■ Organizacji społecznej, która ma osobowość prawną, zgodnie ze swoim statutem musi działać na obszarze gminy
W przypadku inicjatywy referendum dotyczącego utworzenia gminy łub przekształcania to wymagana się grupy 15 obywateli.
Kolejnym etapem jest powiadomienie wójta. Wójt reprezentuje gminę, powinien być poinformowany, że jest inicjatywa i w jakiej sprawie została ona podjęta.
III etapem jest podanie do wiadomości mieszkańców o inicjatywie podjęcia referendum o określonej sprawie, następnie inicjator zbiera podpisy. Zbiera się podpisy od mieszkańców uprawnionych (co najmniej 10% mieszkańców).
Jeśli sprawa dotyczy odwołania organu (RG, wójta albo jednocześnie odwołania obu organów). Wniosek jest przekazywany komisarzowi wyborczemu (organ państwowy, działający spoza samorządu terytorialnego, jest on pełnomocnikiem państwowej komisji wyborczej na obszarze całego województwa lub część województwa). Komisarz wyborczy podejmuje odpowiednie postanowienie, w pierwszej kolejności komisarz bada wniosek pod kątem legalności, np. czy jest odpowiednia liczba podpisów. Jeśli wniosek spełnia wymogi prawne to wydaje postanowienie o przeprowadzeniu referendum, które publikowane jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Jeśli podczas padania wniosku, komisarz stwierdził by, że jest on niepełny to może zwrócić wniosek do uzupełnienia <gdy wady nie są istotne, nie ma konkretnych terminów, przyjmuje się, ze w krótkim czasie) albo wydać postanowienie o odrzuceniu wniosku <wady są istotne>. Na postanowieni komisarza inicjator może złożyć skargę do sądu administracyjnego.
W przypadku innej sprawy inicjator przekazuje wniosek wójtowi, natomiast wójt przekazuje wniosek przewodniczącemu RG, a następnie RG powołuje specjalną komisje ze swojego składu, która bada wniosek pod względem wymogów prawnych. RG podejmuje uchwałę w sprawie przeprowadzenia referendum, jeśli wniosek spełnia wymogi ustawowe. Rg podejmując tę uchwałę kieruje się także faktem, aby przeprowadzenie referendum nie doprowadziło do rozstrzygnięć sprzecznych z prawem. RG podejmując uchwałę jest związana treścią wniosku, RG nie ma możliwości zmodyfikowana sprawy o której ma być przeprowadzone referendum. Następnie uchwała musi być publikowana w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
Jeśli RG stwierdzi na podstawie badań komisji, że nie są spełnione wymogi formalne albo rozstrzygnięcie referendum byłoby sprzeczne z prawem to wówczas jest zobligowana do wydania uchwały o odrzuceniu wniosku. Na uchwałę o odrzuceniu wniosku przysługuję odwołanie do sądu administracyjnego.
Referendum przeprowadza się najpóźniej w 50 dniu od dnia opublikowania właściwego aktu w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
W^nik referendum ustalany jest przez komisje referendalną. Jak się podliczy głosy bardzo ważne jest ustalenie czy referendum było ważne (wiążące Q wypowiedź całej wspólnoty samorządowej). Referendum jest ważne jeśli wzięło w nim udział 30% uprawnionych do głosowania. Jeśli referendum dotyczy odwołania organu to wymagana jest aby wzięło w nim udział nie mniej niż 3/5 liczby biorących udział w wyborze odwoływanego oi^anu <biorących udział w wyborze organu>. Wynik będzie rozstrzygający jeśli za jedną z możliwości oddano więcej niż połowę ważnych głosów. Jeśli sprawa dotyczy samoopodatkowania się mieszkańców jest wymóg co najmniej 2/3 ważnych głosów. Wynik referendum ustala się dwustopniowo: najpierw czy było ważne a potem czy wynik jest rozstrzygający.
Wynik jest też oficjalnie ogłaszany w wojewódzkim dzienniku urzędowym.