3784498355

Rozdział

dużo łatwiej odrzucić czy jakoś wyobrażać sobie te sytuacje. Natomiast z wielu różnych stron, metodą małych kroków, można w to wsiąknąć (...) trzeba by było mieć takie dosyć głębokie przekonanie, no i też muszę powiedzieć brak ciśnienia finansowego, żeby tak wyraźnie się temu przeciwstawić w swoim przypadku, bo tak naprawdę akurat tam, gdzie byłem, było bardzo łatwe, żeby w to wejść (...) ja zacząłem pracę jakoś tak jednocześnie z trzema osobami w moim wieku, u nich wszystkich budziło to niechęć. Natomiast, no nie wiem czy to się po prostu zmienia wraz ze stażem pracy, bo już 5 lat starsi ode mnie koledzy już patrzyli na to zupełnie inaczej" (lekarze). Jeśli chodzi o przekonanie o możliwości ograniczenia problemu korupcji, w pierwszym badaniu jest wyraźnie obecny brak wiary w możliwości naprawy systemu „od środka", dominowało wyraźne przekonanie, że służba zdrowia powinna być uporządkowana z zewnątrz, przez jakąś niezależną instytucję. Z drugiej strony sceptycznie analizowano możliwości zlikwidowania problemu poprzez spektakularne działania organów ścigania (np. CBA), jednak w efekcie nie sformułowano pozytywnego programu w tym zakresie. Według badanych, ważnym czynnikiem, który będzie wpływał na ograniczenie korupcji, jest stopniowa zmiana świadomości pacjentów, którzy coraz częściej będą zdawać sobie sprawę z tego, że mają określone prawa w związku z płaceniem ubezpieczenia zdrowotnego. Zasugerowano także rozwiązania systemowe, polegające na wprowadzeniu „mikrodopłat" oraz ubezpieczeń częściowych, co po pierwsze dowartościowałoby pracę lekarza, z drugiej strony byłyby to środki finansowe, których część mogłaby pozostać w systemie finansowania służby zdrowia (a nie jak dotychczas, być wydawana poza systemem). Analiza możliwości przeciwdziałania sytuacjom korupcyjnym w drugim badaniu przyniosła ukonkretnienie możliwości naprawy sytuacji od zewnątrz: pojawiła się koncepcja wprowadzenia osoby zewnętrznej wobec danej placówki opieki zdrowotnej, która miałaby możliwość kontroli dokumentacji medycznej, bądź też koncepcja utworzenia stanowiska etyka w poszczególnych jednostkach. Jeśli chodzi o możliwość aktywnego przeciwdziałania korupcji, to tutaj pojawiła się wyraźna rozbieżność pomiędzy z jednej strony sferą ocen i przekonań na temat korupcji, z drugiej zaś oceną realnych możliwości działania. Badani prezentują jasną i wyraźną postawę wobec zjawiska korupcji, są przekonani, że osobiście skutecznie oparliby się takim propozycjom, jednak zdają sobie sprawę z trudności, jakie mogłyby za sobą pociągać aktywne działania w sytuacji bycia świadkiem takiego zdarzenia: „To jest trudna sprawa, lęk, żeby się nie narażać swoim kolegom, szefowi. Jak powiem (o korupcji), to przecież w Krakowie będę spalony... i że sypię czy że jestem nielojalny., To jest motyw, który prezentuję, ale to nie tylko to. To jest też kwestia bezpieczeństwa swojej własnej osoby“ (lekarze). Z uwagi na wysokie koszty społeczne (wykluczenie, ostracyzm), badani preferowaliby w takiej sytuacji anonimową drogę zgłoszenia ewentualnego nadużycia korupcyjnego. Także nie wchodzi w grę opcja złożenia donosu na pacjenta, który chce skorumpować lekarza (najprawdopodobniej z uwagi na naruszenie relacji zaufania, jaka powinna obowiązywać pomiędzy lekarzem i pacjentem).

Przedstawiciele administracji wśród rozwiązań długofalowych podkreślają znaczenie rozwoju programów szkoleniowych, promujących odpowiednie zachowania, opartych na spójnej koncepcji roli zawodowej urzędnika (strażnika interesu publicznego) oraz w jasny sposób prezentujących możliwe pola konfliktu interesów. Postulowanym rozwiązaniem ogólnym, możliwym do wprowadzenia z poziomu centralnego (ustawodawcy, rządu) byłaby jasność i przejrzystość aktów prawnych organizujących określoną sferę życia, przede wszystkim wykluczających uznaniowość w decyzjach urzędnika. Jeśli zaś to nie jest możliwe, to priorytetem powinno być doprecyzowanie sposobów prowadzenia czynności urzędowych na poziomie regulacji wewnętrznych w każdej jednostce organizacyjnej z osobna, z poziomu kierownictwa tej jednostki. Pośród rozwiązań szczegółowych doceniona została „zasada czterech oczu", to jest wykluczenie sytuacji, w której tylko jedna osoba ze strony urzędu publicznego uczestniczy w czynnościach kontrolnych. W momencie złożenia propozycji korupcyjnej rekomendowanym rozwiązaniem jest otwarte poinformowanie składającego propozycję korupcyjną o fakcie, że popełnia przestępstwo (jasne zdefiniowanie sytuacji w punkcie wyjścia), zaś w następnej kolejności poinformowanie przełożonego i organów ścigania.

W przypadku przedstawicieli szkolnictwa wyższego również postulowano wprowadzenie rozwiązań, które podkreślały rolę instytucji zewnętrznych względem systemu, np. nowe instytucje kontrolujące, najlepiej działające na poziomie centralnym, które miałyby stosowne uprawnienia ingerencji w zakres spraw konkretnych jednostek szkolnictwa wyższego. Wiąże się to ściśle z diagnozą postawioną przez badanych na początku, gdyż tylko w taki sposób można skutecznie walczyć z systematycznie budowanymi przez wiele lat i nieformalnymi sieciami kontaktów. Badani pozytywnie ocenili fakt funkcjonowania nowej matury, która według nich ograniczyła możliwość manipulacji przy egzaminach wstępnych na studia. Jak to zostało rozwinięte w drugim badaniu - pozwoliło to ukrócić praktykę udzielania korepetycji przez pracowników określonego wydziału dla absolwentów liceum, którzy chcieli się dostać na kierunek studiów na określonym wydziale, co według badanych było