65256

wspólnie odpowiednich działań. Podmiotowa, aktywna postawa dotyczy wyzwań ze strony świata natury, co wyraża się w idei „podboju" czy opanowywania przyrody, ale także problemów ekonomicznych bądź politycznych które potrafi rozwiązać właściwa polityka społeczna, socjotechnika czy inżynieria społeczna.

Piąty rys osobowości nowoczesnej to antycypowanie przyszłych wydarzeń i planowanie przyszłych działań, a więc zaangażowanie wyobraźni w celu odpowiedniego ustawienia się wobec przyszłości. I znów’ trzeba zapytać, czy nie jest to przypadkiem ogólna cecha gatunku ludzkiego, jak twierdził na przykład Karol Marks w^r słynnej metaforze, że najgorszy architekt różni się tym od najbardziej wydajnej pszczoły, że buduje swoją konstrukcję w wyobraźni, jeszcze zanim podejmie jakiekolwiek działanie. Niezależnie od tego, szczególne znaczenie przewidywania i planowania w społeczeństwie nowoczesnym zdaje się nie podlegać dyskusji. Cecha szósta, blisko związana z poprzednią, w istocie stanowiąca warunek konieczny antycypowania i planowania, to zaufanie do porządku społecznego, wiara w prawidłowość, przewidywalność i kalkulowalność żyda społecznego dzięki istnieniu stałych i egzekwowanych zasad obrotu gospodarczego, polityki państwowej, a także reguł moralnych i obyczajowych kształtujących codzienne działania obywateli.

Siódmy rys osobowośdowy to poczuae „sprawiedliwośa rozdzielczej", czyli uznanie nierównego rozdziału dóbr, wartośd przywilejów, o ile tylko nie jest to arbitralne, a regulowane wyraźnymi zasadami, w szczególnośd zasadą merytokratyczną domagającą się nierównego wynagradzania nierównych zasług. Po ósme, człowiek nowoczesny * w ujędu Inkelesa * przywiązuje wielką w^ragę do edukacji, treningu, samodoskonalenia się. Po dziewiąte wreszae -człowiek nowoczesny szanuje godność innych, nawet tych o niższej od niego pozycji społecznej czy podległych jego władzy. Nieuchronnie rekonstrukcja tego rodzaju jak dokonana przez Inkelesa przemyca pewne wartośdowania: mówi nie tylko o faktach ale i o tym, jak, w^redług autora, człowiek powinien myśleć i postępować. Występuje to najwyraźniej w tej ostatniej grupie rysów osobowośdowych gdzie merytokracja, samorealizacja i szacunek dla innych to pewna normatywna wizja człowieka, pewien ideał raczej niż sprawozdanie z rzeczywistego stanu mentalnośd ludzi nowoczesnych.

Inkeles twierdzi, że pomiędzy wyróżnionymi cechami osobow^rośa istnieją wzajemne związki, co czyni z nich syndrom właśnie, a nie tylko luźną listę. To nie tylko warunki społeczeństwa nowoczesnego kształtują każdą z tych cech osobow^rośdowych z osobna, ale każda z cech raz już ukształtowana, wspomaga czy wzmacnia inne, prowadząc do pojawienia się koherentnego typu osobowośd owego.