6830720233

KAROL MARKS

Cokolwiek można by pomyśleć o ostatecznej słuszności marksizmu, tylko tępy umysł nie jest zdolny do czerpania inspiracji z heroicznego wysiłku Marksa zmierzającego do konsekwentnego i spójnego wyjaśnienia „praw ruchu" kapitalizmu".

M. Blaug, Teoria ekonomii, PWN Warszawa 1994, s.240.

Karol Marks (1818-1883) był kimś więcej niż zwykłym ekonomistą — był również filozofem, socjologiem, prorokiem i rewolucjonistą. Jest on dowodem wagi myśli i idei ekonomicznych. Jego dorobek inspirował pokolenia myślicieli ekonomicznych i w imię jego przekształcano całe społeczeństwa. W latach dziewięćdziesiątych większość spośród społeczeństw, które poprzednio przyjęły ideologię marksowską, porzuciły ją i przeprowadzają eksperymenty z przejściem do społeczeństwa „kapitalis tycznego". W wielu przypadkach przejście to może być wyboiste i odbywać się z dużym zgiełkiem i w zamęcie. Tak więc w latach dziewięćdziesiątych, bardziej niż kiedykolwiek, warto przyjrzeć się dorobkowi i ideom Marksa.

Ogólny pogląd na Marksa Do czego dążył Marks?

Marks był przede wszystkim i ponad wszystko filozofem, który czuł, że jego zadaniem nie było tylko interpretowanie i analizowanie społeczeństwa, ale również wspieranie w społeczeństwie zmian, które uważał za pożądane. Jako zwolennik zmian nie różnił się on od Smidia, Ricardo lub J. S. Milla. Natomiast tym, co go różniło od ekonomistów klasycznych, było jego opowiedzenie się nie za małymi marginesowymi zmianami w społeczeństwie i gospodarce, ale za fundamentalną rewolucją. Ponieważ w szerokim odczuciu Marks kojarzy się z ekonomicznymi systemami socjalizmu i komunizmu, ludzie często zakładają, że pisał on o tych systemach. Nic nie może być bardziej dalekie od prawdy! Marks badał to, co nazwał kapitalizmem —jego najważniejsze dzieło jest zatytułowane Dos Kapitał (Kapitał). W całej obszernej li rera mrze wyprodukowanej przez Marksa i współpracującego z nim Fryderyka Engelsa (1820-1895) mało jest odwołali do wizji, w jaki sposób ma być zorganizowana gospodarka socjalistyczna czy komunistyczna, poza krótką listą cech charakteryzujących istotę komunizmu, która ukazała się w Manifeście komunistycznym (1848).

Teoria ekonomiczna Marksa jest zastosowaniem jego teorń historii do gospodarki kapitalistycznej. Marks chciał obnażyć prawa dynamiki kapitalizmu. Podczas gdy inni ekonomiści klasyczni skupiali swoją uwagę na równowadze statycznej gospodarki, on skupił się na dynamicznym procesie zmian. Wybimy amerykański ekonomista marksista, Paul M. Sweezy, wysunął myśl, że ekonomia marksowska jest ekonomią kapitalizmu i że ekonomia kapitalizmu jest ekonomią socjalizmu. Inaczej mówiąc, ekonomia marksowska pomaga zrozumieć siły działające u podstaw rynku, podczas gdy standardowa analiza klasyczna służy do zorganizowania i funkcjonowania gospodarki socjalistycznej. Zmarły Oskar Lange, marksista, który wykładał w Stanach Zjednoczonych, a potem powrócił do swojej rodzinnej Polski, powtórzył ten pogląd. Twierdził on. że na marksowska i ortodoksyjną analizę ekonomiczną należy patrzeć jak na analizy uzupełniające się, a nie wykluczające się wzajemnie. Podczas gdy do zrozumienia codziennego funkcjonowania rynku można dojść, posługując się ortodoksyjną teorią neokłasyczną, to zrozumienie ewolucyjnego rozwoju kapitalizmu, jak powiedział Lange, jest możliwe tylko w ramach marksowskich.

Intelektualne źródła idei Marksa

Przestudiowanie życiorysu Marksa odkrywa intelektualne źródła jego systemu. Urodzony w rodzinie żydowskiej, która przeszła na wiarę chrześcijańską, zaczął za młodu studiować prawo, lecz wkrótce jego zainteresowanie wzbudziła filozofia. W początkach jego studiów przyciągnęła go konstrukcja intelektualna Hegla, filozofa niemieckiego. Konstrukcja ta, jak zobaczymy, stała się ważnym elementem systemu Marksa. Po uzyskaniu doktoratu z filozofii Marks me mógł znaleźć zatrudnienia akademickiego ze względu na swoje radykalne poglądy i zajął się dziennikarstwem. Jego poglądy polityczne, radykalne jak na ówczesne Niemcy, lecz jeszcze nie socjalistyczne, spowodowały wydalenie go z Niemiec. W Paryżu i w Brukseli zaczął studiować francuską myśl socjalistyczną i klasyczną ekonomię polityczną. Marks odznaczał się potężną siłą

1