opcji dogmatycznej, kierujących się wskazaniami marksizmu i dążeniem do stworzenia społeczeństwa wyznającego pogląd ateistyczny).
Dla tej opcji charakterystyczne było: ograniczenie swobody wykonywania funkcji religijnych przez Kościoły i związki wyznaniowe do wąsko pojmowanych spraw kultu i katechezy, odrzucanie zasad neutralności światopoglądowej państwa wraz z intensywną indoktrynacją ateistyczną, pozbywanie Kościołów i związków wyznaniowych samodzielności organizacyjnej i funkcjonalnej, rozbudowany system nadzoru nad ich działalnością.
Do 1989 roku zarejestrowanych jako stowarzyszenia były raptem 22 Kościoły i związki wyznaniowe (jako stowarzyszenia zwykłe zarejestrowanych było 6 Kościołów i zw. wy.).
17 maja 1989 roku - ustawy wyznaniowe:
a) Ustawa o stosunku państwa do Kościoła katolickiego
b) Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania - (państwo ma charakter świecki, neutralny w sprawach religijnych, a Kościoły i związki wyznaniowe są niezależne od państwa przy wykonywaniu swych funkcji religijnych i organizacyjnych). Uchylone zostały przepisy ograniczające ich autonomię i samorząd. Ustawa potwierdzała zasadę równouprawnienia wszystkich Kościołów i związków wyznaniowych, niezależnie od formy uregulowania ich sytuacji prawnej. Przewidziane zostały także liberalne zasady rejestracji powstających Kościołów i związków wyznaniowych.
c) Ustawa o ubezpieczeniu społecznym duchownych - objęła ona obowiązkiem ubezpieczenia na korzystnych warunkach finansowych wszystkie istniejące związki wyznaniowe.