99657

umowom między równymi obywatelami. Proudhon występował przeciwko postępowi technicznemu i nasilającej się koncentracji kapitału, przez co jego koncepcje były zupełnie oderwane od rzeczywistości.

Bakunin swoje poglądy przedstawił w pracy „Państwo a anarchia”, Uważa, że żadne państwo, nawet najbardziej socjalistyczne, nie jest w stanie dać ludowi tego, co jest mu potrzebne, czyli swobodnej możliwości organizowania się od dołu ku górze w imię własnych interesów. Państwo identyfikuje Bakunin z aparatem przemocy, a w zniesieniu ucisku państwowego widzi szansę na zniesienie podziału klasowego. Państwo burżuazyjne stanowi kłamstwo i nie reprezentuje interesów rejonów, gmin, stowarzyszeń i jednostek. Bakunin zakłada obalenie państwa za pomocą działań rewolucyjnych.

Georg Jellinek

Widzi on państwo jako korporację terytorialną. W swojej pracy „Ogólna nauka o

państwie” prezentuje poglądy na państwo w ujęciu wielowymiarowym. Zaznacza, że wszystkie zjawiska społeczna mają charakter psychiczny, więc nic co jest zależne od woli ludzkiej nie może być uważane za twór przyrody. Niewolne od woli ludzkiej jest państwo. Składają się na nie stosunki woli większości ludzi, a substrat państwa stanowią ludzie wydający rozkazy oraz ludzie dający im posłuch. Wniosek jest taki, że obiektywnymi częściami składowymi państwa są stosunki woli między władcami a podwładnymi. Stosunki te pozostają w ciągłości czasowej i przestrzennej, co zapewnie jedność państwową. Najważniejszą z wielu jedności jest jedność związkowa, złożona z woli ludzi zmierzających do osiągnięcia pewnych celów. Dzięki temu, że państwo jest związkiem woli większości ludzi ma ono władzę, czyli możność narzucania swej woli innym i zmuszania ich do jej wykonania. Państwo więc jest to wyposażona we władzę samorodna jedność związkowa osiadłych ludzi. Jellinek zawiera w swoich definicjach trzy elementy terytorium, ludność i władzę zw ierzchnią.

Fryderyk F.ngels i Włodzimierz I^nin

Ogólną charakterystykę państwa przeprowadza Engels w pracy „Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa”, gdzie stwierdza, że państwo powstało z potrzeby utrzymania w karbach przeciwieństw klasowych, a jednocześnie samo powstało wśród konfliktów tych klas i z reguły jest państwem klasy najsilniejszej, która przy jego pomocy zdobywa nowe środki do ciemiężenia klas uciskanych. Przymusowa organizacja społeczeństwa wytworzyła do utrzymania ładu aparat biurokratyczny i policyjny, który służy zabezpieczaniu interesów klasy panującej. Prawo jest jej wolą podniesioną do rangi ustawy.

Państwem zajmował się też Karol Marks który w swoich wywodach myślał o państwach w dwojaki sposób: państwach politycznych (czysty instrument przymusu) i państwach ekonomicznych (odpowiedzialne za majątek). Stworzył też ideę dyktatury proletariatu, czyli czas kiedy państwo kapitalistyczne przechodzi w komunistyczne w procesie rewolucyjnych zmian.

Myśli Marksa i Engelsa rozwinął Lenin, zaostrzając niektóre stwierdzenia i podporządkowując je teorii rewolucji socjalistycznej. Według niego państwo to specjalna organizacja siły, organizacja przemocy w celu dławienia jakiejś klasy.

Uważał, że wszystkie państwa są budowane na przeciwieństwach klasowych, więc ich zniesienie (komunizm) oznaczałoby zniesienie państwa.

Stanisław Fhrlich (1907-1998)