98152

Czynność prawna osoby posiadającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych wymaga do swej ważności zgody przedstawiciela ustawowego tej osoby, jeśli rozporządza ona swym prawem lub zaciąga zobowiązanie. Umowy są ważne także wtedy, gdy zostaną potwierdzone przez przedstawiciela ustawowego osoby małoletniej. W chwili zawarcia umowa taka ma postać tzw. czynności prawnej niezupełnej i jej ważność pozostaje jak gdyby w zawieszeniu; staje się ważna i to od chwili jej zawarcia, jeżeli zostanie potwierdzona. Wyłączone, nawet za zgodą przedstawiciela ustawowego jest dokonywanie takich czynności, dla których przepisy prawa cywilnego wymagają wyraźnie pełnej zdolności do czynności prawnych.

Bez zgody przedstawiciela ustawowego osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, rozporządzać swoim zarobkiem (ale nie przedmiotami nabytymi w zamian za zarobek), wreszcie rozporządzać przedmiotami majątkowymi oddanymi jej przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego użytku. Do tej ostatniej kategorii rzeczy nie będzie już natomiast należało ubranie czy rower, gdyż przedmioty te są wprawdzie oddane do użytku, ale nie do „swobodnego" użytku.

Nie mają w ogóle zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły jeszcze 13 lat oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione. Nie mogą one w sposób ważny i prawnie skuteczny zawierać żadnych umów ani dokonywać jednostronnych czynności prawnych; robią to za nich przedstawiciele ustawowi, najczęściej rodzice. Czynność prawna osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna.

Od tej zasady jest jeden wyjątek. Gdy osoba niezdolna do czynności prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważną z chwilą jej wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.

Osoba fizyczna może być całkowicie lub częściowo pozbawiona zdolności do czynności prawnych na mocy orzeczenia sądu. Takie pozbawienie zdolności do czynności prawnych nosi nazwę ubezwłasnowolnienia. Ubezwłasnowolnienie może być całkowite lub częściowe.

Sąd może zastosować całkowite ubezwłasnowolnienie, jeżeli człowiek wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Częściowe ubezwłasnowolnienie sąd może orzec, gdy przyczyny te występują z mniejszym nasileniem, tak że orzeczenie ubezwłasnowolnienia całkowitego nie jest potrzebne ani celowe, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia spraw tej osoby. Częściowe ubezwłasnowolnienie może być orzeczone tylko w stosunku do osoby pełnoletniej.

Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie sąd ustanawia opiekuna, chyba że są rodzice dysponujący władzą rodzicielską. Dla częściowo ubezwłasnowolnionego sąd ustanawia kuratora. Opiekun i kurator są w zakresie ustalonym przepisami prawa cywilnego przedstawicielami ustawowymi osoby ubezwłasnowolnionej.

Uznanie za zmarłego to instytucja prawna, która może zostać zastosowana w przypadku zaginięcia osoby fizycznej oraz określonego prawem upływu czasu od jej zaginięcia. Jej wynikiem jest uznanie śmierci tej osoby.

W większości systemów prawnych uznanie za zmarłego wymaga orzeczenia sądowego. Wobec braku lekarskiego oświadczenia o śmierci określonej osoby (w Polsce zwanego kartą zgonu), sąd musi przeprowadzić postępowanie i w jego wyniku wydać postanowienie o uznaniu za zmarłego. Uproszczona procedura może dotyczyć również żołnierzy zaginionych w walce, zwłaszcza w sytuacji, gdy strona przeciwna zachowuje aktualny spis jeńców wojennych.

W postępowaniu sądowym prowadzonym w celu uznania osoby zaginionej za zmarłą sam fakt nieobecności określonej osoby jeszcze nie dowodzi jej śmierci. Ostateczne uznanie jej za zmarłą może zależeć od szeregu uwarunkowań:

•    porządku prawnego, w obszarze którego żyła osoba zaginiona,

•    porządku prawnego, w obszarze którego prawdopodobnie poniosła śmierć,

•    ustalone okoliczności zaginięcia, które uprawdopodobniają śmierć (zabójstwo, katastrofa lotnicza lub morska, kataklizm, itd.),

•    stopień prawdopodobieństwa, iż ustalone okoliczności zaginięcia spowodowały śmierć osoby.