65316

Odmienny charakter ma działanie ludzi zebranych razem, aby brać udział w przedstawieniu teatralnym, koncercie, seansie filmowym, meczu piłkarskim itp. Mówimy tu o audytorium czy widowni. Sytuacja, w której znajduje się taka zbiorowość, jest swoista. Każdy przybył osobno, każdy miał nieco inne motywacje: jeden chciał zapełnić wolny czas, inny przeczytał doskonałą recenzję, inny chce się pokazać w snobistycznym towarzystwie, inny musi obejrzeć przedstawienie przed egzaminem z literatury. Ale teraz są w jednej sali czy na jednym stadionie i skupieni są na tym samym wydarzeniu. Obserwują je równocześnie, ale niezależnie od siebie, równolegle, ale nie w^rspólnie. Na seansie filmowym często w^r ogóle nie zauw-ażamy, kto siedzi obok. Jesteśmy anonimowi dla sąsiadów, a oni dla nas. Na koncercie, zwłaszcza po jego zakończeniu, zdarza nam się już naśladować sąsiadów, rytmicznie oklaskując artystów, wstawać z miejsc, gdy ktoś wstał pierwszy, przyłączać się do owacji, gdy ktoś zaczai wdać „bis". Na meczu piłkarskim przy każdym lepszym zagraniu lokalnej drużyny krzyczymy jak szaleni, poddajemy się obiegającej stadion „fali", rzucamy petardy na boisko, ściskamy się z nieznajomymi kibicami „naszych" i jesteśmy gotowi pobić kibiców drużyny „obcych" (eufemistycznie zwanych „gośćmi"). Wszystko to są jednak najwyżej kontakty chwilowe, przelotne, pozbawione głębszej treści. Za chwilę wyjdziemy z sali czy stadionu znów sami, znów anonimowi.

Trzecia odmiana zachowania zbiorowego, to publiczność. Tutaj istotne jest podobieństwo działań i sytuacji, w której działania są podejmowane, a także świadomość po stronie każdego działającego, że wielu innych dzida podobnie. Brak tu natomiast bliskości w przestrzeni, a nawet w pewnych przypadkach równoczesnośd działań. Widzowie tego samego serialu w telewizji czy słuchacze tej samej audycji radiowej siedzą w tym samym momencie przed odbiornikami w swoich domach i skupiają uwagę na tych samych zdarzeniach, obrazach czy dźwiękach. W przypadku publiczności telewizyjnej czy radiowej nie ma współobecności przestrzennej, jest natomiast równoczesne identyczne działanie. W tym samym czasie miliony ludzi oglądają Olimpiadę, koncert Rolling Stonesów, mszę Jana Pawła II czy orędzie prezydenta. Zachowują się przy tym podobnie, koncentrują uwagę na tym samym, mają podobne przeżycia, doznają podobnych emocji. Inaczej jest z czytelnikami jednej książki, fanami jednej płyty czy miłośnikami jednego malarza. Brakuje tu równoczesnośd działania, bo każdy sięga po książkę w innym momende, nastawia płytę o różnej porze, odwiedza muzeum czy galerię innego dnia. Samo podobieństwo licznych działań, skupienie ich na jednym obiekde, nadaje jednak sens pojęciu publicznośd czytelniczej, muzycznej, muzealnej czy wernisażowej. Każde spośród działań jest bowiem pod pewnym wpływem tego, co robią inni. Świadomość, że moja ulubiona książka stała się bestsellerem, że mój idol muzyczny dostał złotą płytę, a do muzeum na wystawę mojego ulubionego malarza walą tłumy, nie jest obojętna dla mojego prywatnego zainteresowania czy zaangażowania. Pomiędzy ludźmi o podobnych zainteresowaniach, gustach, pasjach, smaku artystycznym pojawia się też pewna pośrednia i dosyć luźna więź, która pozw^rala mówić o wspólnotach upodobań. Może to wyrazić się na przykład w^r dyskusjach na temat oglądanego serialu, opiniach o nowym nagraniu zespołu rockow^rego, narzekaniach na formę zaw^rodników w czasie wczorajszego meczu.

Proponuję, aby do kategorii zachowań zbiorowych włączyć także fenomen pokolenia. Otóż pokolenie to zbiorowość ludzi, którzy doświadczyli takich samych, ważnych wydarzeń historycznych, przeżyli te same sytuacje, reagowali na te same wyzwania. Ale doświadczali tego wszystkiego osobno, każdy nieco inaczej. Na przykład przeżyli wojnę, rewolucję, przełom ustrojowy, kryzys gospodarczy, odzyskanie niepodległości. Zachowywali się w