Gdzie:
wiązanie CD28 i CD80 stanowi tzw. sygnał kostymulujący pozostałe 3 tworzą tzw. kompleks receptora
ICAM - molekuła adhezji międzykomórkowej
Aby limfocyt T zaczął „działać" potrzebuje 3 sygnałów:
1. sygnału z kompleksu receptora
2. rozpuszczenia interleukiny 2
3. sygnału kostymulującego
Na pojedynczy antygen w organizmie reaguje kilka, najwyżej kilkanaście komórek (Th). Dopiero po rozpoznaniu antygenu dochodzi do tzw. ekspansji klonalnej tj. podziału limfocytów T. Klony wytwarzają interleukinę 2 , a jednocześnie stają się na nią wrażliwe - jest ona ich czynnikiem wzrostu.
Limfocyt B może wiązać swoim BCR całą bakterię lub jej część. Nie wymaga też, w przeciwieństwie do limf. T prezentowania antygenu. Po wchłonięciu przeciwciała, może się przekształcić w komórkę APC i prezentować antygen komórkom Th.
Wiązania kostymulujące między Limf. B i Th:
CD80----------CD28
CD40-.........CD40L
Limfocyty T wytwarzają interleukinę 4 i 5, które są czynnikami wzrostu dla aktywowanych limf.B .Interleukina 4 uwrażliwia je na działanie interleukiny 5, która jest właściwym czynnikiem wzrostu. Pod jej wpływem limf B dzielą się i przekształcają w komórki plazmatyczne. Te z kolei są aktywowane przez interleukinę 6 wytwarzaną przez Th. Rodzaj Thl wytwarza interleukinę y, która prowadzi do powstania IgG, Th2 zaś interleukinę 10, pod wpływem której wytwarzane są IgA.
W czasie ekspansji klonalnej powstają komórki pamięci: Tm i Bm (m-memory)
W przypadku niektórych patogenów, mechanizmy odpowiedzi komórkowej są ważniejsze od odpowiedzi humoralnej. Są to min.: