2165574631

czność myślenia, wrażliwość na nowe podniety. Trudno się dziwić, że z takiej konfrontacji wychodzi ona zwycięsko - i zbiera oklaski. Staje się obiektem swoistej mito-logizacji jako nadzieja, siła i drogowskaz; poświęca się jej nieprzeliczone frazesy pochwalne, otaczana bywa adoracją i pochlebstwem. Można by sądzić, że młody badacz to najważniejsza figura życia naukowego - przez wszystkich podziwiana, hołubiona i popierana.

Obraz się całkiem odmienia, gdy uprzytamniamy sobie drugie przeciwstawienie. Młodość bowiem nie sprowadza się tylko do antystarości, ale równocześnie pozostaje w opozycji do dojrzałości. Czyli, mówiąc po prostu: jest tożsama z niedojrzałością. Ta zaś, oczywiście, nie może już być przedmiotem żadnego podziwu. Nikt nikogo nie pochwali za zachowania niedojrzałe; raczej go zgani lub pouczy - zawsze z paternalistyczną wyższością. Za niedojrzałego uważany jest ten, kto nie potrafi jeszcze sprostać standardom osiągnięć przyjętym w danej dziedzinie: nie opanował potrzebnych chwytów, nie włada biegle językiem, którym się w niej mówi, nie umie zręcznie i sprytnie poruszać się pośród realiów wybranej specjalności, stawia dziecinne pytania, wpada na niewczesne pomysły, nie zna należycie środowiskowych reguł gry, układów i konwenansów. Trudno więc ludziom dojrzałym poważnie się z nim liczyć.

Otóż taka właśnie dwuznaczność charakteryzuje dziś wizerunek młodego badacza. To, że reprezentuje antystarość powoduje jego wywyższenie, z kolei przypisywana niedojrzałość pozwala traktować go lekceważąco, a przynajmniej z pobłażliwą nieuwagą.

Sądzę jednak, że podobnie, jak nieporozumieniem jest fetyszyzowanie antystarości, tak na uważniejsze i przychylniejsze spojrzenie zasługuje niedojrzałość. A także na dobre słowo. Tkwią w niej bowiem bardzo istotne przesłanki twórczości naukowej.

Jeśli za niedojrzałą uzna się ciekawość poznawczą, która nie została jeszcze unieruchomiona przez sztywne ramy dyscyplin, specjalności czy szkół i pozwala sobie na beztroskie przekraczanie tych ram; jeśli o niedojrzałości świadczyć by miała spontaniczna gotowość wchodzenia na ścieżki badań dotąd nieprzetarte zamiast na szlaki sprawdzone i bezpieczne; jeśli niedojrzałość polegałaby na niezadowalającej adaptacji do stereotypów słuszności, które dominują nad daną dziedziną dociekań; i jeśli wreszcie byłaby ona niewygasłą jeszcze zdolnością zadawania niestosownie naiwnych pytań i zgłaszania zaskakujących wątpliwości co do spraw uznawanych za ostatecznie rozstrzygnięte - to trudno nie opowiedzieć się po stronie takiej niedojrzałości, jakkolwiek może być nieraz wysoce irytująca. Należałoby ją wspomagać i promować, aby możliwie najdłużej towarzyszyła aktywności młodego badacza.

Tego rodzaju apologii niedojrzałości powinna towarzyszyć apologia starości, a więc pewnej przejrzałości w nauce. Symetria byłaby tu wskazana przynajmniej ze względów estetycznych. Jestem niezmiernie ciekaw, na jakich motywach dałoby się taką apologię oprzeć. Łatwo jest bowiem pozytywne uczucia inwestować w młodość: dostrzegając jej wdzięk, usprawiedliwiać ją, gdy błądzi, obdarowywać zaufaniem na kredyt; na podo-