15332 ScannedImage 36

w nich aktywne role. Wspólna podziemna działalność opozycyjna katolickiej i świeckiej lewicy przyczyniła się w znacznym stopniu do zniknięcia antyklerykalizmu z polityki hiszpańskiej³⁷.

Księża robotnicy i laiccy działacze, wywodzący się z działającego w latach pięćdziesiątych katolickiego ruchu robotniczego, odegrali także kluczową rolę w powstaniu nowego ruchu robotniczego w latach sześćdziesiątych i w tworzeniu nowych półjawnych związków zawodowych, Comi-siones Obreras i Union Sindical Obrera (USO).

Działacze katoliccy odegrali również ważną rolę w odradzaniu się katalońskich i baskijskich ruchów nacjonalistycznych w latach sześćdziesiątych. Fakt ten nie budzi jednak takiego zdumienia, ponieważ Kościół katolicki zawsze wspierał ruchy nacjonalistyczne działające w obu tych regionach, podtrzymując ścisły sojusz z miejscowym społeczeństwem wymierzony w centralistyczne państwo kastylijskie.

OPIEKA KOŚCIOŁA NAD OPOZYCJĄ DEMOKRATYCZNĄ

Nawet w najgorszych okresach frankistowskich represji normy i wartości społeczeństwa obywatelskiego oraz demokratyczne tradycje liberalnej Hiszpanii były kultywowane i przekazywane za pośrednictwem rodziny oraz w kręgach robotniczych i intelektualnych. Gdy na początku lat sześćdziesiątych represje państwa nieco zelżały, opozycyjna działalność antyre-żimowa rozwinęła się w całym kraju we wszystkich sferach społeczeństwa. W tym sensie ruch opozycji demokratycznej w Hiszpanii powstał niezależnie od jakiegokolwiek wsparcia ze strony instytucjonalnego Kościoła³⁸. W odróżnieniu od Polski czy Brazylii, Kościół w Hiszpanii nie musiał się stawać ani „głosem tych, których pozbawiono głosu”, ani głównym orędownikiem odbudowy społeczeństwa obywatelskiego. Kościół przyczynił się jednak do konsolidacji opozycji demokratycznej na dwa sposoby:

³⁷    Alfonso C. Comfn, Cristianos en el Partido, Comunistas en la Iglesia, Barcelona 1977.

³⁸    Josć A. Maravall, Dictatorship and Polilical Dissent: Workers and Students in Franco’s Spain, London 1978.

a)    Udzielając religijnego poparcia demokratycznym zasadom, na których bazowały działania opozycji demokratycznej - wolności słowa, wolności zrzeszania się, prawom obywatelskim i politycznym - Kościół podważył represyjną politykę reżimu, wzmacniając tym samym opozycję. Kreślony przez reżim tradycyjny portret opozycji demokratycznej jako zewnętrznego, głównie komunistycznego, spisku przeciwko katolickiej Hiszpanii stracił swą wiarygodność, dlatego stosowane przez rząd represje zaczęto traktować jako działanie bezprawnego systemu władzy, opartego na nagiej sile. Kiedy reżim uczynił w latach sześćdziesiątych pierwsze kroki w kierunku liberalizacji rządów, ośmieliło to opozycję, która nasiliła swoją konfrontacyjną działalność. Kiedy pod koniec lat sześćdziesiątych reżim próbował ukrócić działania opozycji poprzez powrót do bardziej represyjnej polityki, okazało się, że nie potrafi już odzyskać kontroli nad porządkiem publicznym. Na dodatek reżim utracił większą część owego rozproszonego poparcia, jakim cieszył się jeszcze wśród milczącej większości Hiszpanów.

b)    Udostępniając swoje budynki, kościoły i klasztory jako stosunkowo bezpieczne schronienia, w których mogli spotykać się ze sobą opozycjoniści reprezentujący różne regiony, klasy społeczne i partie polityczne, Kościół przyczynił się do skoordynowania działań opozycji demokratycznej i przekształcenia jej w jeden wspólny ruch obywatelski, skierowany przeciwko autorytarnemu państwu. Powtarzające się przypadki wkraczania policji do budynków kościelnych, w których odbywały się ważne konspiracyjne spotkania - jak choćby konwencja krajowa Comisiones Obreras czy zjazd demokratycznej opozycji Katalonii - pogłębiały tylko dyskredytację reżimu, pokazując całemu społeczeństwu, że opozycja demokratyczna cieszy się poparciem Kościoła.

ROLA KOŚCIOŁA W POJEDNANIU NARODOWYM

Kościół nie tylko zapewnił fizyczną przestrzeń, w której odbywały się spotkania opozycji, lecz, co ważniejsze, przygotował symboliczną przestrzeń dla pojednania się wszystkich Hiszpanów. Rozłam religijno-świecki odegrał tak destrukcyjną rolę w nowoczesnej polityce hiszpańskiej, ponieważ nakładając się na dwa inne wielkie podziały - konflikt klasowy między kapitałem a siłą roboczą i konflikt regionalny między kastylijskim centrum

153