5020057341

Filozofia okresu średniowiecza. Realistyczny system św. Tomasza

Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274) w sporej mierze nawiązywał do myśli i terminologii Arystotelesa¹. Najważniejsze odkrycie, które go dokonał w filozofii (zwł. w metafizyce) to było zwrócenie uwagi na to, że w każdym realnym bycie da się wyróżnić istotę i istnienie. Punktem wyjścia badań św. Tomasza były realnie istniejące rzeczy jednostkowe (substancje), które poznajemy bezpośrednio².

Sformułował tzw. dowody istnienia Boga (drogi św. Tomasza):

I.    (z istnienia ruchu): skoro zachodzi zmienność w świecie realnym, to musi istnieć przyczyna tejże zmienności (ruchu),

II.    (z niesamoistności świata): świat jest bytem, który nie powstał sam z siebie, wobec tego istnieje istota samoistna, będąca przyczyna powstania świata,

III.    (z przypadkowości rzeczy): skoro każdy byt, jaki napotykamy w realnym świecie jest tylko przygodny, tzn. wcale nie musi istnieć (mogłoby go nie być), to istnieje poza wszystkimi (przygodnymi) bytami realnymi istota konieczna,

IV.    (z faktu, że istnieją stworzenia o różne! doskonałości): skoro w strukturze świata dostrzegamy pewną hierarchię stworzeń - od mniej doskonałych, do coraz doskonalszych, to musi istnieć istota najdoskonalsza,

V.    (z powszechnej celowości przyrody): skoro świat fizyczny jest uporządkowany, skoro całe mnóstwo procesów w przyrodzie wykazuje się celowością, to istnieje istota najwyższa, rządząca przyrodą a działająca celowo.

Relację między Bogiem a światem św. Tomasz ujmował następująco: rzeczywistość została stworzona ex nihilo (w przeciwieństwie do tego, co twierdził Platon czy Arystoteles); stworzenie dokonane zostało przez Boga wprost [vs Plotyn, gnoza i in. koncepcje) jako akt woli (vs Plotyn - Bóg wyemanował świat z konieczności). Stworzenie odbyło się według idej Bożych i nastąpiło w czasie

1

   Bezpośrednim poprzednikiem św. Tomasza był św. Albert Wielki (X13/XIII w.), ten jednak nawiązywał do myśli Plotyna i św. Augustyna. Niemniej w myśli św. Tomasza również istnieją nawiązania do neoplatonizmu (hierarchiczna koncepcja świata: byty są uporządkowane od mniej do coraz doskonalszych) i augustynizmu (w Bożym umyśle istnieją wzorce rzeczy realnych = idee Boże, według których stworzony został świat).

2

   W tym względzie stał na odmiennym stanowisku niż św. Augustyn, twierdzący, że za pomocą zmysłów poznajemy zjawiska tylko, bezpośrednio zaś poznajemy duszę (za pomocą wglądu w nasze wewnętrzne stany). Św. Tomasz utrzymywał, że duszy nie poznajemy bezpośrednio, lecz dochodzimy do niej na drodze refleksji nad jej czynnościami. Poznajemy tylko sposób, w jaki dusza działa, same zaś władze duszy i nią samą poznajemy nie wprost