85587 skanuj0123 (16)

ustnej: język ślizga się po powierzchni siekaczy, dziąseł, podniebienia twardego możliwie jak najdalej w kierunku jamy gardłowej, a następnie w ten sarn sposób powraca do pozycji wyjściowej.

27.    Kilkakrotnie zagwizdać. Ćwiczenie wymaga koordynacji mchów języka i warg.

28.    Język ułożony na zewnątrz jamy ustnej w kształcie tzw. łyżeczki: na gizbiccie języka znajduje się okrągłe wgłębienie, boki i przód języka podniesione do góry. Łyżeczkę otrzymać można stosunkowo łatwo z ruloniku, unosząc ostrożnie przód języka do góry, można też mechanicznie sondą nacisnąć na grebiet języka. Na podstawie moich obserwacji uważam, że jest to najtrudniejszy układ języka. Dzieci, które nie umieją wykonać ruloniku, zazwyczaj mają trudności również z ułożeniem języka w kształcie łyżeczki.

ł*>. To samo ćwiczenie, ale język przyjmuje kształt spłaszczony (łopaty).

20. Przy opuszczonej szczęce dolnej nich języka na przemian do górnych i dolnych dziąseł. Ćwiczenie przygotowawcze dla głoski /■ Błędem często obserwowanym przy tym stosunkowo prostym ćwiczeniu jest nadmierne wy suwanie grzbietu języka do przodu.

21: Przy otwarte; jamie ustnej przód języka dotyka na przemian ostatnich zębów trzonowych po obu stronach szczęki dolnej i górnej. Należy unikać wspólruchów żuchwy

22.    Dotykanie zaostrzonym przodem języka różnych punktów w jamie ustnej: poszczególnych górnych i dolnych zębów, dziąseł, podniebienia twardego i miękkiego.

23.    Przy opuszczonej szczęce dolnej koliste ruchy języka w głębi jamy ustnej. W tym ćwiczeniu powinna być uruchomiona możliwie największa część masy języka.

24.    Jeder. z trudniejszych układówjęzyka, tzw. rulonik: język na zewnątrzjamy ustnej, boki uniesione, w linii środkow ej, wzdłuż, bruzdy języka zagłębienie, przy trudnościach wywołania powyższego układu stosować można nacisk mechaniczny sondą lub szpalulką w linii środków ej na grzbiet języka lub też naciskanie wargami na brzegi rozpłaszczonego języka.

Gdy dziecko potrafi już swobodnie wytworzyć ten układ, następna faza ćwiczeń polega na dmuchaniu w ten sposób, że powietrze przepływa tylko przez rulonik.

Uwaga! Nic ma potrzeby wymagać od dzieci szczególnie wąskiego rulonika, gdyż. togo rodzaju układ nic występuje w procesie produkowania dźwięków, można więc poprzestać na lekkim uniesieniu boków języka i niewielkim, szerokim, o łagodnym luku wgłębieniu w linii środkowej języka.

25.    Przy układzie, jak w ćwic2Miiu poprzednim, rozciąganie warg na boki (język pc/ostajo nieruchem)).

26.    Język złożony w kształcie nilenika w ewnątrz jamy ustnej tuż za zębami. Po zbliżeniu siekaczy i spłaszczeniu warg dmuchać powietrze przez rulonik. Ćwiczenie przygotowawcze dla głosekz.

29.    Przy układzie języka w kształcie łyżeczki wewnątrz jamy ustnej (nieco głębiej w porównaniu z rulonikiem, zob. ćwiczenie 26) zalecamy zbliżyć siekacze, zaokrąglić wargi i dmuchać na język. Ćwiczenie przygotowawcze dla głosek sz, i. Jeśli boki języka zostaną dociągnięte do górnych zębów, otrzymamy prawidłowe brzmienie głosek szumiących.

30.    Unoszenie i opuszczanie tylu języka. Przód języka opiera się o dolne zęby łub dziąsła, tył języka wykonuje rytmiczne ruchy, unosząc się i opadając na dno jamy ustnej. Ćwiczenie przygotowawcze dla głosek k, g.

31. Przyciskanie górnej powicrzchnijęzyka do podniebienia twardego (przód języku przylega do podniebienia tuż za dziąsłami, boki języka zakrywają zęby górne poczynając od pierwszego zęba pr/cdtrzonowej.*o). Jest to wysoki przedni układ masy języka, charakterystyczny dla

2556

attykuhcji wszystkich spółgłosek miękkich oraz samogłosek przednich (/.y, c). Przy tym układzie należy opuszczać i unosić szczękę dolną.

32.    Przy układzie, jak w ćwiczeniu poprzednim, przy lekko opuszczonej szczęce, nagłe oderwanie języka od podniebienia z charakterystycznym szmerem (mlaskanie).

33.    Przy układzie, jak w ćwiczeniu 31, spłaszczanie i zaokrąglanie w arg przy podniesionej i opuszczonej szczęce.

t; 34. Język ułożony płasko mocno przylega do bocznych zębów i d/iąscl szczęki górnej, luźny przód języka wykonuje ruch do zębów górnych i dolnych, następnie do górnych i dolnych

dziąseł.

V- 35. Przy układzie, jak w ćwiczeniu poprzednim, język wielokrotnie uderza o górne dziąsła, następnie zaleca się kilkakrotnie wymówić głoski t i d(ł..., /...,    oraz d..., d..„ d...). W dalszej

fazie ćwiczenia zalecamy zbliżyć przód języka do dziąseł nu odległość około 1 mm i dmuchać na język. Ćwiczenie przygotowawcze na głoski r.

Podniebienie miękkie

Ruchy i funkcje tego narządu opisała B. Wierzchowska w pracy Analiza cksperymentabuhfonetyczna polskich dźwięków nosowych. Rozprawa habilitacyjna [191]. Podczas oddychania podniebienie miękkie opiera się o grzbiet języka, jest to bierna pozycja tego narządu. Pozycja czynna polega na uniesieniu podniebienia miękkiego do góry i przywarciu tylnej jego części do ścianki jamy gardłowej. Takie położenie podniebienia miękkiego charakterystyczne jest dla wytwarzania dźwięków ustnych oraz dla pewnych czynności fizjologicznych, jak połykanie, ziewanie, kaszel ilp. Ruchy podniebienia miękkiego można obserwować w lusterku przy szeroko otwartej jamie ustnej. W niniejszym opracowaniu podane są jedynie ćwiczenia najprostsze.

Ćwiczenia

1.    Ziewanie przy nisko opuszczonej szczęce dolnej, język spoczywa na dnie jamy ustnej.

2.    Przy szeroko otwartej jamie ustnej oddychać »v ten sposób, że wdech następuje przez jamę nosową, a wydech jamą ustną. Ćwiczenie powtarza się kilkukrotnie. Ruchy podniebienia miękkiego ćwiczący winien obserwować w lusterku.

3.    Energicznie unosząc język i szczękę dolną do góry, naciskać na podniebienie miękkie tyłem języka. Początkowo ćwiczenie wykonywane jest wolno, następnie zwiększa się szybkość ruchów języka i silę jego nacisku na podniebienie miękkie.

4.    Energiczna wymowa połączeń głoskowych, w skład których wchodzą głoski tylnojęzykowe zwarte: k, g np. uku, ugu, oko, ogo, uk-ktt, tis-git, ok-ko, og-go.

5.    Głębokie oddychanie przez jamę ustną przy zaciśniętych nozdrzach i przez jamę nosową przy zamkniętej jamie ustnej.

6.    Kaszlanie przy wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej języku.

7.    Chrapanie na wdechu i wydechu.

287