9157784620

WYPISY Z MATERIAŁÓW ŹRÓDŁOWYCH DOTYCZĄCE WYPOSAŻENIA WNĘTRZ NA KIELECCZYŻNIE W XIX I XX WIEKU.»

POWIAT KIELCE

•    Chmielnik - ośrodek meblarski

♦    Wywiad z 1951 r. ze golarzem Zwolskim z Chmielnika, ur. w 1897 r.

Zwolski terminował u swojego ojca, a w roku 1951 robił trumny. Przed II wojną „tandetke" robili przede wszystkim Stolarze żydowscy. I nłormator zapamiętał kilka nazwisk i przezwisk tamtych Stolarzy: Szymon Białogurski zwany „Kuna", Prawerman-Fisze. Aizek Szuleman. Oskar I łender, Zilberbengier, Borach Gorlicki. Skuszewski. Kaufman. Gryzman i Gorlicki Jankiel. Stolarz wykonujący lepsze meble. Z polskich Stolarzy pracujących pod koniec XIX i na początku X X wieku informator pamiętał: Kacpra Smolińskiego. Antoniego Karola. Śląskego i rzeźbiarza Łabędzkiego. Wymienił też nazwiska kowali robiących okucia do kufrów': Kazimierza Kwaśniewskiego. Stanisława świerzewskiego, Leona Kulagowskiego. Polscy stolarze wyrabiali meble miejskie politurowane. Na wsi kupowali je tylko bogaci goS]xxlarze.

Żydzi pojawili się w Chmielniku, jak twierdzi informator, po pożarze miaSta i od zubożałej ludności wykupili grunty w mieście, na których zbudowali swoje domy. Całe ulice były przez nich zamieszkane. Mieli swój odrębny cech i wszyscy wyrabiali podobne meble. „Białą robotę", czyli niemalowane meble, wywozili do Będzina i wymieniali na dekoracyjne elementy toczone do mebli. Wzory wycinali z szablonów' wyciętych w dykcie. Wyroby swe Sprzedawali w warsztacie, nie wystawiali ich na rynku. Meble w^ryrabiano na toczonych nóżkach. Łóżka Sprzed 1916 roku miały półokrągłe zagłówki. Grzebienie szaf zdobiono najczęściej dw oma gołąbkami lub „lalkami" tzn. toczonymi ozdobami. Skrzynie miały kółka i malowano je na zielono podobnie jak kufry. Meble swoje najpierw malowali farbą, a potem gęsim piórem i po wierzchu pokostowali. „Tandetka” charakteryzowała się tym. że front mebla wyglądał dobrze, ale tył ledw'ie się trzymał. Bogaci gospodarze rzadko zamawiali u nich meble na obstalunek. „Tandetkę" od chmielnickich Żydów kupowali kupcy i wozili ją na jarmarki do Kielc oraz Buska. (I nf. rozpoznał na rysunkach łóżka, ławry, szafy jako w^ryroby tutejszych Stolarzy; skrzyniom malowanym i mazerowanym Stanowczo zaprzeczył]    - (T. 130; I. inw'. 9143)

•    Osiny, gm. Pierzchnica

♦    Wywiad z 1972 r.

W izbie rozmówcy znajdowała się „szafa"- kredens na naczynia, kupiony w sklepie żydowskim, pomalowany farbą olejną w kolorze brązowym. Górna część przeszklona, czterema szybkami. Wzdłuż brzegu górnych drzwiczek i „grzebienia" rytmiczne, pionowe ozdobne nacięcia (zamiast toczonych zwykle półwałków). „Grzebień” profilowany.

-(T. 130,1. inw. 83666)

•    Porąbki pow. Kielce

♦    Wywiad z 1972 r.

W izbie informatora Stała zniszczona klasyczna „szafa" na talerze i garnki - u góry trzy otwarte półki Stojące na „podszafiu" zamykanym na jedne drzwiczki i zaopatrzonym w szufladę. Nogi i dolna liSlwra „szafy" profilowane. Kupił ją prawdopodobnie ojciec rozmówcy. Ponadto w izbie zachowały się dwa zniszczone krzesła na czterech nogach, z oparciami w formie dwóch poziomych desek ozdobnie profilowanych oraz ława „z szufladą", z oparciem i poręczami. Siedzisko ław'y podnoszone, przymocowane na „zawiasach" z dwóch pasków rzemiennych, pod siedziskiem w skrzyni informator przechowywał narzędzia, gwoździe, „szmaty". ł.awa ta nigdy nie służyła do Scania.    - (T. 130,1. inw. 83653)

13 Wpisy pochodzą 2 ma tentów z Archiwum Pracowni Dokumentacji Polskiej Sztuki Lodowej Instytutu Sztuki PoHkiej Akademii Nauk w Krakow>e. Wpisy nie są cytatami, zachowano jednak charakterystyczne sformułowania I klimat wypowiedzi rozmówców. Fragmenty wypowiedzi ujfto w cudzysłów.