6897704167

854

EBERHARD KIRSCH

szania tego świata, oczekując pociechy od przyszłego świata sprawiedliwego, który gotowy spadnie z nieba. Gdy ewangelia zbawienia głoszona jest jako posłannictwo znoszenia cierpienia, natychmiast stosuje się do niej określenie „opium”. Poetyckim wyrazem tego rodzaju krytyki jest okrzyk Heine’go: „Na ziemi chcemy królestwo niebieskie założyć”.²¹ Taka krytyka religii jest aktualna w stosunku do filozofii religijnej, dla której budowa lepszego świata jest możliwa tylko na gruzach starego i przemijającego. Tęsknota tej filozofii do Boga Całkowicie Innego...²² znajduje różne sposoby wyrazu. Wszystkim jej formom -wspólna jest totalna negacja tego, co teraźniejsze (póki i o ile jest teraźniejsze). Tego typu myślenie pociąga za sobą gorzkie konsekwencje: niedostrzeganie tkwiących w teraźniejszości alternatyw oraz chorobliwą rezygnację...²³ Aktualną jest ta krytyka również w stosunku do teologii, która pozwala się inspirować takiej filozofii. Akceptując krytyczne podejście do ideologii mieszczańskiej teologia Szkoły Frankfurdzkiej wkracza w rewolucyjne szranki. Chciałaby zmieniać świat, ale nieraz nie pyta, dość pilnie, co właściwie zmienić należy.²⁴ Albo: chciałaby zmieniać, lecz sądzi, że jest to możliwe poprzez zabawę, poprzez swego rodzaju igranie z rzeczywistością. Nie kwestionuje założenia, że to technika jest przyczyną przymusów i wyobcowania człowieka. Człowiek może się wymknąć z królestwa konieczności, gdy w duchu zabawy zdecyduje się na przyszłość wolną od nacisku, jaki wywiera dążenie do osiągnięć.²⁵ Nasuwa się tu pytanie, czy to rozwiązanie czyni już zadość krytyce marksistowskiej? Człowiek wyzwolony dzięki zabawie i dla igrania, stanie się obcy królestwu konieczności, porzucając świat zdemonizowanej techniki. Marks zaś stał na stanowisku, że nie wolno uciekać do królestwa wolności; społeczeństwo powinno sobie to królestwo na stałe wy-wywalczyć.

1. 7. Ujęcie teologiczno-krytyczne. Krytyka religii od dawna prowokuje teologów. Przez długi czas usiłowali oni odrzucić tę krytykę wykazując, że wiara to nie to samo co religia. Dziś widzą już jednak jaśniej, że szczęście jest zaniedbanym a ważnym tematem refleksji te-

*' H. Heine, Deutschland. Eln Wintermlirchen, Caput I.

^B Por. nota 7

“ W tym punkcie aktualną staje się krytyka ideologii mieszczańskiej z jej ahlstorycznymi założeniami i dążeniem do stabilizacji w obrębie status quo; por. seria pod red. H. Buhra, Zur Kri tik der biirgerllchen Ideologie, Berlin od 1971.

*< Tu wspomnieć trzeba liczne warianty tzw. teologii rewolucji. Z licznych glo-eów krytycznych; por. M. Robbe, Chrlsientum und Chrlsten Im SpUtkapltalismus, Deutsche Zelthschrlft filr PMlosophle, Hett 9 1970, 1059—1077.

“ Por. J. Moltmann, Die Ersten Frelgelassenen der SchOpfung. Versuche ilber die Freude an der Freiheit und das Wohlgefallen am Spiel, Milnchen 1971.