76053

2. Rodzaje praworządności

W pojmowaniu praworządności zaznaczmy się dwie konkurencyjne koncepcje: praworządności formalnej i praworządności materialnej. W okresie skrajnego pozytywizmu XIX i pierwszej połowy XIX w. hołdowano praworządności czysto formalnej. Według tej koncepcji organy państwowe i inne podmioty władzy publicznej mają podejmować działania tylko na podstawie prawa stanowionego, bez względu na to, czy służy to osiąganiu określonych wartości etycznych. Takie pozytywistyczne pojmowanie praworządności doprowadziło do niliilizmu aksjologicznego prawa i tragicznych doświadczeń, jakich dostarczyły totalitaryzmy XX w. (faszyzm, nazizm, komunizm). W opozycji do praworządności formalnej powstała idea praworządności materialnej. Taka koncepcja praworządności znalazła zastosowanie w orzecznictwie Międzynarodowego Trybunału w Norymberdze. Znamienny jest fakt, że trybunał ten osądził zbrodniarzy hitlerowskich za naruszenie takich norm. które są „wszystkim znane", czyli norm prawa naturalnego.

2.1.    Praworządność formalna

Według założeń koncepcji praworządności formalnej praworządne jest takie państwo, w którym prawo pozytywne jest przestrzegane. Wymóg praworządności formalnej zakłada nakaz, aby organy władzy państwowej i samorządowej działały wyłącznie w granicach swych kompetencji i z zachowaniem procedur określonych przez prawo stanowione. Wymóg ten dotyczy zarówno stanowienia prawa przez organy władzy ustawodawczej, jak też stosowania go przez organy władzy wykonawczej i sądowniczej w trybie określonym przez prawo (z zachowaniem odpowiednich procedur).

2.2.    Praworządność materialna

Praworządność materialna spełnia dwa wymogi: jeden natury formalnej, a drugi natury aksjologicznej, tzn. aby prawo stanowione służyło osiąganiu określonych wartości ludzkich. Demokratyczne państwo prawne nie może poprzestać na przestrzeganiu wymogów praworządności czysto formalnej, ale powinno respektować wymogi praworządności materialnej. Organy państwowe i inne jednostki organizacyjne stosujące prawo w imieniu państwa nie mogą więc trzymać się tylko litery prawa, ala mają dążyć dotego, aby prawo stanowione i stosowane służyło osiąganiu określonych wartości ludzkich.

Państwo, jak również prawo przez nie stanowione, nie mogą być pojmowane jako wartości same w sobie. Celem państwa, a zarazem najwyższą wartością, jakiej ma służyć prawo, jest dobro wspólne, czyli budowanie takiego ładu i porządku społecznego, w którym są szanowane uniwersalne wartości osoby ludzkiej. Prawo nie może służyć tylko wąskim interesom partyjnym.

Jakie są konsekwencje tych założeń w warunkach pluralizmu społecznego? Demokratyczne państwo prawne obejmuje różne grupy ludzi, którzy wyznają odmienne przekonania religijne i

2