6897704097

932

TADEUSZ CHRZANOWSKI

wlokące się powtórzenia i przetworzenia owych kublerowskich .przedmiotów pierwszych”, których ojczyznami były inne ziemie, inne geograficzne szerokości. To była konsekwencja dążeń autonomiza-cyjnych, które prowadziły do kolejnych „zmian właścicieli” i do coraz większego uzależnienia się od coraz odleglejszych i obojętniejszych stolic.

Humorystyczną ilustracją powyższego może być taki oto przykład: w Oleśnie, powiatowym miasteczku wciśniętym w północno-wschodni zakątek Śląska, istniał (bowiem spalony w r. 1945, odbudowany został z pominięciem wieżyczki) ratusz, a w gruncie rzeczy nic więcej jak tylko kamienica, wbudowana w jedną z pierzei rynkowych. Tyle że jej fasadę budowniczowie Kalbfleisch i Friebel przyozdobili w r. 1820 doryckim pseudo-portykiem. Ponadto jednak zatrudnieni przy budowie dwaj lokalni cieśle: Bączek i Pantschek (Pączek albo Pańczak) do tej grecko-berlińskiej architektury dokleili typową śląsko-ba rokową wieżyczkę: drewnianą, deskami szalowaną, a zakończoną baniastym hełmem, jaki w tysiącach egzemplarzy pojawił się w tutejszej architekturze, odkąd w w. XVI Komaskowie przynieśli tu pierwowzór owej „welsche Haube”.

Losy śląskiej sztuki ilustrują w jakiejś mierze dzieje tej ziemi. Kamienny i ceglany Śląsk romanizmu i gotyku był w układzie Polski piastowskiej pomostem, a ponieważ w kluczowym momencie swego wyjścia ku historii zdecydowała się ona na orientację zachodnią, więc był pomostem najpierwszym, byl dzielnicą wiodącą. Gdy jednak przyszedł moment zrastania się państwa z dzielnicowego rozbicia, a Kazimierz Wielki nie posiadał dość siły (czy może nawet owej historycznej intuicji), by orężnie się o swoje prawa upomnieć, to tutejsi Piastowicze ze swej strony nie uczynili nic, aby w owym procesie wziąć udział.

Ich kraj, to znaczy ojczyzna owych książątek krew z krwi i kość z kości Piasta Kołodzieja, przeżyła kolejny kryzys, tracąc własną dynastię, ale dźwignęła się z niego, gdy możnowładcy wyciągnęli — jak trąfa — z nadniemeńskich puszcz, z mateczników pogaństwa, tego zabobonnego Litwina, i zagrali nim (a on wziął w tej grze jak najbardziej świadomy, więcej — chytry udział) przeciw możniejszym i światlejszym kandydatom do korony. Bo ta Polska (której się śląscy Piastowicze — nie ma co ukrywać wstydliwie: — wyrzekli, wybierając orientację zachodnią) nie brała bezmyślnie wszystkiego, co przychodziło stamtąd i czasem umiała rozsądnie spojrzeć ku wschodowi.

Nie ma powodu ukrywać i tego jeszcze: tak, to my sami zrezygnowaliśmy z tej ziemi w momencie słabości, a potem wiekami nie znajdowaliśmy okazji, ani energii, by się o nią upomnieć. My byliśmy wplątani w nasze tak często niepotrzebne konflikty północne i wschodnie, a oni — ci śląscy książęta takich okazji nie stwarzali,