plik


ÿþZ. Kkol-Notatki do WykBadu z Fizyki WykBad 10 10. Zasada zachowania pdu II 10.1 UkBady o zmiennej masie Dotychczas zajmowali[my si ukBadami o staBej masie. Obecnie zajmiemy si ukBa- dami, których masa zmienia si podczas obserwacji. PrzykBadem niech bdzie rakieta. Wyrzuca ona ze swej dyszy gorcy gaz z du| prdko[ci, zmniejszajc w ten sposób swoj mas i zwikszajc prdko[ (rysunek po- ni|ej). v s v m dm s Spaliny opuszczaj silnik rakiety ze staB prdko[ci vs wzgldem Ziemi. Prdko[ chwilowa rakiety wzgldem Ziemi jest równa v, zatem prdko[ spalin wzgldem ra- kiety vwzg. jest dana zale|no[ci vwzgl = vs  v (10.1) Je|eli w pewnym przedziale czasowym dt z rakiety wyrzucona zostaje masa dms z prd- ko[ci v0 to masa rakiety maleje o dm a jej prdko[ ro[nie o dv, przy czym d ms d m = - (10.2) d t d t Obliczmy teraz caBkowit szybko[ zmian pdu P ukBadu d prakiety d pspalin d P = + d t d t d t d P d(mv) d ms = + v s d t d t d t d P dv d m d ms = m + v + v (10.3) s d t d t d t d t Równanie to uwzgldnia fakt, |e w przypadku rakiety zmienia si zarówno jej masa jak i prdko[ podczas gdy spaliny s wyrzucane ze staB prdko[ci. Zmiana pdu ukBadu jest zgodnie z II zasad dynamiki Newtona równa sile zewntrznej dziaBajcej na ukBad. 10-1 Z. Kkol-Notatki do WykBadu z Fizyki Uwzgldniajc zale|no[ci (10.1) i (10.2) mo|emy przeksztaBci równanie (10.3) do po- staci d p dv d ms Fzew = = m + v (10.4) wzgl d t d t d t Ostatni wyraz w równaniu (10.4) mo|e by interpretowany jako siBa wywierana na ukBad przez substancj (spaliny), która z niego wylatuje. W przypadku rakiety nosi ona nazw siBy cigu. Je|eli ruch rakiety odbywa si w przestrzeni kosmicznej to siBy zewntrzne Fzew s do zaniedbania i wtedy zmiana pdu rakiety jest równa sile cigu. Je|eli jednak ruch odbywa si w pobli|u Ziemi (np. tu| po starcie) to wówczas Fzew reprezentuje ci|ar rakiety i siB oporu atmosfery i trzeba j uwzgldni. Konstruktorzy rakiet staraj si uzyska jak najwiksz siB cigu aby przezwyci|y Fzew. Np. rakieta Saturn 5 o masie ponad 3 mln kg wytwarzaBa przy starcie cig 40 MN. Obliczmy siB cigu dla rakiety o masie 15000 kg, która po spaleniu paliwa wa|y 5000 kg. Szybko[ spalania paliwa wynosi 150 kg/s, a prdko[ wyrzucania gazów wzgl- dem rakiety jest równa 1500 m/s. d M F = v wzgl d t wic F = 1500 m/s·150 kg/s = 2.25·105 N Zwrómy uwag, |e pocztkowo (rakieta z paliwem) siBa dziaBajca na rakiet skiero- wana ku górze jest równa sile cigu 2.25·105 N minus ci|ar rakiety (1.5·105 N). Po zu- |yciu paliwa wynosi 2.25·105 N - 0.5·105 N = 1.75·105 N. 10.2 Zderzenia 10.2.1 Wstp Co rozumiemy poprzez zderzenie? SiBy dziaBajce przez krótki czas w porównaniu do czasu obserwacji ukBadu nazy- wamy siBami impulsowymi. Takie siBy dziaBaj w czasie zderzeD np. uderzenie piBki o [cian czy zderzenie kul bilardowych. CiaBa w trakcie zderzenia nie musz si "doty- ka", a i tak mówimy o zderzeniu np. zderzenie czstki alfa (4He) z jdrem jakiego[ pierwiastka (np. Au). Wówczas mamy do czynienia z odpychaniem elektrostatycznym. Pod zderzenia mo|emy podcign równie| reakcje. Proton w trakcie zderzenia z j- drem mo|e wnikn do niego. Wreszcie mo|emy rozszerzy definicj zderzeD o rozpa- dy czstek np. czstka sigma rozpada si na pion i neutron: £ = À- + n. Wszystkie te "zdarzenia" posiadaj cechy charakterystyczne dla zderzeD: " mo|na wyraznie rozró|ni czas "przed zderzeniem" i "po zderzeniu" " prawa zachowania pdu i energii pozwalaj zdoby wiele informacji o procesach na podstawie tego co "przed zderzeniem" i tego co "po zderzeniu" mimo, |e niewiele wie- my o siBach "podczas" zderzenia. 10-2 Z. Kkol-Notatki do WykBadu z Fizyki 10.2.2 Zderzenia w przestrzeni jednowymiarowej Wprawdzie czsto nie znamy siB dziaBajcych podczas zderzenia ale wiemy, |e musi by speBniona zasada zachowania pdu (siBy zewn. = 0), oraz zasada zachowania energii caBkowitej. Wobec tego nawet nie znajc szczegóBów oddziaBywania mo|na w wielu przypadkach stosujc te zasady przewidzie wynik zderzenia. Zderzenia klasyfikujemy zwykle na podstawie tego, czy energia kinetyczna jest zacho- wana podczas zderzenia czy te| nie. Je|eli tak to zderzenie nazywamy spr|ystym, je|e- li nie to niespr|ystym. Jedyne prawdziwe zderzenia spr|yste (chocia| nie zawsze) to zderzenia midzy atomami, jdrami i czsteczkami elementarnymi. Zderzenia midzy ciaBami s zawsze w pewnym stopniu niespr|yste chocia| czasami mo|emy je traktowa w przybli|eniu jako spr|yste. Kiedy dwa ciaBa po zderzeniu Bcz si mówimy, |e zderzenie jest caB- kowicie niespr|yste. Np. zderzenie midzy pociskiem i drewnianym klockiem gdy po- cisk wbija si w klocek. Rozpatrzmy teraz zderzenie spr|yste w przestrzeni jednowymiarowej. Wyobrazmy sobie dwie gBadkie nie wirujce kule, poruszajce si wzdBu| linii Bczcej ich [rodki. Masy kul m1 i m2, prdko[ci przed zderzeniem v1 i v2 a po zderzeniu u1 i u2 tak jak na rysunku poni|ej. m2 v2 m2 u2 m1 v1 m1 u1 Z zasady zachowania pdu otrzymujemy m1v1 + m2v2 = m1u1 + m2u2 (10.5) Poniewa| zderzenie jest spr|yste to energia kinetyczna jest zachowana (zgodnie z de- finicj). Otrzymujemy wic 2 2 2 2 m1v1 m2v2 m1u1 m2u2 + = + (10.6) 2 2 2 2 Przepisujemy równanie (10.5) w postaci m1(v1 - u1) = m2(u2 - v1) (10.7) a równanie (10.6) w postaci 2 2 2 2 m1(v1 - u1 ) = m2 (u2 - v2 ) (10.8) 10-3 Z. Kkol-Notatki do WykBadu z Fizyki Dzielc równanie (10.8) przez równanie (10.7) otrzymamy w wyniku (przy zaBo|eniu v1 `" u1 i v2 `" u2) v1 + u1 = v2 + u2 a po uporzdkowaniu v1 - v2 = u2 - u1 (10.9) Równanie to mówi nam, |e w opisanym zderzeniu wzgldna prdko[ zbli|ania si cz- stek przed zderzeniem jest równa wzgldnej prdko[ci ich oddalania si po zderzeniu. Mamy do dyspozycji trzy równania (10.7), (10.8) i (10.9), a chcemy znalez u1 i u2. Wystarcz wic dowolne dwa. Biorc dwa liniowe równania (10.7) i (10.9) obliczmy ëø - m2 öø ëø 2m2 öø m1 ìø ÷ø ìø ÷ø u1 = + (10.10) ìø m1 + m2 ÷øv1 ìø m1 + m2 ÷øv2 íø øø íø øø oraz ëø 2m1 öø ëø - m1 öø m2 ìø ÷ø ìø ÷ø u2 = + (10.11) ìø m1 + m2 ÷øv1 ìø m1 + m2 ÷øv2 íø øø íø øø Rozpatrzmy kilka interesujcych przypadków: " m1 = m2 wtedy u1 = v2 oraz u2 = v1 czyli czstki wymieniBy si prdko[ciami. " v2 = 0 wtedy ëø - m2 öø ëø 2m1 öø m1 ìø ÷ø ìø ÷ø u1 = oraz u2 = ìø ìø m1 + m2 ÷øv1 m1 + m2 ÷øv1 íø øø íø øø " je|eli jeszcze dodatkowo m1 = m2 wtedy u1 = 0 oraz u2 = v1 (wymiana prdko[ci) " natomiast gdy m2 >> m1 to wtedy: u1 E"  v1 oraz u2 E" 0 Taka sytuacja zachodzi np. przy zderzeniu czstki lekkiej z bardzo ci|k (spoczywaj- c) np. piBka uderza o [cian. " wreszcie sytuacja odwrotna m2 << m1. Wtedy u1 E" v1 oraz u2 E" 2v1. Prdko[ czstki ci|kiej (padajcej) prawie si nie zmienia. Np. Neutrony w reaktorze musz by spowalniane aby podtrzyma proces rozszczepie- nia. W tym celu zderzamy je z spr|y[cie z jdrami (spoczywajcymi) spowalniacza. Gdyby w spowalniaczu byBy ci|kie jdra to neutrony zderzajc si "odbijaByby" si nie 10-4 Z. Kkol-Notatki do WykBadu z Fizyki tracc nic z prdko[ci. Gdyby natomiast spowalniaczem byBy czstki lekkie np. elektro- ny to neutrony poruszaByby si w[ród nich praktycznie bez zmiany prdko[ci. Zatem trzeba wybra moderator (spowalniacz) o masie jder porównywalnej z mas neutro- nów. Przy zderzeniach niespr|ystych energia kinetyczna nie jest zachowana. Ró|nica pomidzy energi kinetyczn pocztkow i koDcow przechodzi np. w ciepBo lub energi potencjaln deformacji. PrzykBad 1 Jak cz[ swej energii kinetycznej traci neutron (m1) w zderzeniu centralnym z jdrem atomowym (m2) bdcym w spoczynku? 2 m1v1 Pocztkowa energia kinetyczna: Ek1 = 2 2 m1u1 KoDcowa energia kinetyczna: Ek 2 = 2 Wzgldne zmniejszenie energii kinetycznej: 2 2 2 Ek1 - Ek 2 v1 - u1 u1 = = 1- 2 2 Ek1 v1 v1 Poniewa| dla takiego zderzenia: ëø - m2 öø m1 ìø ÷ø u1 = ìø m1 + m2 ÷øv1 íø øø wic 2 ëø öø Ek1 - Ek 2 ìø m1 - m2 ÷ø 4m1m2 = 1- = ìø Ek1 m1 + m2 ÷ø (m1 + m2 )2 íø øø Ek1 - Ek 2 " dla oBowiu m2 = 206 m1 wic = 0.02 (2%) Ek1 Ek1 - Ek 2 " dla wgla m2 = 12 m1 wic = 0.28 (28%) Ek1 Ek1 - Ek 2 " dla wodoru m2 = m1 wic = 1 (100%) Ek1 Wyniki te wyja[niaj dlaczego parafina, która jest bogata w wodór jest dobrym spowal- niaczem (a nie oBów). PrzykBad 2 WahadBo balistyczne. SBu|y do pomiaru prdko[ci pocisków. SkBada si z bloku drewnianego o masie M, wi- szcego na dwóch sznurach (rysunek). Pocisk o masie m, majcy prdko[ poziom v, wbija si w drewno i zatrzymuje w nim. Po zderzeniu wahadBo (tzn. blok z tkwicym w nim pociskiem) wychyla si i podnosi na maksymaln wysoko[ h. 10-5 Z. Kkol-Notatki do WykBadu z Fizyki m v h M Z zasady zachowania pdu otrzymujemy mv = (m + M)u Z zasady zachowania energii (po zderzeniu): (m + M )u2 = (m + M )gh 2 Po rozwizaniu tych dwóch równaD otrzymujemy: m + M v = 2gh m Wystarczy wic zmierzy wysoko[ h oraz masy m i M aby móc wyznaczy prdko[ pocisku v. Na zakoDczenie sprawdzmy jaka cz[ pocztkowej energii zostaje zachowana w tym zderzeniu. W tym celu obliczamy stosunek energii kinetycznej ukBadu klocek  po- cisk, zaraz po zderzeniu, do energii kinetycznej pocisku przed zderzeniem. Otrzymuje- my 1 (m + M )u2 (m + M )gh m 2 = = 2 1 m + M 2 1 m + M öø mv mëø 2gh ìø ÷ø 2 2 m íø øø Dla typowej masy pocisku m = 5 g i klocka o masie M = 2 kg otrzymujemy stosunek m/(m+M) E" 0.025. Oznacza to, |e zachowane zostaje tylko 0.25% pocztkowej energii kinetycznej, a 99.75% ulega zmianie w inne formy energii. 10-6

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
wyklad13 zasada zachowania pędu
zasada zachowania pedu
lista 06 zasada zachowania pędu
Zasada zachowania pedu
pawlikowski, fizyka, praca i energia; zasada zachowania pędu
6 Zasada zachowania pedu
Pęd, zasada zachowania pędu

więcej podobnych podstron