99517

Kształtowanie się opozycji antysanacyjnej - Centrolew

Początkowo bierna opozycja większości ugrupowali sejmowych wobec sanacji, z biegiem czasu konsolidowała się i przybierała na sile. Zjawiska takie można było obserwować zarówno na prawicy, zwłaszcza w łonie Narodowej Demokracji, jak i na lewicy. Kienmek antysanacyjny zwyciężał w ruchu cliłopskim (w PSL „Piast” i „Wyzwolenie” oraz Stronnictwie Chłopskim). W PPS zwolennicy Piłsudskiego dokonali rozłamu, tworząc pod przywództwem Rajmunda Jaworowskiego nową PPS - Frakcję Rewolucyjną Po odejściu piłsudczyków PPS stała się partią wyraźnie opozycyjną.

We WTześniu 1928 r. znajdujące się w opozycji kluby sejmowe PPS, PSL „Wyzwolenie" i Stronnictwo Cliłopskie utworzyły Komisję Porozumiewawczą Stronnictw Lewicowydi dla Obrony Republiki Demokratycznej. W czasie sejmowej debaty, w lutym 1929 r.. nad budżetem państwa, za sprawą posłów zrzeszonych w tej Komisji, skreślono demonstracyjnie z funduszu dyspozycyjnego ministra spraw wojskowych 2 min złotych. Ministra skarbu Czechowicza oskarżono natomiast o przekroczenie budżetowe z poprzedniego roku w wysokości 562 min złotych. Najwięcej zastrzeżeń budziła kwota 8 min złotych przekazanych do dyspozycji ministra spraw wewnętrznych na akcję wyborczą BBWR. Czechowicza zmuszono do złożenia dymisji, a następnie większością 240:126 głosów postawiono go przed Trybunałem Stanu. Piłsudski, który odpowiedzialność za wydatkowaiue tych sum wziął na siebie, zareagował bardzo gwałtownie i w artykule prasowym, używając dosadnych słów napiętnował część postów. Była to zapowiedź zaostrzenia przez rząd kursu politycznego. W kwietniu 1929 r. Bartla jako szefa rządu zastąpił Kazinuerz Świtulski. Mianowano też kilku nowych ministrów, którzy podobnie jak premier stanowili kiedyś grono najbardziej zaufanych, wojskowych współpracowników Piłsudskiego w adiutanturze Naczelnego Wodza i w Sztabie Generalnym. Nowy gabinet prasa oclirzciła nazwą „rządu pułkowników"

Spowodowało to dalszą konsolidację opozycji. Do wspomnianej Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Lewicowych dołączył PSL „Piast” i Chrześcijańska Demokracja, podejmując wspólną uchwałę. Ukształtowany w ten sposób blok opozycyjny otrzymał nazwę Centrolewu. Aby nie dopuścić do zapowiedzianego przez Centrolew wniosku o wotum nieufności dla rządu Świtalskiego, Prezydent odraczał kolejne sesje zimowe. Po przerwie wakacyjnej pierwsza sesja odbyła się dopiero w grudniu 1929 r. Świtalski zmuszony został do ustąpienia (zastąpił go Bartel, a potem Sławek). Kolejne odroczenie sesji sejmowych spowodowało reakcje członków Centrolewu w postaci zwołania do Kraków a Kongresu Obrony Praw a i Wolności Ludu. W czasie Kongresu podjęto rezolucję ostro potępiającą postępowanie rządu i Prezydenta. Zapowiedziano też działania do obalenia „ systemupomąowego". Stosunki między władzą wykonawczą a parlamentem uległy dalszemu zaostrzeniu. W sierpniu na czele rządu stanął ponownie Józef Piłsudski, a kilka dni później prezydent Mościcki wydał dekret rozwiązujący Sejm i Senat, przed upływem kadencji.

Rozwiązaiue parlamentu i rozpisanie nowych wyborów spowodowało wzrost nastrojów opozycyjnych. Różnice polityczne, dzielące poszczególne ugrupowania ustąpiły miejsca rosnącej konsolidacji dla wspólnego przeciwstawienia się stronnictwu rządowemu. W dniu 9 września 1930 r. partie Centrolewu stworzyły blok wyborczy pod nazwą Związek Obrony Praw i Wolności Ludu