2616820833

24 JOANNA MALESZYŃSKA

Ogrodnik - homo ludens, „gość w kosmosie”, był podobnie jak homo faber człowiekiem myślącym. Ale przyznając centralną wartość myśli, kierował się również głębokimi emocjami. Brakło mu jednak kontemplacyjnego stosunku do przyrody i dlatego musiał pozostać na marginesie dawnej literatury „ogrodowej”. Można się dopatrywać realizacji tej postawy w niektórych tekstach konceptystycznych. „Myśleć” znaczyło bowiem najczęściej dla dawnego twórcy-„ogrodnika”: myśleć konceptami. Jeden z nich wart jest wskazania; pochodzi on z gdańskiego epi-talamium z 1607 roku.

Autor tekstu w języku łacińskim, Andrzej Coie, ofiarował nowożeńcom zasiane przez siebie V iridarium in honorem et festivitatem n u p-tiarum. Powinszowanie wkomponowane zostało w przedstawiony na arkuszu in folio fragment ogrodu. Tekst główny umieszczono na szerokich pniach dwu stojących obok siebie drzew. Tytuł i pozostałe dane bibliograficzne podaje zawieszona na gałęzi w środkowej partii obrazu tablica i znajdujący się pod nią duży dzwon. Dwie kolumny tekstu informują jednocześnie, że drzewo o ser-cowatych liściach to lipa, będąca symbolem panny młodej, a drzewo o liściach podłużnych jest wierzbą i uosabia pana młodego. {...]

W tekście powinszowania występują liczne przenośnie, zaczerpnięte ze świata przyrody. Wielbiąc matkę ziemię, niebo i gwiazdy, autor wyraża życzenie, by ogród z dwoma miłującymi się drzewami istniał nadal, rósł i rozwijał się. Wśród ogólnej miłości, jaka panuje między wszystkimi roślinami znajdującymi się w ogrodzie, szczególnie lipa i wierzba cieszą się swoim bliskim położeniem, złączone u dołu wysokimi trawami, a u góry swymi konarami. Prawo połączyło właśnie łagodną lipę i wierzbę nie lekkim, lecz świętym węzłem małżeńskim. Autor wyraża życzenie, by kochające się drzewa kwitły i wzrastały dla ojczystego pożytku wśród roślin, w atmosferze ogólnej miłości panującej w ogrodzie⁴⁵.

Przykład tego epitalamium znakomicie poświadcza moment przekształcenia toposu w quasi-gatunek. Wizja ogrodu „z liter i słów” poezji wraz ze wszystkimi niezbędnymi atrybutami obrazu zamknięta jest w ramę ogrodową, której „sygnałem” staje się łaciński tytuł utworu. Jeśli od renesansu, a zwłaszcza od manieryzmu sztuka uzyskała „patent” rywalizowania (emulatio) z formami istniejącymi w naturze, jeśli domagano się takiego współzawodniczenia z naturą, aby doprowadzić do kreacji drugiej, lepszej natury („świata złotego poezji” — według Ph. Sid-neya⁴⁶) — to pomysł ogrodu literackiego był na pewno z tymi koncepcjami zgodny.

raczej jest bliższe prawdy, że ojciec i twórca wszech rzeczy, który sam sobie wystarcza i nikogo nie potrzebuje, siebie tylko i swe .własne cele miał na widoku, gdy wszechmocną dłonią świat tworzył; to jest chciał, aby stanęło dzieło godne tak wielkiego mistrza, którego mądrość i moc zarówno jest wielką jak dobroć; nad które by nie było nic doskonalszego, nic na oko piękniejszego ni lepszego, oraz żeby jego serce najwyższej doznawało rozkoszy, gdy po wszystkie czasy na dzieło swoje spoglądać będzie”.

⁴⁵ A. Kurkowa, Grafika ilustracyjna gdańskich druków okolicznościowych XVII wieku. Wrocław 1979, s. 27—29. Podkreśl. J. M.

⁴⁹ Zob. A. Kuczyńska, Człowiek i świat. Wątki antropologiczne w poetykach renesansu włoskiego. Warszawa 1976, s. 121.