3833474489

Waldemar Dcluga (Warszawa. Polska)

Historia badań we Lwowie nad sztuką cerkiewną na przełomie XIX i XX wieku

Badania nad sztuką bizantyńską i postbizantyńską w Europie środkowej rozwijają się od wielu dziesięcioleci, nadal jednak przed nami pozostaje szereg prac. które pozwolą poznać całościowy obraz środowisk artystycznych związanych z działalnością Kościoła Wschodniego¹⁸. Dzieła sztuki cerkiewnej, w szczególności ikony są rozproszone i w większości znajdują się w kolekcjach muzealnych Ukrainy. Polski. Słowacji. Węgier i Rumunii. Tworzą się również zbiory pry watne, w który ch pojawiają się dzieła istotne w rozwoju sztuki postbizantyriskiej¹⁸. Pow stają też nowe kolekcje cerkiewne¹⁸. Ich całościow e opracowanie wymaga opublikowania poszczególnych zespołów muzealnych, przede wszystkim w kontekście występowania ikon w sekwencjach odpowiadający ch poszczególnym ikonostasom. W dotychczasowych pracach naukowych najczęściej przedstaw iane są one jednostkowo, często bez refleksji nad kontekstem liturgicznym.

Godnym naśladowania są prace naszych poprzedników, tych którzy' zainicjowali poszukiwania naukowe jeszcze w wieku XIX. W wieku następny m wydarzenia polity czne wpłynęły na metody badań naukowych. Niniejsze rozw ażania nie będą jednak dotyczyć metod badawczych, lecz prac inw entaryzacy jnych, które mogą pozwolić nam rozszerzyć kanon dziel omaw ianych najczęściej obecnie przez historyków sztuki. Przez ponad 100 lat uległo zniszczeniu wiele zabytków w tej części Europy. Zatem należy próbować nie tylko zebrać i skatalogować dzieła istniejące, ale również włączyć do tych zespołów zabytki nieistniejące, znane na podstawie przekazów ikonograficznych.

Badania nad sztuką cerkiewną w XIX wieku skupione były w środowiskach naukowych znajdujących się w granicach daw nego cesarstwa Austriackiego. Kiedy w roku 1853 pow ołano w Wiedniu Zentrallkomission zur Erforschung und Erhaltung der Baudenkmalcr. również polscy badacze zauważyli potrzebę powołania takiej placówki, co zostało zrealizowane trzy lata później kiedy otw arto oddziały w Krakowie oraz we Lwowie¹⁸. Zaś w 1888 r. utworzono niezależnie od władz austriackich polską Komisję Centralną Archeologiczną. Właśnie w stolicy Galicji prowadzono szereg badań natury inwentary zacyjnej, ale rów nież wiele zabytków poddano konserwacji, o czym dowiadujemy się z relacji publikowanych zarówno krajowych periodykach jak i pracach drukowanych w Wiedniu. Austriaccy uczeni, na podstaw ie pisemny ch sprawozdań nadsy łanych ze Lwowa i Krakowa, relacjonowali wyniki badań [str. 19] na poszczególnych posiedzeniach naukowych i publikowali je na lamach czasopisma: Mitteilungen der K. K. Central-Commission fur Erforschungen und Erhaltung der Kunst-und Historischen Denkmal (od 1856 do 1917 roku).

We Lw ow ie pod koniec w ieku XIX formow ało się nie tylko środow isko naukow e, ale wraz z jego działalnością powstało w iele zbiorów zarówno prywatny ch, kościelnych jak i państwowy ch. Kształtowali je przedstawiciele różnych narodów : Polacy. Ukraińcy, Ormianie i Żydzi¹⁸. Dzieła sztuki cerkiewnej trafiały do nowo powstałych muzeów, w których pieczołowicie chroniono, dzięki intensy wnej aktywności przedstawicieli ukraińskiej społeczności. Ale również w instytucjach polskich znajdowały się obiekty cerkiewne¹⁸.

Pierw sze prace inwentary zacyjne przeprowadzone głów nie przez badaczy' polskich pozwoliły na zorganizowanie w roku 1885 we Lwowie Wystawy Archeologicznej Polsko-Ruskiej, z okazji zjazdu archeologicznego, przy gotowanego przez Wojciecha Dzieduszyckiego¹⁸. Na ekspozycji zaprezentowano najcenniejsze zabytki pochodzące z Galicji, z tworzącej się wówczas kolekcji Bractwa Stauropigialnego, Narodowego Domu Ruskiego, z łacińskiej katedry w Przemyślu, łacińskiej kolegiaty w Żółkwi, z klasztorów bazyliańskich. franciszkańskich i karmelitańskich oraz z poszczególnych cerkwi (jak ikonostas z Rohatyna). Na ekspozycji znalazły się również obiekty z kolekcji prywatnych Lancokorońskich, Dzieduszyckich i Makarewiczów. Uczestnicy zjazdu archeologicznego odbyli też podróż do Bohorodczan w celu obejrzenia tam słynnego wówczas ikonostasu, konserwowanego wcześniej przez Kazimierza Szolca i Juliana Makarewicza¹⁸. Postulowali oni powołanie stałej katedry historii sztuki przy Uniwersytecie Lwowskim. Wydany rok później album Ludw ika Wierzbickiego i Mariana Sokołowskiego przedstawia wiele zabytków znajdujących się obecnie w kolekcji dzisiejszego Muzeum Narodowego Sztuki Ukraińskiej we Lwowie¹⁸. Zamieszczone reprodukcje zostały przygotowane w sposób nowoczesny z wy korzy staniem now ej techniki fotoinechanicznej. Dodatkowo Izydor Szaraniewicz opublikował broszurę omawiającą pochodzące z wykopalisk na Dniestrem krzyże, prezentowane na wystawie we Lwowie, ilustrowane w postaci chromolitografi A. Priszlaka. według rysunków BI. Czechowicza¹⁸. We wstępie do katalogu wystawy Marian Sokołowski przeanalizował rozwój malarstwa cerkiewnego, wskazując na inny kierunek przemian sztuki w obrębie państwa polsko-litewskiego od przemian na Rusi Północnej¹⁸. Zaś Wojciech Dzieduszycki dodatkowo podkreśla! zw iązek „Rusi Polskiej" z Bizancjum¹⁸. Według niego do XIII wieku rozwijało się wspólnie dla wszystkich narodów[s\x.20] słowiańskich malarstwo z centrum w Konstantynopolu. Po opanowaniu przez krzyżowców stolicy Bizancjum kultura bizantyńska

12