1173849816

116 Dyskusja

różnić sytuację w krajach rozwiniętych od sytuacji w krajach rozwijających się. W tych ostatnich problem jakości życia wiąże się z rozwiązaniem problemu ubóstwa i w tej sytuacji proces rozwoju gospodarczego jest najlepszym sposobem poprawy środowiska człowieka. A zatem analiza problematyki środowiska powinna się różnić w zależności od poziomu rozwoju danego kraju. W krajach rozwijających się może wystąpić konflikt między celami rozwoju gospodarczego a celami ochrony środowiska. Autor jest zdania, że konflikt ten jest pozorny i że kraje rozwijające się mają istotne powody, aby problem środowiska postawić w rzędzie spraw najbardziej nie cierpiących zwłoki.

Istotnym elementem, który wpływa na ocenę problemów środowiska — oprócz poziomu rozwoju — jest system wartości, w którego ramach społeczeństwo określa jakość życia. System wartości decyduje o wyborze priorytetów w tej dziedzinie. Autor formułuje następnie ogólne kierunki polityki środowiskowej dla trzech grup krajów. W krajach rozwiniętych polityka ta musi się koncentrować wokół sprawy wykorzystania techniki i określania poziomu konsumpcji. W krajach rozwijających się polityka środowiskowa pokrywa się z polityką ogólnego rozwoju w celu poprawy warunków życia człowieka, przy czym rozwiązanie problemów środowiskowych wymaga w tych krajach podstawowych reform ekonomicznych i społecznych. Jeśli chodzi wreszcie o kraje prowadzące gospodarkę centralnie planowaną, to tam musi nastąpić rewizja dotychczasowej polityki, gdyż „mechanizmy planistyczne w tych krajach nie są w pełni przygotowane do skorygowania wpływu nowoczesnej techniki na środowisko i jakość życia człowieka”.

Przy rozwiązywaniu problemów środowiskowych autor dużą wagę przywiązuje do współpracy międzynarodowej. Podsumowując swoje uwagi o zależnościach między rozwojem a środowiskiem Iglesias stwierdza, że problem rozwoju staje się obecnie w coraz większym stopniu problemem jakościowym a nie ilościowym. Wzrost gospodarczy należy traktować jako narzędzie, a nie jako cel sam w sobie. Celem, któremu ma służyć rozwój gospodarczy może być tylko człowiek.

Problematykę celów rozwoju gospodarczego i wpływu tego rozwoju na środowisko podejmuje K. William K a p p w artykule pt. Realizacja polityki środowiskowej. Autor koncentruje się na temacie, który stanowi jego oryginalny wkład do ekonomii politycznej, a mianowicie na nieadekwatności pojęcia tradycyjnych kosztów i dochodów w zestawieniu z procesami niszczenia środowiska. Wychodząc z tych założeń Kapp stwierdza, że „tak długo, jak długo kraje słabo rozwinięte będą mierzyć swój rozwój w kategoriach dochodu narodowego, nie będą one uwzględniać pełnych wpływów swojej polityki rozwojowej na środowisko społeczne i przyrodnicze”. Dlatego też kraje słabo rozwinięte od samego początku powinny traktować proces rozwoju jako przedsięwzięcie o wielu celach, a jednym z nich powinno być osiągnięcie określonych norm środowiskowych, czyli odpowiedniej jakości środowiska. W celu opracowania takich minimalnych norm konieczne jest ustalenie odpowiednich wskaźników środowiskowych, czyli wskazanie mierzalnych cech, według których będzie się oceniać i badać stan środowiska. Ustalenie środowiskowych norm bezpieczeństwa jest trudne m. in. wskutek kumulatywnego i synergicznego charakteru przyczyn powodujących niszczenie środowiska. Dlatego też kraje rozwijające się muszą początkowo stosować jedynie najbardziej podstawowe normy minimalne określające próg, poniżej którego dalsze niszczenie środowiska nie może już być tolerowane.