brak odpowiedzi klinicznej po 2-3 dniach terapii lekami diuretycznymi lub rozkurczajcymi naczynia. Ellershaw J, Ward C: BMJ 2003; 326: 30-4 Konsekwencje nierozpoznania terminalnej fazy CHF - Chory / rodzina nie[wiadomi realnego zagro|enia - Pogarszajcy si chory traci zaufanie do zbyt optymistycznych lekarzy - Chory / rodzina otrzymuj sprzeczne informacje od zespoBu leczcego - Chory umiera niepotrzebnie cierpic z obni|onym poczuciem godno[ci - W momencie [mierci rozpoczyna si resuscytacj - NiespeBnione s oczekiwania duchowe/kulturowe - Gorsza satysfakcja z leczenia - Wiksze ryzyko patologicznego osierocenia. Ellershaw J, Ward C: BMJ 2003; 326: 30-4 Okre[lanie prognozy w [piczce mzgowej (CT, MRI) wylew: du|y wylew asymetria komr zajcie e" 30% mzgu przesunicie linii [rodkowej e" 1,5 cm cechy wodogBowia zator: zajcie kory i subst. podkorowej zajcie dwustronne zator t. podstawnej niedro|no[ obu tt. krgowych Szacowanie wielko[ci populacji  chorych paliatywnych Populacja minimalna: 1. npl C 00-48 6. MND G 122 2. HF I 500, 501, 509, 111, 130, 132 7. PD G 20 3. RF N & 8. HD G 10 4. LF K704, 711, 721, 729 9. AD G 300, 301, 308, 309 5. COPD J & 10. HIV/AIDS B 20-24 McNamara B i wsp J Pain Symptom manage 2006; 32: 5-12. Zbyt pzne przyjcie do opieki hospicyjnej mo|e zale|e od lekarza prowadzcego chorego przed przyjciem. Schckett ER i wsp. J Pain Symptom Manage 2005; 30: 400-7 Kwalifikacja dzieci do domowej opieki hospicyjnej 1. nieuleczalna choroba z wysokim ryzykiem [mierci oraz zakoDczone leczenie przyczynowe 2. zgoda rodzicw i lekarza hospicjum, |e w najlepszym interesie dziecka bdzie odstpienie od leczenia szpitalnego 3. dziecko wymaga leczenia objawowego 4. rodzice s w stanie zapewni opiek caBodobow 5. dziecko mieszka w rejonie dziaBania hospicjum 6. rodzice akceptuj niestosowanie metod majcych na celu przedBu|ania |ycia * Dangel T (red) Opieka paliatywna nad dzimi. Tom XVI/2008 * Procedury terapeutyczne majce na celu przedBu|anie |ycia dziecka - resuscytacja kr|eniowo  oddechowa - nawadnianie do|ylne - |ywienie do|ylne - przetaczanie preparatw krwi - przetaczanie mannitolu - wentylacja respiratorem - do|ylne lub domi[niowe podawanie antybiotykw - chemioterapia Dangel T (red) Opieka paliatywna nad dzimi. Tom XVI/2008 3. Ocena chorego i jego jako[ |ycia Jak pyta chorego o dolegliwo[ci? 1. Zadajc otwarte pytania? Chorzy podaj zwykle wiodc dolegliwo[ (0-6). Zwykle jest to bl. 2. Korzysta z listy objaww? Ci sami chorzy podaj [rednio 10/48 objaww (0-25) Najcz[ciej jest to osBabienie. Homsi J, Walsh D i wsp. Suppoer Care Cancer 2006, 14: 444-453 Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie Co podda ocenie? manifestacj fizyczn oddziaBywania funkcjonalne czynniki psychosocjalne skutki duchowe Proste skale pomiaru blu... Skala wizualna analogowa Visual Analogue Scale (VAS) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 brak najwikszy mo|liwy blu do wyobra|enia VAS=2,75 orientacyjne przeliczenie skali VAS na Likkerta VAS 1 lekki 2 3 umiarkowany 4 5 silny 6 7 bardzo silny 8 9 potworny 10 Monitorowanie gBwnych dolegliwo[ci 0=brak, 1=maBy, 2=[redni, 3=silny, 4=bardzo silny objaw 01.05. 02.05. 03.05. 04.05. 05.05. 06.05. bl 443202 duszno[ 421101 lk 432121 [wid 130 suma 1296554 leki MF MF MF MF MF Fent 4 0 01.05. 02.05. 03.05. 04.05. 05.05. 06.05. Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie Cognitive Assessment Scale (CAS) 1. Prosz poda nazwisko? 2. Ile ma Pan/Pani lat? 3. Prosz poda dat urodzenia. 4. Jak dat mamy dzisiaj? 5. Jaki jest adres miejsca, w ktrym jeste[my? 6. Jak nazywa si miasto, w ktrym jeste[my? > 8 pkt 7. Kto jest premierem w Polsce? 8. Kto jest prezydentem? 9. Jakie s kolory naszej flagi paDstwowej? 10. Jaki mamy dzi[ dzieD tygodnia? 11. Jaki mamy miesic? 12. Jaki mamy rok? wg K. de Walden GaBuszko i M. Majkowicz 2002 skrcona wersja MMSE - ktry rok? 99% zgodno[ci z MMSE - ktry dzieD tygodnia? - odejmowanie - kopiowanie rysunku - nazywanie 3 przedmiotw zmniejszenie bBdu standartowego - powtarzanie Fayers P. J Pain Symptom Manage 2005; 30 (1): 41-50 Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie Bedside Confusion Scale 1. poziom aktywno[ci: norma = 0 hypo/hyper = 1 2. miesice wspak: opznienie > 30s +1 1 pomyBka +1 2 pomyBki +2 >3 pomyBki, zakoDczenie +3 niemo|no[ wykonania +4 norma: suma 0-1 Stillman M. Journal of Pall Med 2000; 3 (4): 449-456 Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie Pain Assessment in Advanced Dementia (Warden V i wsp. J Am Med. Dir Assoc. 2003; 1: 9-15) 1. Oddychanie niezale|nie od wokalizacji 2. Wokalizacja negatywna 3. Wyraz twarzy (ekspresja blu) 4. Jzyk ciaBa 5. Potrzeba i mo|liwo[ wsparcia - Nie ma takiej potrzeby (0) - GBos/dotyk odwraca uwag lub uspokaja (1) - Nie ma mo|liwo[ci (2) Faces Pain Scale Palliative Performance Scale ( PPS ) max 100% 80% zwykBe czynno[ci z wysiBkiem 60% sporadyczna pomoc w samoobsBudze 50% cz[ciowo zale|ny, siedzcy/le|cy 40% w du|ym stopniu zale|ny, le|cy 30% caBkowicie zale|ny, ! od|ywianie 20% zdolny do wypijania niewielkich ilo[ci 10% mo|liwe jedynie zwil|anie ust min 0% Screening depresji 1. Czy w cigu ostatniego miesica towarzyszyBo Panu(i) poczucie znacznego przygnbienia, smutku, beznadziejno[ci? 1. Czy w cigu ostatniego miesica towarzyszyBo Panu(i) poczucie utraty zainteresowaD i przyjemno[ci w zakresie spraw, ktre dawniej zawsze przynosiBy znaczn satysfakcj? Whooley MA i wsp N Eng J Med. 2000 343 Arrol B i wsp BMJ 2003 327 Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie Nursing Delirium Screening Scale czuBo[ 85,7% swoisto[ 86,8% 1. zaburzenia orientacji w czasie i przestrzeni 0-2 pkt 2. zachowanie nieadekwatne do sytuacji 0-2 pkt 3. zaburzenie komunikacji 0-2 pkt 4. halucynacje 0-2 pkt 5. spowolnienie psychoruchowe 0-2 pkt e" 2 pkt = 86% potwierdzenie (por z DSM-IV) pi[m.: Gaureau JD i wsp: Fast, Systematic, and Continuous Delirium Assessment in Hospitalized Patients: The Nursing Delirium Screening Scale. JPSM 2005 29 368-75 Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie Sfery QoL w opiece terminalnej - opanowanie blu i innych objaww - speBnienie oczekiwaD w sprawach codziennych - odnalezienie warto[ci i sensu |ycia - nie przedBu|enie procesu umierania - nie bycie ci|arem - poczucie autonomii - mo|liwo[ wyboru miejsca [mierci - akceptacja [mierci przez otoczenie - mo|liwo[ po|egnania si - wybr umierania w samotno[ci lub w otoczeniu rodziny Hockley J, Clark D: Palliative care for older people in care homes. Open University Press, 2002, p 169. Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie warunki  dobrej [mierci - wBa[ciwe rozpoznanie okresu umierania - umiejtno[ przewidywania problemw zwizanych z umieraniem - zapewnienie godno[ci i prywatno[ci - dobra kontrola blu i innych objaww - wybr miejsca [mierci - dostp do peBnej informacji - mo|liwo[ wsparcia duchowego - dostp do opieki hospicyjnej, niezale|nie od miejsca umierania - wybr umierania w samotno[ci lub w otoczeniu najbli|szych - mo|liwo[ wyra|enia ostatniej woli i gwarancja jej speBnienia - czas na po|egnanie - [mier naturalna, bez przedBu|ania okresu umierania Dobra [mier w oczach personelu medycznego Objawy: bez blu przez wikszo[ czasu, spokojny oddech, bez nudno[ci i wymiotw Timing: [mier naturalna, podczas snu, krtka agonia ([mier nagBa i niespodziewana) Szacunek: speBnione |yczenia przez rodzin, lekarzy Wsparcie: spokojna, w obecno[ci bliskich, w wybranym miejscu, zaspokojone potrzeby duchowe, do|ycie do wa|nego momentu Autonomia: zamknicie wa|nych spraw, akceptacja [mierci sposobno[ do po|egnania si Kontrola: sprawno[ umysBu, kontrola nad ciaBem, mo|liwo[ komunikacji Gibson i wsp. Int J Paliat Nurs 2008; 14 (8):374-381 Tomasz Grdalski, Hospicjum [w. Aazarza w Krakowie Simplified Motor Scale (skala oceny [wiadomo[ci) 2= speBnia polecenia, 1= potrafi jedynie zlokalizowa bl, 0= reaguje na bl najwy|ej wycofaniem lub jeszcze sBabsza reakcja na bl Ann Emerg Med. 2007 Jul;50(1):18-24. Acad Emerg Med. 2006 Sep;13(9):968-73 4. Podstawowe zasady farmakoterapii Grozne leki 25% starszych osb otrzymuje leki, ktrych nie powinni otrzymywa 10% hospitalizacji osb starszych spowodowane jest niewBa[ciwym stosowaniem lekw Im bardziej chorzy i starzy tym bardziej nara|eni na jatrogenne dziaBanie lekw a tym wiecej lekw otrzymuj. Lekarze s przekonani, |e ich chorzy za|ywaj przepisywane leki, a tymczasem & ryzyko nieregularnego lub niepeBnego za|ywania wzrasta wraz z: - liczb przepisywanych lekw - liczb opiekujcych si lekarzy - wiekiem chorego - liczba schorzeD - ci|ko[ci stanu klinicznego Dobra farmakoterapia wymaga: 1. Racjonalnego wyboru leku 2. Okre[lenia i hierarchizacji celw terapeutycznych 3. Wybrania taktyki minimalizujcej liczb przyjmowanych lekw 4. Uwzgldnienia farmakokinetyki i farmakodynamiki w danej sytuacji Ograniczanie liczby lekw do niezbdnego minimum - 2 leki = ryzyko interakcji 5,6% - 5 lekw = 50% - 8 lekw = 100% - 60-75 lat ! dawki o 10-15% - 75-90 lat ! dawki o 20-25% - >90 lat ! dawki o 30-50% Specyfika farmakologii w opiece paliatywnej WytBumacz choremu w prosty sposb mechanizm i przyczyn zaburzeD. Omw z chorym istniejce mo|liwo[ci terapii. Nie ograniczaj leczenia do podawania lekw. W objawach przewlekBych stosuj lek profilaktycznie (24h/d). Specyfika farmakologii w opiece paliatywnej Podajc dodatkowy lek zadaj sobie pytanie: - Jaki jest cel leczenia? - Jak dziaBanie leku mo|na monitorowa? - Jakie s skutki niepo|dane? - Jaka interakcja mo|e by niebezpieczna? - Czy jednocze[nie nie mo|na odstawi ktrego[ z dotychczasowych preparatw? Specyfika farmakologii w opiece paliatywnej Pisemne zalecenia s podstaw! Specyfika farmakologii w opiece paliatywnej Nigdy nie mw:  Z r o b i B e m j u | w s z y s t k o . lub  N i c n i e m o g  w i  c e j z r o b i  . Specyfika farmakologii w opiece paliatywnej Zwracaj uwag na szczegBy. Czsto pytaj dlaczego? & i systematycznie rewiduj postpowanie. Drogi podawania lekw Doustnie Dojelitowo (sonda, stomia, odbytnica) Wziewnie Podskrnie (iniekcje, motylek, pompa) Domi[niowo Do jam ciaBa i w okolice nerww Do|ylnie Zewntrzoponowo Podpajczynwkowo Aczenie lekw do jednego podania: Morfina lub Tramadol Buscolizyna lub (i) Metoclopramid Haloperidol lub (i) Tisercin Midazolam PrzykBadowo trzeba poda: Morfin 60mg + Metoclopramid 30mg + + Tisercin 6,25mg /24h w  motylku sc: ___________________________________________________________________________________________ Morfina 20mg/ml 3 amp 3 ml Metoclopramid 10mg/2ml 3 amp 6 ml Tisercin 25mg/ml amp ml Aqua pro inj. do jednej strzykawki do& & & 12ml ___________________________________________________________________________________________ Czsto[ podaD ~ najkrcej dziaBajcego skBadnika ___________________________________________________________________________________________ Nale|y wic poda 2 ml co 4 godziny podskrnie. Okres terminalny  czasem ograniczania farmakoterapii ! Cechy stanu terminalnego - bardzo krtka prognoza prze|ycia (dni) - znaczne wahania stanu klinicznego - ograniczenie przyjmowanych pokarmw, pzniej tak|e pBynw - ograniczanie poziomu [wiadomo[ci, trudno[ci w komunikacji - zwolnienie metabolizmu, zaburzenia procesw detoksykacji ... Wyzwania z tym zwizane: - priorytet komfortu wobec przedBu|ania |ycia (wydBu|anie umierania) - konieczno[ [cisBego monitorowania stanu chorego - wicej dylematw etycznych - trudno[ci w uzyskaniu [wiadomej zgody - konieczno[ modyfikacji terapii (leki, dawki, drogi podania) Podstawowe zasady farmakoterapii Stosowanie lekw powinno by oparte na korzystnym bilansie spodziewanych (mo|liwych) efektw pozytywnych i negatywnych. Je|eli nie ma wskazaD do podania leku jest on przeciwwskazany. Stosowanie si do zaleceD w grupie chorych terminalnie 60% chorych nie stosowaBo si do zaleceD 33% stosowaBo mniej lekw ni| przepisane (gBwnie analgetyki) 16% stosowaBo na wBasn rk dodatkowe leki (OTC: analgetyki i witaminy) 11% stosowaBo mniej lekw przepisanych i dodatkowo leczyBo si na wBasn rk Zeppetella G Palliat Med. 1999; 13 (6): 469-75 Stosowanie si do zaleceD w grupie chorych terminalnie (2) 90% chorych korzystaBo z co najmniej dwch lekarzy przepisujcych leki Chorzy najcz[ciej opuszczali i zmniejszali dawk lekw przepisywanych do za|ywania co 4 godziny Zeppetella G. Palliat Med. 1999; 13 (6): 469-75 Jak poprawi skuteczno[ analgezji? 915 cancer pts, inadequate treated in 65% (Pain Management Index) Pts adherence: 59% (Tramadol), 91% (Step 3 opioids) Wiksz skuteczno[ leczenia analgetycznego mo|na uzyska doskonalc sposb przepisywania lekw i poprawiajc stosowanie si do leczenia. Enting RH i wsp. J Pain Symptom Manage 2007, 34 (5): 523-31 NiebezpieczeDstwo  lekw alternatywnych - 50% populacji Europy za|ywa preparaty  naturalne przynajmniej raz - 20% populacji dorosBych za|ywa je regularnie - W wikszo[ci przypadkw lekarz nie jest [wiadomy, |e pacjent za|ywa dodatkowe leki. Szkodliwa medycyna alternatywna? Korzystajcy z medycyny alternatywnej mieli wy|szy poziom lku i blu, mniejszy poziom satysfakcji z leczenia konwencjonalnego oraz mniejszy udziaB w decyzjach dotyczcych tego leczenia Correa-Valez I. i wsp. Pall Med 2003, 17, 695-703. Zwykle stopniowo odstawia si: Zwizki zioBowe, witaminowe i mineralne Leki kr|eniowe: -blokery, ACE inhibitory, nitraty Hormonalne leki onkologiczne Doustne leki przeciwcukrzycowe Leki urologiczne, np -blokery Proste analgetyki (NLPZ, Paracetamol) {ywienie i nawadnianie Leczenie cukrzycy w opiece paliatywnej rodzaj cukrzycy terapia pomiary glikemii DM t. 2 - dieta dieta niskocukrowa bez rutynowej kontroli DM t. 2 dieta niskocukrowa + okresowa kontrola leki doustne stopniowa redukcja lekw do min. DM t. 2 dieta cukrzycowa + pomiar 1x / dob insulina ! liczby wstrzykni oraz w razie hyperglikemia ! redukcja insuliny do minimum niepokojcych obj. (glu 9 20 mmol/L) DM t. 1 dieta cukrzycowa + pomiar min. 1x /d ketoacidoza ! ! liczby wstrzykni (przed insulin) (glu=10-15 mmol/L) oraz w razie prewencja hypoglikemii niepokojcych obj. Blackburn D, Olczak S. Eur J Pall Care 2004, 1: 12. Schemat rozmowy / konsultacji 1. Przygotowanie 1. pozna dane z wywiadu 2. zabra notatki ze sob 2. Przedstawienie si 1. pozna wszystkich czBonkw rodziny Schemat rozmowy / konsultacji 2 3. Zrodowisko 1. upewnij si, |e masz wystarczajc ilo[ czasu 2. pacjent razem z rodzin o ile to mo|liwe 3. oddzielny, wygodny kt, osBonite miejsce 4. bez przedmiotw midzy rozmawiajcymi 5. usidz na wysoko[ci oczu chorego 6. bez telefonw itd. Schemat rozmowy / konsultacji 3 4. Wiedza 1. upewnij si co wiedz na temat choroby i rokowania 2. dowiedz si jakich sBw u|ywano (rak, guz, naciek?) 3. czego oczekuj? !!! Schemat rozmowy / konsultacji 4 5. Podawanie informacji 1. szczerze, z empati 2. u|ywaj prostych sBw 3. powtarzaj 4. pytaj czy rozumiej 5. posuwaj si w ich tempie 6. pozwl na przerwy 7. unikaj wtkw pobocznych 8. ostro|nie korzystaj z humoru 9. zwracaj uwag na jzyk ciaBa 10. nie bj si powiedzie:  przykro mi, nie wiem 11. pozwl na ekspresj uczu 12. nie krytykuj swoich poprzednikw Schemat rozmowy / konsultacji 5 6. decyzja o postpowaniu - mo|e trzeba j odwlec w czasie 7. pytania - zostaw na nie miejsce 8. zaplanuj - kolejn rozmow 9. zostaw - jak[ nadziej (mo|liwie realistyczn) - swj numer telefonu 10. bdz [wiadomy - swoich wBasnych uczu Alison Franks:  Breaking bad news and the challenge of communication , European Journal of Palliative Care, 1997, 4(2)

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
WPROWADZENIE DO MATERIAŁÓW ODTWÓRCZYCH STOSOWANYCH W STOMATOLOGII
Wprowadzenie do materii skondensowanej
01 Wprowadzenie do badań materiałów
WYKŁAD 1 Wprowadzenie do biotechnologii farmaceutycznej
Medycyna manualna Wprowadzenie do teorii, rozpoznawanie i leczenie
01 Wprowadzenie do programowania w jezyku C
wprowadzenie do buddyzmu z islamskiego punktu widzenia
1 wprowadzenie do statystyki statystyka opisowa
MATERIA Y POMOCNICZE do warsztatu asertywno ci 1 1
Informatyka Wprowadzenie Do Informatyki Ver 0 95
Materiały pomocnicze do ćwiczenia nr 3 co powinien wiedzieć wnioskodawca (1)
Wprowadzenie do psychologii wykł UG

więcej podobnych podstron