4823843494

92

Wiesław Godzić

Przyjemność telewizji

W najnowszej teorii filmu pytanie o to, kto jest adresatem komunikatu audiowizualnego (a także - w pewnym zakresie - kto lub co jest instancją adresującą komunikat) zastępowano często pytaniem o status spojrzenia. Craig Saper, autor kompetentnego przeglądu stanowisk w tej kwestii (1991), kreśli "nerwową teorię spojrzenia", będącą rezultatem zamieszania, jakie spowodowało wejście najnowszych mediów audiowizualnych na obszar refleksji weryfikowalnej - jak dotąd - na przykładzie kina hollywoodzkiego.

W dotychczasowym modelu nadawczo-odbiorczym, używanym przez semiotykę i hermeneutykę a korzystającym głównie z lacanowskiej psychoanalizy, pytać można było "kto jest właścicielem spojrzenia?" oraz - co ważniejsze - "czym jest spojrzenie?" Tymczasem dla studiów nad mediami pytania takie są niezmiernie kłopotliwe: nie wiadomo bowiem jaki jest status spojrzenia, a przede wszystkim "czy ono jest" w najbardziej podstawowym rozumieniu. Jedyna droga dla badaczy mediów audiowizualnych - twierdzi Saper - polega na tworzeniu modelu użycia spojrzenia i konsekwencji ich oddziaływania poprzez włączanie spojrzenia w kreatywną praktykę. Innymi słowami: ze spojrzeniami można grać, można je generować - natomiast badacz nie jest w stanie "ustatycznić" i "usidlić" spojrzenia (s. 51).

Zdecydowana większość badaczy twierdzi, że w przypadku telewizji główne kategorie związane z adresowaniem w rozumieniu psychoanalitycznym nie sprawdzają się. Nie ma voyerow, jest kontrolowany spektakl. Brak jest spojrzenia, brak ustalonych relacji edypalnych wynikających z dominacji męskiego punktu widzenia w kulturze patriarchalnej. Jest natomiast "gra z edypalnymi rolami" i obrazy na granicy zdolności percypowania.

Fiske przeprowadził interesującą próbę zastosowania argumentów teoretyków filmów do zjawiska telewizji. Otóż jasny ekran kinowy i anonimowa ciemność audytorium opisuje bardziej precyzyjnie sytuację podglądacza aniżeli znacznie mniej skupiający uwagę ekran telewizora usytowany w pokoju. Telewizja jest bowiem bardziej interaktywna niż voyerystyczna. Jej realizm, posiadający niewątpliwie wymiar voyeryzmu, jest nieustannie przełamywany zarówno przez segmentację tekstu telewizyjnego, jak i poprzez sposób odbioru. Jej widzowie - w przeciwieństwie do widzów filmowych - nie cieszą się taką samą voyerystyczna władzą, przyjemnością, obrazem, a także mniej są wplątani w realistyczną narrację (1987).

Tak więc badacz jest w kłopocie, gdy przychodzi mu aplikować filmowe teorie przyjemności do zjawiska telewizji. Można odnaleźć wiele wspólnych elementów zarówno w filmie, jak i telewizji. Należą do nich: fragmentacja kobiecego ciała w przedmioty - fetysze (co jest zjawiskiem powszechnym w reklamach, szczególnie produktów kosmetycznych), postacie modelek (które są ozdobą nagród w telewizyjnych grach).

Trzeba przyznać, że ten sposób traktowania przyjemności odnosi się tylko do niektórych zjawisk telewizyjnych. Tym, co najbardziej charakterystyczne dla refleksji nad telewizją, jest konieczność podkreślania - jeśli nie uprzywilejowania - społecznego rejestru zagadnienia przyjemności. Socjologowie