68131

Sociokulturowe teorie i koncepcie powstawania zjawisk dewiacyjnych

Jedną z najbardziej znanych teorii funkcjonalnych jest teoria R.Mertona. Rozpoczynając prezentację tej teorii, należy zauważyć, że ważną częścią teorii jest istnienie dwóch pojęć: cele kulturowe oraz zinstytucjonalizowane sposoby ich osiągania.

Jak pisał R.Merton spośród wielu elementów struktury społecznej i kulturowej, dwa mają dla nas znaczenie bezpośrednie. Choć w konkretnych sytuacjach występują one łącznie, dla celów analizy można je od siebie oddzielić. Element pierwszy składa się z kulturowo zdefiniowanych zamierzeń i zainteresowań wytyczonych jako usankcjonowane cele dla wszystkich lub dla różnie umiejscowionych członków społeczeństwa. Cele są mniej lub bardziej zintegrowane i z grubsza uporządkowane w jakąś hierarchię wartości. Cele dominujące stanowią układ odniesienia aspiracji, z różnym natężeniem angażując emocje i znaczenie. Są to rzeczy warte zabiegów. Są one podstawowym, choć nie wyłącznym składnikiem wzorów życia grupowego. Drugi element struktury kulturowej określa, reguluje i kontroluje przyjęte sposoby zdążania do owych celów. Każda grupa społeczna nieodmiennie kojarzy swe cele kulturowe z zakorzenionymi w obyczajach bądź instytucjach przepisami, wyznaczającymi dozwolone sposoby zmierzania do tych celów.

Jednostka ma szansę na to, aby przystosować się do grupy społecznej. Może to zrobić na pięć sposobów jako:

-    konformista - akceptujący cele i sposoby osiągania tych celów, (+) - (+)

-    innowator - akceptujący cele społeczne, ale nie akceptujący sposobów ich osiągania, (♦) - (-)

-    rytualista - nie akceptujący celów społecznych, chociaż akceptujący sposoby osiągania tych celów,

H-W

• człowiek wycofujący się - nie akceptujący celów, ani sposobów ich osiągania, (-) - (-)

-    buntownik - nie akceptujący celów społecznych oraz sposobów ich osiągania, ale próbujący zmieniać zastaną rzeczywistość, (-/♦) - (-/+)•

Zatem można mówić, że jednostka może przystosować się do społeczeństwa na wiele sposobów, a tym samym w określony sposób postrzegać grupę społeczną w której funkcjonuje.

Kolejną z koncepcji dezorganizacji społecznej mieszczącej się w zakresie zjawisk kulturowych jest teoria konfliktu kultur T.Sellina. Teoria ta pozwala na zrozumienie niektórych zachowań jednostek oraz grup społecznych w sytuacji dezorganizacji społecznej.

Jak pisał T.Sellin „z punktu widzenia grupy, do której należy jednostka, istnieją normalne (właściwe) i nienormalne (niewłaściwe) sposoby reakcji, czyli normy uzależnione od społecznych wartości grup je stanowiącej. Dlatego też normy zachowania występują wszędzie tam, gdzie istnieją grupy społeczne. (...) Nie tworzy ich poszczególna grupa normatywna, nie muszą być koniecznie skodyfikowane".

Porównując, zatem zachowania właściwe z zachowaniami niewłaściwymi, odbiegającymi od oczekiwań danej zbiorowości, T.Sellin wprowadza pojęcie potencjału oporu normy, której siłqjest surowość sankcji za naruszanie danej normy. Pisał on „normę zachowania można traktować (...) jakc regułę popartą sankcją odzwierciedlającą wartość, jaką grupa normatywna wiąże z daną normą. Sankcja (...) tworzy barierę przeciwko naruszaniu normy. Moc tej bariery jest uzależniona od postawy