65300

ale do dawniejszych osiągnięć. Amerykański socjolog James Davies twierdzi, że deprywacja progresywna właśnie stanowiła przyczynę wszystkich wielkich rewolucji w historii.

Teorie strukturalne poszukują źródeł rewolucji w polaryzacji społeczeństwa na grupy (klasy) uprzywilejowane i upośledzone oraz w nasilającym się konflikcie grupowych interesów. Im ostrzejszy biegunowy rozłam społeczeństwa, im mniejszą rolę odgrywają ugrupowania pośrednie, im klarowniejszy front w^ralki, tym wyraźniejsza sytuacja rewolucyjna. Do wybuchu rewolucji potrzeba tylko jeszcze osłabienia lub załamania struktur państwowych i prawnych, broniących panowania grup uprzywilejowanych. Teorie tego typu czerpią inspirację z koncepcji Karola Marksa. I tak na przykład jedna z czołowych autorek w kręgu tzw. socjologii historycznej Amerykanka Theda Skockpol w^r oparciu o porównawczą analizę rewolucji francuskiej, rosyjskiej i chińskiej dostrzega w nich w^rspólną, prawidłowy sekw^rencję. Najpierw kryzys ekonomiczny i polityczny - związany np. z klęską wojenną -który podw^raża siłę i spoistość panujących grup arystokratycznych (właścicieli ziemskich) i chroniących je armii. Następnie wybucha masowy oddolny bunt klas upośledzonych -chłopstwa i proletariatu miejskiego. I na koniec, obalenie dawnego reżimu prowadzi do reorganizacji aparatu państwowego i konsolidacji władzy w rękach nowych elit. We wszystkich trzech etapach wielką rolę odgrywa -zdaniem autorki - kontekst zewnętrzny: koalicyjne lub konfliktowa relacje z innymi państwami w bezpośrednim otoczeniu danego społeczeństwa.

Całkowite przesunięcie akcentu na dziedzinę organizacji państwowej dokonuje się w politycznych teoriach rewolucji. Rewolucja traktowana jest tutaj jako efekt walki o hegemonię pomiędzy przeciwstawnymi segmentami elit politycznych, jako wewnętrzny proces w obrębie struktur w^rładzy. Masowe wystąpienia czy bunty społeczne widziane są tylko jako epifenomen, refleks czy symptom rozłamu i walki w obrębie systemu politycznego. W interpretacji amerykańskiego historyka i socjologa Charlesa Tillyego rewolucja to „dokonujące się przy użyciu siły przesunięcie kontroli nad państwem, w toku którego co najmniej dwa współzawodniczące bloki polityczne podejmują wzajemnie sprzeczne próby zdobycia takiej kontroli, a istotne segmenty ludności podległej jurysdykcji państwowej opowiadają się po stronie jednego i drugiego bloku. Najbardziej charakterystyczna dla rewolucji jest więc sytuacja „podwójnej suwerenności, czy inaczej „dwowładzy, kiedy walczące bloki polityczne uzyskują przejściową równowagę. Rew^rolucja dokonuje się wtedy, gdy wystarczająco duże grupy obywateli odmawiają lojalności dotychczas panującym i przerzucają swoje poparcie na alternatywne centra władzy. Pojęcie rewolucji uzyskuje tu bardzo szeroki zakres, obejmuje bowiem takie zdarzenia, jak: a) podbój jednego państwa przez drugie, b) odwrotnie - walkę wyzwoleńczą o zdobycie autonomii politycznej przez społeczności podporządkowane w strukturach federacyjnych lub imperialnych, c) mobilizację opozycji i opanowanie przez nią fragmentów aparatu państwowego (np. przez wejście do koalicji rządzącej), d) obalenie dotychczas rządzących i przejęcie w-ładzy przez ugrupowania dotąd od niej odsunięte. Rewolucja trąd tutaj swoją wyjątkową, zmitologizowaną rangę. Staje się po prostu - parafrazując znaną formułę von Clausewitza - „przedłużeniem polityki innymi środkami.