historia dyplomacji (180)

__Rywalizacja polsko-tatarska o Ukrainę na przełomie lat 1660/1661, Przegl.

Hist. XLV, 1954/z. 4

__Rzeczpospolita na arenie międzynarodowej w XVII wieku, [w:] Pamiętnik

X Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Lublinie, Referaty, I, Sekcje I - IV, Warszawa 1968

__Rzeczpospolita wobec Turcji i Rosji 1674 -1679. Studium z dziejów polskiej

polityki zagranicznej, Wrocław 1976

__Traktat andruszowski 1667 roku i jego geneza, Warszawa 1959

__Sobieski — polityk i mąż stanu, Studia Wilanowskie, III - IV, 1978

__The Early Period of Paulo Teterja’s Hetmancy in the Right-Bank Ukrainę

(1661-1663), Harward Ukrainian Studies. Eucharisterion: Essays Presented to Omeljan Pritsak on His Sixtieth Birthday by His Colleagues and Students, vol. III - IV, 1979 - 1980, Pat 2.

__Uwagi archiwisty o Archiwum Koronnym Warszawskim, Archeion, XXII, 1954

__W sprawie sytuacji międzynarodowej Rzeczypospolitej w XVII wieku, Kwart.

Hist. 1972/z. 3

__Z dziejów organizacji dyplomacji polskiej w drugiej połowie XVII wieku,

[w:] Polska służba dyplomatyczna XVI - XVIII w., Warszawa 1966 __Zmiana w układzie sil politycznych w Europie środkowo-wschodniej w drugiej połowie XVII wieku, Kwart. Hist. LXVII, 1960/z. 1 --Znaczenie toieku XVII w historii stosunków polsko-rosyjskich, [w:] Z polskich studiów slawistycznych, Seria 2, Historia. Prace na V Międzynarodowy Kongres Slawistów w Sofii, Warszawa 1963 Zaborowskij L. W., Naczało russko-polskoj wojny i dipłomaticzeskije kontakty Rossii s Awstriej, Brandenburgom i drugimi jewropiejskimi dierżawami (koniec

1653    g. — janwar 1655 g.), [w:] Issledowanija po sławjano-giermanskim otno-szenijam, Moskwa 1971

--Politika Szwecii nakanune pierwoj siewiernoj wojny (wtoraja połowina

1654    — sieredina 1655 g.), Woprosy istoriografii i stocznikowiedenija slawjano--germanskich otnoszenij, Moskwa 1973

--Russkaja dipłomatija i naczało pierwoj siewiernoj wojny (janwar — oktjabr

1655    g.), Sowietskoje Slawjanowiedienija, 1973 z. 1

Zamysłowskij E., Snoszenija Rossii i Polszej w carstwowanije Fiedora Aleksiejewi-cza, Zurnal MinistieTStwa Nar odnogo Pros wieszczeni ja, 1888, czast 225 Zarzycki W., Dyplomacja hetmanów w dawnej Polsce, Warszawa 1976 Zeller G., Le temps modemes. T. 1 — De Christophe Colomb d Cromwell, T. 2 — De Louis XIV d 1789, Paris 1953-55 (Histoire des Relations Intemationeles, ed. P. Renouvin)

Zernack K., Studien zu den schwedisch-russischen Beziehungen in der 2 Hdlfte des 17 Jahrhunderts. T. 1 — Die diplomatische Beziehungen zwischen Schweden und Moskau von 1675 bis 1689, Giessen 1958

Zycki J., ,JSalomon Polski”, Stanisław Herakliusz Lubomirski i jego rozważania o dyplomacji, Sprawy Obce, t. II, 1930 - 1931

DYPLOMACJA POLSKA DOBY SASKIEJ (1699—1763)

Józef Andrzej Gierowski

ROZDZIAŁ I

SYTUACJA MIĘDZYNARODOWA POLSKI W CZASACH SASKICH 1. NOWY UKŁAD SIŁ W EUROPIE PIERWSZEJ POŁOWY XVIII W.

Przełom XVII i XVIII w. przyniósł gruntowne zmiany w stosunkach międzynarodowych w Europie. 2£łamaLsię-pnprzędni system, który ce__r_ ęhowała przewaga Francji--na Zachodzie i względna równowaga sił na Wschodzie. W rezultacie długoletnich wojen, przede wszystkim wojny Ligi Sw. z Turcją, wojny o sukcesję hiszpańską i wielkiej wojny północnej, utrwalił się nowy układ, w którym w ciągu XVIII w. nastąpiły tylko stosunkowo nieznaczne przekształcenia.

W nowym systemie międzynarodowym czołową role grały dwa pańr stwa, już wówczas mające charakter supermocarstw światowych: Wielka Brytania i Rosja. Pierwsza swoją pozycję opierała nie tylko na szybkim’ rozwoju eKOTTóimcznym, ale również rozbudowie posiadłości kolonialnych i opanowaniu ważnych punktów strategicznych, które ułatwiały jej ingerencję handlową i polityczną na oddalonych od metropolii obszarach tak w Europie (zwłaszcza na Morzu Śródziemnym), jak w Ameryce i Azji. Anglia była przede wszystkim potęgą morską; liczba stałego wojska (nawet łącznie z Hanowerem) była stosunkowo niewielka, nie przekraczając 40 000 — mogło ono jednak bardzo prędko ulec pomnożeniu do 100- 150 000 przez wystawienie armii zaciężnych.

Rosja posiadała również ogromne terytoria pozaeuropejskie, ciągnące się zwartym pasem od Uralu do Pacyfiku. Głównym jednak źródłem jej potęgi była część europejska, przekraczająca już u progu stulecia liczbą zaludnienia Francję (ponad 20 000 000). I ten kraj — Rosja — przechodził prędki rozwój ekonomiczny. Czerpał także poważne zyski z korzystnego położenia na ważnych szlakach handlowych, zwłaszcza gdy opanowanie wybrzeży Morza Kaspijskiego i uzyskanie dostępu do Bałtyku zapewniło mu pełniejszą kontrolę nad handlem lądowym między Persją

331