plik


ÿþAN N ALES ACADEMI AE MEDI CAE S TETI N EN S I S ROCZN I KI POMORS KI EJ AKADEMI I MEDYCZN EJ W S ZCZECI N I E 2011, 57, 2, 78 84 MAGDALENA GBSKA, ALINA WOJCIECHOWSKA, EWELINA {Y{NIEWSKA-BANASZAK ZASADY I METODY REHABILITACJI CHORYCH Z ZAWODOWYMI ZABURZENIAMI GAOSU PRINCIPLES AND METHODS OF REHABILITATION OF PATIENTS WITH OCCUPATIONAL VOICE DISORDERS Samodzielna Pracownia Fizjoterapii i Odnowy Biologicznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie ul. Grudzidzka 31, 70-103 Szczecin Kierownik: dr n. med. Ewelina {y|niewska-Banaszak Summary si gBosem (dane Instytutu Medycyny Pracy w Aodzi). Warunki pracy w szkolnictwie s specyficzne i po kilku During recent years, voice disorders continued to hold czy kilkunastu latach pracy wydolno[ narzdu gBosu the first position on the list of occupational diseases in nauczycieli ulega pogorszeniu. Inaczej ten problem Poland. Teachers constitute the largest group of persons przedstawia si u [piewaków. W tym zawodzie zaburze- whose profession is associated with a strong vocal effort. nia gBosu wystpuj sporadycznie, co wiza mo|na nie In 2003, 1100 new cases of voice disorders were diag- tylko z walorami narzdu gBosu w tej grupie zawodowej, nosed (approx. 25% of all occupational diseases), reflecting ale z jego dBugoletnim szkoleniem i doskonaleniem tech- the poor health status of persons with a voice-dependent nik emisji gBosu. profession (Data of the Institute of Occupational Medicine in Aódz). Due to specific conditions of work in the educa- H a s B a: zawodowe zaburzenia emisji gBosu  rehabilitacja. tion sector, voice emission deteriorates after several or more years as teacher. The situation differs in singers, who rarely * suffer from voice disorders thanks to special properties of W Polsce za chorob zawodow uznaje si midzy their voice organ, as well as to many years of training and innymi  przewlekBe choroby narzdu gBosu spowodowane perfecting of voice emission techniques. nadmiernym wysiBkiem gBosowym trwajcym co najmniej 15 lat, takie jak: guzki gBosowe twarde, wtórne zmiany prze- K e y w o r d s: occupational voice disorders  rehabilita- rostowe faBdów gBosowych, niedowBady mi[ni wewntrz- tion. nych krtani z wrzecionowat niedomykalno[ci fonacyjn gBo[ni i trwaB dysfoni (rozporzdzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych Streszczenie [1]). W zale|no[ci od wymagaD stawianych narzdowi gBosu zawody podzielono wedBug zaleceD ekspertów Unii Euro- W Polsce od kilku ostatnich lat pierwsze miejsce pejskiej Foniatrów na III grupy: na li[cie najcz[ciej wystpujcych chorób zawodowych Grupa I  zawody wymagajce specjalnej jako[ci gBosu zajmuj schorzenia narzdu gBosu. W[ród osób pracujcych ([piewacy solowi, [piewacy w chórze, aktorzy, mówcy w zawodach wymagajcych szczególnie du|ego wysiBku radiowi i telewizyjni). gBosowego najwiksz grup s nauczyciele. Grupa II  zawody stawiajce znaczne wymogi narz- W 2003 r. rozpoznano 1100 nowych przypadków tych dowi gBosowemu (nauczyciele i inne zawody pedagogiczne, chorób (ok. 25% ogóBu chorób zawodowych), co [wiadczy zawodowi mówcy, jak tBumacze, telefonistki, politycy, przed- o zBej sytuacji zdrowotnej osób zawodowo posBugujcych szkolanki, wychowawcy). ZASADY I METODY REHABILITACJI CHORYCH Z ZAWODOWYMI ZABURZENIAMI GAOSU 79 Grupa III  zawody wymagajce wikszej ni| prze- tywna, struktura osobowo[ci, typ bBony [luzowej, czynno[ citna wydolno[ci gBosowej oraz zawody wykonywane krtani i nasady [6]; w haBa[liwym [rodowisku (prawnicy, sdziowie, lekarze, c) wiek [7]; sprzedawcy, pracownicy zatrudnieni w haBa[liwym prze- d) pBe: wg Smith i wsp. [8] nauczyciele pBci mskiej my[le) [2]. wykonujcy tak sam prac w tym samym czasie co na- Choroby narzdu gBosu wystpuj istotnie cz[ciej uczycielki znacznie rzadziej maj zaburzenia gBosu; mo|e u nauczycieli ni| w populacji ogólnej. Z badaD amery- to by uwarunkowane obni|onym poziomem kwasu hialuro- kaDskich opartych na badaniach kwestionariuszowych nowego w bBonie [luzowej faBdu gBosowego kobiet [9, 10]; wynika, |e ponad 38% nauczycieli uskar|a si na dolegli- e) stan sBuchu (wydolno[ tego narzdu i sBuch  mu- wo[ci z zakresu narzdu gBosu zwizane z wykonywan zyczny ); prac, natomiast 39% z nich musi przerwa zatrudnienie f) zakres wydolno[ci narzdu gBosu, artykulacja, wy- z tego powodu [3]. W Polsce czsto[ wystpowania chorób dolno[ oddechowa; narzdu gBosu u nauczycieli jest okoBo dwukrotnie wik- g) stan endokrynologiczny (np. niedoczynno[ tarczycy, sza ni| to stwierdzono w wy|ej wymienionych badaniach androgenizacja, spadek poziomu hormonów u kobiet); midzynarodowych. Dolegliwo[ci subiektywne, zwBasz- h) konfliktowo[, wzmo|ona pobudliwo[ nerwowa, cza pod postaci chrypki, zgBasza okoBo 80% pracujcych umiejtno[ nawizywania kontaktów; w tym zawodzie [4]. Obiektywna weryfikacja stanu narzdu i) podatno[ na schorzenia górnych dróg oddechowych, gBosu wykazuje natomiast wystpowanie u ok. 40% nauczy- skBonno[ci alergiczne [2, 5, 11]; cieli objawów chorób, które mo|na przypisa zwizkowi Czynniki zewntrzne zaburzeD gBosu: z wykonywaniem zawodu, takich jak niewydolno[ gBo[ni, a) sta| pracy (ilo[ godzin w cigu dnia, ilo[ lat pra- guzki [piewacze, dysforie, zwBaszcza hiperfunkcjonalne, cy) [3, 7]; oraz przewlekBe zapalenie krtani. b) przygotowanie gBosu do pracy pedagogicznej (nie- Bardzo istotne znaczenie ma przeprowadzanie badaD dostatki edukacji gBosowej i brak odpowiedniego treningu kwalifikacyjnych kandydatów do zawodów gBosowych. w aktywno[ci gBosowej). Ackermann i Pfau zaobserwowali, W poradnictwie zawodowym nale|y indywidualnie skon- |e osoby wykonujce zawód zwizany z obci|eniem gBosu, frontowa mo|liwo[ci kandydata z przyszBymi obci|eniami które stosuj wBa[ciw technik emisji gBosu, nie wykazu- fonacyjnymi i psychicznymi zwizanymi z planowanym j odchyleD w czynno[ci fonacyjnej nawet po wieloletniej zatrudnieniem w celu wyeliminowania tych osób, które pracy zawodowej [7]; maj zdecydowane przeciwwskazania. c) warunki pracy (zBe warunki akustyczne, przedBu|o- Przeciwwskazania do wykonywania zawodów wyma- ny czas pracy, nierównomierny rozkBad zaj, brak odpo- gajcych obci|enia narzdu gBosu mo|na podzieli na: wiednich mikrofonów, wilgotno[, temperatura, zapylenie a) bezwzgldne: pora|enie nerwu krtaniowego wstecz- powietrza w klasach). W badaniach przeprowadzonych nego, brodawczaki krtani, guzki i polipy faBdów gBosowych, przez Vintturi i wsp. osoby czytajce w pomieszczeniu zaawansowane zmiany zapalne dróg oddechowych, ci|kie o niskiej wilgotno[ci miaBy wiksz tendencj do hiper- schorzenia alergiczne, niewydolno[ podniebienno-gardBowa, funkcji [12]; umiarkowany lub gBboki niedosBuch [2]; d) haBas (przecitny poziom haBasu tBa w szkoBach wy- b) wzgldne: nawracajce zapalenia dróg oddechowych, nosi 55 75 dB, co zwiksza wymagania poziomu gBo[no[ci nawracajce zapalenia migdaBków podniebiennych, jedno- mówienia do 70 95dB) [13]; stronna gBuchota. Wzgldne przeciwwskazania mo|na usu- e) stosunki midzyludzkie w zakBadzie pracy (stres); n przez leczenie laryngologiczne oraz operacyjne [2]. f) powa|ne schorzenia ogólne (np. refluks |oBdkowo- Przyczyny zwikszonej zachorowalno[ci na choroby -przeBykowy); zawodowe narzdu gBosu u nauczycieli mo|na upatrywa g) u|ywki (palenie papierosów, spo|ywanie alkoholu) w nadmiernym wysiBku gBosowym (zwBaszcza u osób z nie- [2, 3, 5, 11, 14, 15, 16]. prawidBow emisj gBosu), spowodowanymi obci|eniami Rehabilitacja gBosu jest bardzo wa|nym elementem tera- natury psychospoBecznej oraz psychofizycznej. Druga grupa pii zaburzeD emisji gBosu, a w wielu przypadkach podsta- obci|eD zwizana jest ze zBymi warunkami pracy. Nale|y wowym sposobem ich leczenia. Rehabilitacj gBosu mo|na zauwa|y, |e skutków obu rodzajów obci|eD nie mo|na zdefiniowa jako prób przywrócenia gBosu do takiego stanu, rozpatrywa oddzielnie, poniewa| zachodz midzy nimi który speBni zawodowe, socjalne i emocjonalne potrzeby interakcje. Czynniki ryzyka predysponujce do zawodowo chorego przy uwzgldnianiu jego realnych mo|liwo[ci uwarunkowanych zaburzeD gBosu mo|na podzieli na dwie [3, 17]. Pomimo i| istnieje wiele schematów rehabilitacyj- grupy, wewntrzne i zewntrzne [3, 5]. nych wynikajcych z osobistego do[wiadczenia ich inicja- Czynniki wewntrzne zaburzeD gBosu: torów, to ogólne zasady postpowania pozostaj wspólne a) zmiany w o[rodkowym i autonomicznym ukBadzie dla wszystkich metod. Zgodnie z nimi: nerwowym [5];  program rehabilitacji zaburzeD narzdu gBosu mo|e b) cechy konstytucjonalne: typ budowy, stabilno[ by realizowany tylko przy [cisBej wspóBpracy i zaufaniu ukBadu sercowo-naczyniowego, pobudliwo[ neurowegeta- chorego do lekarza, logopedy i fizjoterapeuty; 80 MAGDALENA GBSKA, ALINA WOJCIECHOWSKA, EWELINA {Y{NIEWSKA-BANASZAK  program rehabilitacji nale|y dostosowa indywi- na brzuchu, nastpnie w czasie swobodnego oddychania dualnie, uwzgldniajc wiek, pBe, zawód i ogólny stan nabra powietrze przez nos i wypuszcza przez usta, zwra- zdrowia chorego; cajc uwag na unoszenie si [ciany brzucha, a nie klatki  rehabilitacj nale|y rozpoczyna wcze[nie, zwraca- piersiowej. Nale|y nabra szybko powietrze przez usta jc uwag na pierwsze symptomy poprawy gBosu, bowiem i wypuszcza stopniowo, zwracajc uwag na zachowa- nawet przej[ciowo przekonuj one chorego do realizowanego nie si brzucha, powtórzy wiczenie w pozycji stojcej programu i utwierdzaj w sBuszno[ci postpowania; i siedzcej [5];  rehabilitacja gBosu jest [ci[le zwizana ze sprawno- b) metoda Greene  koordynacji oddychania [ci zmysBów sBuchu, wzroku i dotyku; przeponowo-|ebrowego z fonacj  wiczcy kBadzie rk  program rehabilitacji powinien uwzgldnia nie tyl- na talii, oddycha wolno, zatrzymujc oddech, liczy normal- ko morfologiczno-czynno[ciowe uwarunkowania zaburzeD nym gBosem do 4, a nastpnie, nie tracc przy tym powietrza, gBosu, ale w równym stopniu uwarunkowania emocjonalne zwiksza liczenie do szybko[ci 1/s. Po gBbokim wdechu i stresowe [5, 6, 17, 18]. liczy do 15, stopniowo opuszczajc |ebra i kontynuujc Aronson podkre[la, |e podstawowym zadaniem tera- liczenie od 15 do 20 [5]. pii gBosowej jest wywiczenie i utrwalenie dyskryminacji sBuchowej oraz sBuchowego sprz|enia zwrotnego. Chory wiczenia fonacyjne powinien dostrzega ró|nice pomidzy gBosem prawidBo- Wywodz si z zaBo|enia, |e mowa wyra|ona jest pewn wym a zaburzonym. Nastpnie, wykorzystujc mechanizm form ruchów w obrbie obwodowego narzdu mowy, który sprz|enia zwrotnego, powinien obserwowa i ocenia zazwyczaj jest sprz|ony z ruchami caBego ciaBa [6, 18]. efekty wBasnej rehabilitacji gBosowej [19]. Maj na celu: Do zasadniczych wiczeD pomagajcych uzyska pra-  ustalenie wBa[ciwej dla danej osoby wysoko[ci gBosu, widBow emisj gBosu zaliczamy: przy której fonacja i mówienie s swobodne i pozbawione  wiczenia oddechowe; wysiBku;  wiczenia fonacyjne polegajce na prawidBowym  wyrobienie umiejtno[ci modulowania wysoko[ci ustawieniu gBosu; gBosu oraz jego gBo[no[ci (nat|enia) w szepcie, gBosie nor-  wiczenia relaksacyjne; malnym i w krzyku;  wiczenia artykulacyjne [5, 6, 17, 18].  wyksztaBcenie umiejtno[ci uczynniania rezonatorów gBosowych. Podstawowym postpowaniem jest wykorzysta- wiczenia oddechowe nie poBczenia gBoski  m z szeregiem samogBoskowym  a-e- Maj one na celu zwikszenie pojemno[ci pBuc, nauk -o-u-i przy jednoczesnym kontrolowaniu dotykiem powsta- ekonomicznego wykorzystania powietrza w czasie fonacji jcych wibracji w obrbie twarzowej cz[ci czaszki [6, 18]. oraz wzmocnienie grup mi[niowych, które bior udziaB Metoda akcentowa (accent method) opracowana przez w oddychaniu. wiczenia te polegaj na wyrobieniu naj- Svena Shmita i rozwinita przez Kristen Thyme-Frokjaer. bardziej wydajnego w czasie fonacji toru oddechowego Podstaw tej metody stanowi integracja trzech elementów: przeponowo-|ebrowego (tzw. oddychanie dolne), pozwa- 1) oddychania brzuszno-przeponowego; 2) rytmicznego lajcego na oddychanie przy udziale mi[ni midzy|e- akcentowania samogBosek (fonacji), a pózniej artykulacji; browych i przepony. Jest to taki sposób oddychania, przy 3) ruchu ciaBa i ramion. wiczenia metody akcentów poB- którym podczas wdechu nastpuje równomierne wypeB- czone s z wiczeniami usprawniajcymi prac narzdu arty- nienie klatki piersiowej z poszerzeniem jej dolnej cz[ci kulacyjnego. W czasie tych zabiegów osoba wiczca tworzy przy ustalonej pozycji, bez unoszenia ku górze obrczy gBos w sposób zrelaksowany, z jak najmniejszym wysiBkiem barkowej wraz z maksymalnym spBaszczeniem przepony dla organizmu w oparciu o czynno[ mi[ni tBoczni brzusz- [5, 6, 16]. wiczenia prowadzce do wyksztaBcenia tego nej. Ogóln relaksacj uBatwiaj ruchy ciaBa wykonywane typu oddychania najlepiej jest rozpocz w pozycji supi- zgodnie z akcentami i rytmem oddechowym. Ka|de wi- nacyjnej. Wdech powinien by szybki i gBboki, natomiast czenie gBosowe pacjent odtwarza dokBadnie po prowadz- wydech wolny i dBugi, do którego doBcza si fonacj bezdz- cym rehabilitacj. Przej[cie od pojedynczych spóBgBosek wiczn gBosek  sss-ffff-chchchc przy maksymalnie zrelak- do sylab i wyrazów pozwala na szybkie przeniesienie zasad sowanych mi[niach szyi [6]. WydBu|enie fonacji uzyskuje tej terapii do mowy potocznej [18]. si poprzez wykorzystanie podparcia oddechowego, tzw. appoggio, to jest [wiadomego zwolnienia fazy wydecho- wiczenia artykulacyjne wej, podczas której przepona traci swoje napicie i powoli Obejmuj one wiczenia, które wyrabiaj: wyrazisto[ unosi si [6]. Luschsinger uwa|a, |e stosowanie techniki artykulacji samogBosek i spóBgBosek, zwolnienie tempa podparcia oddechowego pozwala na zmniejszenie ilo[ci mowy, koordynacj fonacyjno-artykulacyjno-oddechow powietrza niezbdnego przy oddychaniu dynamicznym [5]. poprzez mówienie frazami z odpowiednio wykonywanymi PrzykBadowe metody wiczeD oddechowych: pauzami oddechowymi [6]. wiczenia wyrazistej artyku- a) metoda Cooper and Cooper  w poBo|eniu na wznak lacji samogBosek wykonuje si pocztkowo przed lustrem. nale|y poBo|y jedn rk na klatce piersiowej, a drug Polegaj one na wymawianiu samogBosek  a-o-e-u-i-y ZASADY I METODY REHABILITACJI CHORYCH Z ZAWODOWYMI ZABURZENIAMI GAOSU 81 z przesadn artykulacj, potem Bczenia ich ze spóBgBo- 2. Elektroterapi krtaniow: skami i tworzeniu sylab dwu-, trzy- i czterogBoskowych.  elektrostymulacj, czyli dziaBanie bodzcowe ma- Staranna artykulacja samogBosek prowadzi do zwolnienia jce na celu pobudzenie przewodnictwa w przypadkach tempa mowy [6]. niedowBadów mi[niowych, zarówno neurogennych, jak i czynno[ciowych. Zastosowanie elektrostymulacji ma wiczenia relaksacyjne aparatu mowy na celu uBatwienie i przyspieszenie regeneracji uszkodzonego Obejmuj one wiczenia obni|ania |uchwy, podtrzy- nerwu, zapobieganie zanikom i degeneracji w mi[niach mywania opuszczonej |uchwy przez dBu|sz chwil, poru- krtani. Du|e znaczenie ma zastosowanie elektrostymulacji szanie |uchw na boki, ruchach |ucia w nadmiernej mczliwo[ci faBdów gBosowych u pacjentów  metoda |ucia wg Froschelsa (chewing approach) z wadliw technik fonacyjno-oddechow jako leczenia  opiera si na zaBo|eniu, |e narzdy mowy pierwotnie roz- wspomagajcego [1]; wijaj si dla pobierania pokarmu i tworzenia dzwicznej  prdy diadynamiczne (dziaBanie przeciwbólowe oraz mowy [6]; stymulujco-relaksacyjne mi[ni szkieletowych).  szybkiego wysuwania i cofania jzyka, naprzemien- 3. Inhalacje: ich zadaniem jest poprawa czynno[ci nego dotykania jzykiem wargi dolnej i górnej, wykony- bBony [luzowej poprzez jej nawil|anie, przyspieszenie re- wania tzw.  rulonika ; generacji nabBonka migawkowego, zmniejszenie odczynów  wykonywania ruchów napinania i rozluzniania warg, obrzkowych, zniesienie skurczów mi[ni gBadkich. gwizdania, [miechu, cmokania, ruchów ziewania i [miechu 4. Masa|e: wibracyjne, rozluzniajce i stymulujce oko- z otwartymi ustami, Fermau-Horn zaleca tzw. ziewanie lic krtaniow oraz klatki piersiowej w trakcie fonacji. towarzyskie przy zamknitych ustach, kiedy to krtaD po- 5. Leczenie uzdrowiskowe, klimatyczne: np. talaso- szerza si w dolnym ustawieniu [6]. Borne i McFarlane terapia w schorzeniach krtani. uzyskuj relaksacj caBego tzw. traktu gBosowego metod ziewania i wzdychania (dawn-sigh method), zaobserwo- wano wówczas uniesienie jzyka, niskie ustawienie krtani Podsumowanie z poszerzeniem gardBa [6];  wiczenia prawidBowego zwarcia podniebienno- Jednym z kluczowych punktów rehabilitacji narzdu -gardBowego poprzez dmuchanie zapalonej [wieczki, papier- gBosu s profilaktyka i edukacja, których podstaw jest ków czy piBeczki pingpongowej, naprzemienne nadymanie celowe d|enie do zmian nieprawidBowego modelu |ycia policzków, wypowiadania sylab  ko, go z przedBu|aniem i zachowaD czBowieka w procesie fonacji. W profilaktyce zwarcia ( kkko, gggo ) [6]. zaburzeD gBosu konieczne jest wyeliminowanie nadu|y gBosowych (mówienie przy znacznym haBasie, kaszel i nad- wiczenia ogólno-relaksacyjne mierne chrzkanie, palenie papierosów, zbyt gBo[ne mówie- Maj na celu rozluznienie mi[ni szyi i obrczy bar- nie lub [piewanie przy infekcjach górnych dróg oddecho- kowej. Polegaj one przede wszystkim na ruchach rota- wych lub w czasie nasilenia objawów alergicznych), a tak|e cyjnych gBowy, skBonach bocznych, unoszeniu, obni|aniu wyeliminowanie bBdów wynikajcych z niewBa[ciwego u|y- obrczy barkowej z dodatkowym naprzemiennym napina- cia gBosu (mówienie przez dBu|szy czas z twardym nastawie- niem lub rozluznianiem mi[nia odpowiedzialnego za dany niem gBosowym, zwikszenie nat|enia przez  wyciskanie ruch [6]. Leczenie zawodowo uwarunkowanych zaburzeD gBosu na poziomie krtani, mówienie z nadmiernym nat|e- gBosu u nauczycieli wymaga kompleksowego postpowania, niem, dBu|sze mówienie z niewBa[ciw wysoko[ci gBosu, w skBad którego wchodzi leczenie foniatryczne, nauka wi- najcz[ciej podwy|szon, mówienie przez dBugi czas) [6]. czeD prawidBowej emisji gBosu, terapia oddechowa, fizyko- Istotne znaczenie w profilaktyce zajmuje wytworzenie terapia oraz leczenie uzdrowiskowe. W programie wicze- wBa[ciwego klimatu sprzyjajcego pracy bezkonfliktowej niowym oprócz wymienionych wiczeD nale|y uwzgldni z zapewnieniem niezbdnego komfortu psychicznego [20]. wiczenia ogólne, nie tylko przeciwdziaBajce napiciom Osoby zawodowo posBugujce si gBosem s najbardziej mi[ni, ale poprawiajce postaw, a zwBaszcza utrzymanie wra|liwe na czynno[ciowe zaburzenia gBosu wskutek nie- fizjologicznych krzywizn krgosBupa w odcinku szyjnym wBa[ciwego lub nadmiernego obci|ania gBosowego. Dlatego i ldzwiowym. nale|y podkre[li konieczno[ wczesnej prewencyjnej edu- Wa|ne miejsce w leczeniu zaburzeD gBosu zajmuje medy- kacji gBosowej, która powinna rozpocz si jak najwcze[niej cyna fizykalna. Do najcz[ciej stosowanych zabiegów fizy- (ju| w okresie przedszkolnym). Szkolenie w zakresie higieny koterapeutycznych zaliczamy: gBosu powinno uwzgldnia: anatomi, fizjologi narzdu 1. Jonoforez: polega na wprowadzeniu jonów do tka- gBosu, omówienie nadu|y gBosowych i ich nastpstw oraz nek w celach leczniczych poprzez skór lub bBon [luzow instrukta| co do wBa[ciwej techniki gBosowej pozwalajcej za pomoc prdu galwanicznego. Ta terapia jest szczególnie na wyeliminowanie przeci|eD narzdu gBosu. Efektywno[ przydatna w schorzeniach krtaniowych z wykorzystaniem wczesnej prewencji i rehabilitacji zawodowo uwarunkowa- jonów wapnia i jodu, preparatów salicylanowych i nowo- nych zaburzeD gBosu mo|e pozytywnie wpByn na jako[ kainowych. |ycia spoBecznego nauczycieli. 82 MAGDALENA GBSKA, ALINA WOJCIECHOWSKA, EWELINA {Y{NIEWSKA-BANASZAK Pi[miennictwo najnowszego pi[miennictwa dotyczcego zaburzeD emisji gBosu wynika, |e z roku na rok zwiksza si liczba osób zawodowo posBugujcych si gBosem, u których wyst- 1. DzU z 2009 r. nr 105, poz. 869. 2. Pruszewicz A.: Foniatria kliniczna. PZWL, Warszawa, 1992. puj zmiany morfologiczno-funkcjonalne w krtani (m.in. 3. Smith E., Gray S.D., Dove H., Kirchner L., Heras H.: Frequency and Behalau M., Hogikyan D.N., Gasparini G.: Quality of live effects of teachers voice problems. J Voice. 1997, 11, 1, 81 87. and voice: study of Brazilian population using the voice- 4. Ao[-Spychalska T., Fiszer M., ZliwiDska-Kowalska M.: Ocena czsto[ci -related quality of live measure. Folia Phoniatr Logop. 2007, wystpowania chorób narzdu gBosu u nauczycieli. Otolaryngologia. 59, 286 296; Verdolini K., Ramig L.O.: Review: Occupation 2002, 1, 1, 39 44. 5. Obrbowski A.: Postpowanie foniatryczne w zawodowo uwarunkowa- risks for voice problems. Logop Phoniatr Vocal. 2001, 26, nych zaburzeniach gBosu. Otolaryngologia. 2002, 1, 3, 161 166. 37 46). Powy|sze dane s zgodne z podanymi przez autorów 6. Obrbowski A.: Narzd gBosu i jego znaczenie w komunikacji spoBecznej. pracy, którzy cytuj dane z 1997 r. Zmiany morfologiczno- Wyd. Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego, -funkcjonalne wystpuj cz[ciej u nauczycieli ni| u osób PoznaD 2008. posBugujcych si gBosem w innych zawodach. Nie istnieje 7. Ackermann R., Pfau W.: Gerontologische Untersuchungen zur Storungs- unfalligkeit der Sprechstimme bei Berufssprechern. Folia Phoniatr. jednak bezwzgldna konieczno[ zmiany u|ytego przez 1974, 26, 2, 26 95. autorów okre[lenia. Nale|y podkre[li, |e zaburzenia emi- 8. Smith E., Kirchner H.L., Taylor M., Hoffman H., Lemke J.H.: Voice sji gBosu i nastpowe zmiany morfologiczno-funkcjonalne problems among teachers: differences by gender and teaching charac- s problemem ogólno[wiatowym. W zwizku z powy|szym teristics. J Voice. 1998, 12, 3, 328 334.  do dziaBalno[ci Midzynarodowej Federacji Towarzystw 9. Hammond T.H., Gray S.D., Butler J., Zhou R., Hammond E.: Age and gender related elastin distribution changes in human vocal folds. Oto- Otolaryngologicznych wprowadzono problematyk zaburzeD laryngolog Head Neck Surg. 1988, 119, 4, 314 322. procesu komunikatywnego, w którym gBos odgrywa wiodc 10. Laukkanen A.M., Jarvinen K., Artkoski M., Waaramaa-Maki-Kulmala T., rol (Djonckere P.H.: Occupational voice  care and cure. Kankare E., Sippola S. et al.: Changes in voice and subjective sensa- Kugler Publications, Haga 2001; Vilkman E.: Occupational tions during a 45-min vocal loading test in female subjects with vocal safety and health aspects of voice and speech professions. training. Folia Phoniatr Logop. 2004, 56, 6, 335 346. 11. Obrbowski A., Wojnowski W.: Choroby zawodowe narzdu gBosu i ich Folia Phoniatr Logop. 2004, 56, 4, 220 253). Z aktualnych profilaktyka. Nowa Medycyna  Audiologia I. 2000, 99, 3. danych wynika, |e  populacja nauczycieli w USA to ponad 12. Vintturi J., Alku P., Lauri E.R., Sala E., Sihvo M., Vilkman E.: The 3 mln osób, przy czym ok. 58% spo[ród nich uskar|a si effects of post-loading rest on acoustic parameters with special refe- w czasie swojej aktywno[ci zawodowej na dolegliwo[ci rence to gender and ergonomic factors. Folia Phoniatr Logop. 2001, ze strony narzdu gBosu, wi|c je z wykonywan prac, 53, 6, 338 350. 13. Vilkman E.: Occupational safety and health aspects of voice and speech a 39% z nich musi z tego powodu przerwa prac w zawo- professions. Folia. Logop. 2004, 56, 4, 220 253. dzie (Roy N., Merrill R.M., Thibeault S., Parsa R.A., Gray 14. Obrbowski A., Pruszewicz A.: Foniatryczna interpretacja zasad orzeka- S.D., Smith E.M.: Prevalence of voice disorders in teachers nia o chorobie zawodowej narzdu gBosu. Otolaryngol Pol. 1999, 53, 5. and general population. J Speech Lang Hear Res. 2004, 15. ZliwiDska-Kowalska M., Py|alski J., Niebudek-Bogusz E., Merecz D.: 47, 2, 281 293). Dane te s zgodne z podawanymi przez Obci|enia psychofizyczne w zawodzie nauczyciela i ich wpByw na zdro- wie. Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Aódz, 2004. autorów omawianej pracy. Nale|y podkre[li, |e powy|sze 16. Zalesska-Krcicka M., Krcicki T., Wierzbicka E.: GBos i jego zaburzenia, problemy gBosowe nauczycieli w USA przynosz bud|e- zagadnienia higieny i emisji gBosu. PSPZ, WrocBaw 2004. towi paDstwa ok. 2,5 mld dolarów rocznie strat (Roy N., 17. Obrbowski A., Pruszewicz A., Wojnowski W.: Rehabilitacja foniatryczna Merrill R.M., Thibeault S., Gray S.D., Smith E.M.: Voice gBosu  ogólne zasady. Przew Lek. 2000, 5, 9, 105 107. disorders in teachers and the general population: effect of 18. Obrbowski A.: Postpowanie lecznicze i rehabilitacyjne w chorobach narzdu gBosu u nauczycieli. Otolaryngologia. 2003, 2, 1. work performance, attendance, and future career choice. 19. Aronson A.E.: Clinical voice disorders. G Thieme, Stuttgart, New York Hear Res. 2004, 47, 542 551). Równie| w Wielkiej Bryta- 1990. nii  z powodu utraty gBosu na zwolnieniu lekarskim prze- 20. Obrbowski A., Pruszewicz A.: Zasady profilaktyki zawodowych za- bywa 5 mln Brytyjczyków, co kosztuje bud|et angielski ok. burzeD gBosu i kwalifikacji do zawodów gBosowych. Now Lek. 1996, 200 mln funtów (Carding P.: Occupational voice disorders. 65, 1, 55 59. Is here a firm case for industrial injuries disablement ben- efit? Logop Phoniatr Vocal. 2007, 32, 47 48). Dotychczas Komentarz w Polsce nie ma tak dokBadnych opracowaD ekonomicznych, jednak skala problemu jest niemaBa, poniewa| w 2009 r. ArtykuB jest prac pogldow o bardzo du|ych walo- liczba nauczycieli w naszym kraju wynosiBa ok. 800 tys. rach praktycznych dla laryngologów, foniatrów, lekarzy (Polski Rocznik Statystyczny, ZakBad Wydawnictw Sta- innych dziedzin medycyny, m.in. neurologów, reumatolo- tystycznych, Warszawa 2008). Jednak w badaniach wielo- gów, endokrynologów, gastrologów oraz dla psychologów o[rodkowych koordynowanych przez Instytut Medycyny i fizjoterapeutów. Pracy w Aodzi, które dotyczyBy polskich nauczycieli, wyka- Jak podaj autorzy, choroby zawodowe wystpuj zano,  |e prawdopodobieDstwo rozwoju dysfonii w tej grupie cz[ciej u nauczycieli (grupa II) ni| w innej populacji, zawodowej jest ponad 3-krotnie wy|sze (autorzy omawianej tj. w zawodach wymagajcych równie| dobrej jako[ci pracy podaj, |e 2-krotnie wy|sze) ni| w grupie kontrolnej gBosu (grupy I i II). Z dokonanego przeze mnie przegldu (ZliwiDska-Kowalska M., Niebudek-Bogusz E., Fiszer M., ZASADY I METODY REHABILITACJI CHORYCH Z ZAWODOWYMI ZABURZENIAMI GAOSU 83 Los-Spychalska T., KotyBo P., Sznurowska-Przygocka B. emisj gBosu oraz mowy. Do wiczeD tych nale| wiczenie i wsp.: The prevalence and risk factors for occupational oddechowe, fonacyjne, artykulacyjne, relaksujce narzdy voice disorders in teachers. Folia Phoniatr Logop. 2006, artykulacyjne. Po zapoznaniu si z technik wymienionych 58, 2, 85 101). Zatem w pi[miennictwie po 2004 r. odsetek wiczeD ka|dy lekarz, do którego zgBaszaj si równie| ten jest wy|szy ni| podaj autorzy niniejszego artykuBu. nauczyciele z tymi schorzeniami, które wystpiBy u nich ju| Ró|nice te nie zmniejszaj warto[ci pracy, sugeruj jednak podczas wykonywania pracy pedagoga  zwBaszcza laryn- podanie przez autorów aktualnych danych (tj. po 2004 r.) golog, foniatra, alergolog oraz lekarze innych specjalno[ci, dotyczcych zaburzeD emisji gBosu u nauczycieli w pracy m.in. neurolog, reumatolog, hematolog, neurochirurg, kar- nastpnej. diolog  mo|e zweryfikowa prawidBowo[ wykonywania Uzasadnia to równie| fakt, |e  zawodowe zaburze- wiczeD, oceni ich efekty, a nawet zaleci je pacjentowi. nia narzdu gBosu dotycz przede wszystkim nauczycieli Bardzo istotnym (co podkre[laj autorzy niniejszej i mo|na powiedzie, |e s polsk specyfik .  ZBo[liwi cza- pracy) jest, |e  leczenie zawodowo uwarunkowanych zabu- sem twierdz, |e s jednym z polskich  wkBadów do Unii rzeD gBosu u nauczycieli wymaga kompleksowego post- Europejskiej, cho schorzenie to jest np. uznan chorob powania , tj. zabiegów fizykoterapeutycznych, jonoforezy, zawodow w innym kraju Unii, tj. w Czechach. Inni pod- elektromiografii krtani, inhalacji, masa|y wibracyjnych kre[laj, |e nie bez znaczenia s tzw. wzgldy spoBeczne i stymulujcych okolice krtani oraz klatki piersiowej podczas i obawa przed odebraniem uprawnieD tak licznej grupie pra- fonacji, inhalacji, leczenia uzdrowiskowego i klimatycz- cowniczej. Patologia ta nie jest umieszczona w li[cie chorób nego  m.in. talasoterapii (gr. thalassa  morze), czyli wyko- zawodowych Midzynarodowej Organizacji Pracy (Inter- rzystania w leczeniu zaburzeD wody morza. Jest to forma national Labour Organization  ILO), a tak|e nie figuruje terapii wykorzystujca morski klimat, morsk wod, muB, w wykazie chorób zawodowych Unii Europejskiej, w któ- glony, piasek. CiepBa woda morska oraz wycig z glonów rym jednak|e zwrócona jest uwaga na rozpatrzenie przez morskich umo|liwiaj wnikanie do skóry ciaBa mineraBów kraje europejskie mo|liwo[ci umieszczenia chorób narzdu oraz witamin, co sprzyja odnowie komórek, zwiksza prze- gBosu na obowizujcych listach (Szeszenia-Dbrowska N., pByw krwi oraz metabolizm. Wa|n rol w eliminowaniu, WilczyDska U.: Choroby zawodowe w Polsce. Statystyka nawet wykluczeniu zaburzeD procesu komunikatywnego i epidemiologia. IMP, Aódz 2007). odgrywa psycholog. W dalszej cz[ci pracy autorzy podkre[laj bardzo istotne Równie| bardzo istotne jest podkre[lenie w pracy, znaczenie badaD kwalifikacyjnych kandydatów do zawodów, |e  jednym z kluczowych punktów rehabilitacji narzdu które wymagaj pracy gBosem. Polega to na wykluczeniu gBosu s profilaktyka i edukacja, których podstaw jest m.in. schorzeD, tj. wrodzonych anomalii krtani, pora|e- celowe d|enie do zmian nieprawidBowego modelu |ycia nia nerwu/nerwów zwrotnych, anomalii narzdów arty- i zachowaD czBowieka w procesie fonacji . Czynnikiem, jak kulacyjnych, schorzeD alergicznych, schorzeD zapalnych podaj autorzy, który speBnia te zaBo|enia rehabilitacji, jest dróg oddechowych, du|ego niedosBuchu, alergii. Czyn- m.in. wyeliminowanie nadu|y gBosowych, czyli mówie- niki te mog by bezwzgldne i wzgldne. Zatem bardzo nia w haBasie, przy infekcjach, przy nasileniu si alergii, wa|ne w niniejszej pracy jest wymienienie zewntrznych mówienia przez dBu|szy czas z nadmiernym nat|eniem i wewntrznych czynników, które predysponuj do wyst- i wysoko[ci gBosu. pienia zaburzeD emisji gBosu. WymagaBo to od autorów Wymienione zalecenia rehabilitacji zaburzeD emisji zapoznania si z wpBywem na emisj gBosu i artykulacj gBosu i mowy mo|na zaliczy do tzw. podej[cia holistycz- wielu schorzeD, m.in. laryngologicznych, neurologicznych, nego do chorego, czyli caBo[ciowego podej[cia do leczenia. endokrynologicznych, kardiologicznych, alergologicznych, Metoda holistyczna polega na zapobieganiu dolegliwo[ciom ich objawów oraz leczenia, a tak|e czynników zwizanych poprzez zdrowy styl |ycia, wiczenia fizyczne, niepalenie bezpo[rednio z wykonywan prac, m.in.: sta|em pracy, papierosów, ograniczenie picia alkoholu. Podej[cie holi- odpowiednim przygotowaniem do pracy gBosem w ró|nych, styczne traktuje wic profilaktyk (w tym osób z zaburze- czsto niekorzystnych warunkach (m.in. zBe warunki aku- niami emisji gBosu) jako integracj osoby rehabilitowanej styczne pomieszczeD, haBas, niekorzystne warunki mi- na wszystkich poziomach, a wic ciaBa, umysBu i ducha dzyludzkie w szkole) oraz niektórymi schorzeniami, które ze wszystkimi aspektami jej |ycia. W tym postpowaniu wystpiBy po rozpoczciu pracy w zawodzie nauczyciela rehabilitowana osoba bierze czynny udziaB i wspóBodpowie- (m.in. refluks |oBdkowo-jelitowy, reumatoidalne zapalenie dzialno[ za przywrócenie prawidBowej emisji gBosu. stawów, dna moczanowa, du|e zmiany zwyrodnieniowe W uzupeBnieniu nale|y podkre[li, |e celem leczenia w szyjnym odcinku krgosBupa, miastenia). zawodowych zaburzeD emisji gBosu oraz ich nastpstw Po bardzo szczegóBowym zestawieniu czynników jest przywrócenie takiego stanu funkcji fonacyjnej krtani, zewntrznych i wewntrznych, które predysponuj do wyst- który speBniaBby potrzeby pacjenta zarówno psychosocjalne, pienia zaburzeD procesu komunikatywnego u nauczycieli, emocjonalne, jak i zawodowe. Jest to w zgodzie ze stan- autorzy pracy opisuj w sposób bardzo zrozumiaBy dla ka|- dardami [wiatowymi, w których zwraca si coraz bardziej dego czytelnika  lekarza, logopedy, psychologa zasadni- uwag na jako[ |ycia osób z ró|nymi chorobami. Nowo- cze wiczenia, które mog nawet przywróci prawidBow czesne pojcie zdrowia, zgodnie z zaleceniami WHO, jest 84 MAGDALENA GBSKA, ALINA WOJCIECHOWSKA, EWELINA {Y{NIEWSKA-BANASZAK znacznie szerszym pojciem ni| tradycyjne, poniewa| rów- Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Aodzi, które od 1980 r. nie wa|ne jak aspekty fizjologiczne i biofizyczne choroby zajmuje si gromadzeniem i przetwarzaniem informacji s zmiany psychiczne oraz spoBeczne w |yciu pacjenta. o chorobach stwierdzonych w Polsce, aby wystpili z wnio- Wi|e si to z wprowadzeniem pojcia  jako[ci |ycia skiem do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy|szego i d|eniem do okre[lenia, w jaki sposób dolegliwo[ci wyni- o obligatoryjne wprowadzenie do programu nauki zasad kajce z choroby obni|aj jako[ |ycia w subiektywnym rehabilitacji zaburzeD emisji gBosu u uczniów szkóB pedago- odczuciu pacjenta. Z tego wzgldu cele terapii dysfonii gicznych i do programu specjalizacji lekarzy szkolcych si powinny speBnia te| aspekty zawodowe i socjalne leczo- w dziedzinie laryngologii. Ci ostatnio wymienieni lekarze nych osób, oczywi[cie przy uwzgldnieniu ich realnych bardzo czsto pracuj w Wojewódzkich O[rodkach Medy- mo|liwo[ci (Niebudek-Bogusz E., KuzaDska A., Woznicka E., cyny Pracy oraz przychodniach (w tym równie| przykli- ZliwiDska-Kowalska M.: Ocena zaburzeD gBosu u nauczy- nicznych), badaj nauczycieli i wnioskuj o uznaniu lub cieli za pomoc wskaznika niepeBnosprawno[ci gBosowej. nieuznaniu choroby zawodowej czy rent z tytuBu uszczerbku Med Pr. 2007, 5, 383 402). na zdrowiu u nauczycieli. W zakoDczeniu pracy autorzy podkre[laj, |e  koniecz- Nale|y si spodziewa, |e wprowadzenie takiej regu- no[ wczesnej prewencyjnej edukacji i gBosowej (& ) powinna lacji przez ww. Instytut lub Ministerstwo Nauki znacznie rozpocz si jak najwcze[niej (ju| w okresie przedszkol- obni|y liczb nauczycieli z zawodowym uszkodzeniem pro- nym) . cesu komunikatywnego, którzy rezygnuj z wykonywania Uwzgldniajc jednak fakt, |e  w Polsce foniatra to spe- pracy, wcze[niej przechodz na emerytur lub ubiegaj si cjalizacja deficytowa, natomiast laryngolodzy nie s dosta- o renty zawodowe. tecznie przeszkoleni w zakresie specyfiki postpowania 2. Autorom niniejszej pracy napisanie publikacji, która w zawodowych schorzeniach gBosu (Niebudek-Bogusz E.: mo|e by drug cz[ci tej|e: a) o aktualnej statystyce Postpowanie w dysfoniach zawodowych w krajach Unii zaburzeD emisji gBosu i mowy, a tak|e chorób zawodowych Europejskiej i na [wiecie. Med Pr. 2009, 60, 2, 151 158), w Polsce  gBównie u nauczycieli; b) o o[rodkach, które proponuj: obligatoryjnie prowadz ich rehabilitacj oraz o efektach 1. Zwróci si przez PaDstwowego Inspektora Pracy lub tej rehabilitacji. konsultantów z dziedziny laryngologii, foniatrii z Centrum Profilaktyki i Leczenia ZaburzeD GBosu i SBuchu Instytutu prof. dr hab. n. med. CzesBawa Tarnowska

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
rehabilitacja chorych po zamaniach koczyny grnej
metody rehabilitacji dzieci z uszkodzeniem mozgu
Nowe elementy w rehabilitacji chorych na stwardnienie rozsiane
rehabilitacja chorych dializowanych
barwinski specyficzne zasady metody i formy w ped sp
zasady i metody motywowania
Modul 2 Modele zasady i metody dydaktyki tworczosci
Specyfika postepowania rehabilitacyjnego u chorych po amputacjach naczyniowych
Zasady rehabilitacji kardiologicznej u chorych z niewydolnością serca
Zasady rehabilitacji medycznej i psychopedagogicznej w hipoterapii

więcej podobnych podstron