99992

podatnym ustrojem, usztywnionym elementem zsuwającym się po powierzchniach poślizgu. Wyraźnie przemieszczające się sklepienie sprzyja dalszemu odprężeniu górotworu w całym nadkładzie do powierzclmi terenu. Proces redystrybucji naprężeń prowadzi do jawnej ich koncentracji jako wypadkowych sil ścinających działających wzdłuż powierzclmi poślizgu i jako rozporu wzbudzającego siły oponi na ścinanie (tarcie) na tych powierzchniach. Optymalna relacja między silami ścinającymi i rozporem - to racjonalnyczyimik regulujący wielkości statycznego i deforraacyjnego ciśnienia górotworu na obudowę wyrobiska podziemnego (rys. 6.3 la).

4.    Całkowite ścięcie nadkładu z potencjalnym zagrożeniem oddzielenia się całej strefy naruszonej od nienaruszonej oznacza wyczerpanie nośności masywu, a w takiej sytuacji górotwór stałby się jedynie balastem obciążającym obudowę. Powstałyby warunki do narastania ciśnienia statycznego w miarę postępującej degradacji nieustabilizowanego masywu. Układ obudowa-góiotwór utraciłby właściwości ustroju nośnego, stałby się układem prowadzącym do destabilizacji wyrobiska od lokalnych obwałów zaczynając do globalnego zawału całego nadkładu i likwidacji całego wyrobiska włącznie. Mechanizm spływu zniszczonego górotworu do wyrobiska przypomina zjawisko opadania materiałów sypkich w silosach, czyli tzw. zjawisko silosowe Jansena (rys. 6.3 lb).

5.    W przypadku dużych głębokości proces zniszczenia górotworu w otoczeniu wyrobiska obejmuje także jego ociosy, co może się przyczynić do pogorszenia warunków pracy nadkładu. Jeśli powierzchnia ścinającego się klina w ociosach wyrobiska przesunie się poza granice ścięcia stropu, to strefa rozluźnienia nadkładu również ulegnie poszerzeniu, zwiększając obciążenie układu obudowa-górotwór Na przykład w raziezbyt wysokiego wyrobiska strefa naruszenia ociosów może doprowadzić do stanu awaryjnego całego układu (rys. 6.32a).

6.    Lokalne odciążenie spągu w czasie drążenia wyrobiska może również stać się przyczyną jego naruszenia, które zacznie się od wypiętr zenia klina odłamu, a następnie będzie się rozwijać wraz z postępującą redystrybucją naprężeń w ociosach. Nieustabilizowany spąg wyrobiska może więc spowodować poszerzenie strefy naruszenia ociosów - a co za tym idzie - wzrost rozpiętości strefy zniszczenia nadkładu i zwiększenie stanu zagrożenia całego układu obudowa-górotwór (rys. 6.32b).

Niezwykle istotnym czyiuiikiem tow^rarzyszącym procesowi degradacji górotworu jest przemiana skumulowanej w nim energii potencjalnej. Sprężysta energia potencjalna pierwotnego stanu naprężema ulega procesowi dyssypacji wskutek: