plik


ÿþCENTRUM LOGOPEDYCZNE PL Rola sBuchu fonematycznego w rozwoju mowy dziecka cz[ II (praktyczna). Autor: BogumiBa Karasek 17.01.2007. Zmieniony 17.01.2007. W poprzedniej cz[ci artykuBy zajBam si teoretycznymi aspektami sBuchu fonetycznego i fonemowego. Przedstawione zostaBy etapy rozwoju tego rodzaju sBuchu oraz to, jaki wpByw maj na rozwój dziecka, a zwBaszcza na rozwój jego mowy. Celem kolejnej cz[ci jest przedstawienie zagadnieD praktycznych zwizanych z ksztaBtowaniem si sBuchu, przeprowadzeniem badania sBuchu fonematycznego i fonetycznego oraz przedstawieniu konkretnych wiczeD ksztaBccych sBuch mowny. Przypomnijmy zatem i| sBuch fonematyczny zwany równie| mownym jest to umiejtno[ rozró|niania najmniejszych elementów mowy- tzn fonemów, co oznacza |e dziecko mo|e wyodrbni z potoku mowy wyrazy, w wyrazach-sylaby, w sylabach-gBoski, a tak|e uchwyci kolejno[ gBosek w wyrazie. Nie jest to zdolno[ wrodzona, lecz wyksztaBca si w dzieciDstwie, pod wpBywem bodzców sBuchowych. Zaburzenia sBuchu fonematycznego utrudniaj rozumienie mowy i s przyczyna wadliwej realizacji fonemów, powoduj trudno[ci w czytaniu i pisaniu. SBuch fonetyczny za[ to zdolno[ odró|niania cech prozodycznych mowy , a zatem miejsca akcentu, tonacji zdaniowej. SBuch fonetyczny pozwala rozró|nia ró|ne sposoby realizacji danego fonemu np. sByszymy ró|nic w ró|nych sposobach artykulacji gBoski „r” - wibracje przedniojzykowo dzisBow odró|niamy od wibracji jzyczkowej. Naturalny trening sBuchowy rozpoczyna sie bardzo wcze[nie. Niemowl reaguje na gBos matki-na jego melodi. W II póBroczu |ycia dziecko zaczyna ró|nicowa dzwiki i je na[ladowa. Analiza i synteza dzwikowa stanowi dalszy etap w rozwoju sBuchu fonematycznego.1 Je[li spostrze|emy , |e nasze dziecko ma problemy zwizane z nieró|nicowaniem fonemów, z wyodrbnianiem ich i Bczeniem, a tak|e w przypadku dzieci sze[cioletnich rozpoczynajcych nauk czytania i pisania wskazane jest prowadzenie wiczeD w sposób zamierzony i celowy. Pierwszym etapem w rozpoczciu wiczeD jest przeprowadzenie badania sBuchu fonematycznego celem ustalenia zaburzonych gBosek. Istnieje wiele kwestionariuszy sBu|cych badaniu sBuchu fonematycznego m.in. test do badania sBuchu fonematycznego dzieci i dorosBych E. Szelag i A. Szymaszek, próba jzykowa i obrazkowa I. Styczek, testy J. MuszyDskiej i A. {arczyDskiej, J.E. Nowak oraz najpopularniejszy test B. RocBawskiego. Istnieje równie| skala pomiaru percepcji sBuchowej sBów J. Kostrzewskiego, próba sBuchu fonematycznego B. Kaji, „zetotest” G. Krasowicz do badania pamici fonologicznej oraz test do odtwarzania struktur rytmicznych Miry Stambak. GBówn metod badawcz jest obserwacja zachowaD jzykowych dziecka. Do obserwacji najcz[ciej wykorzystuje si prób jzykow i obrazkow Ireny Styczek2. Próba ta bada sBuch fonematyczny i dzieli sie na: prób literow, prób sylabow oraz prób wyrazow. Pierwsza z nich tzw próba literowa polega na pokazywaniu przez dziecko na tablicy liter, których nazwy wymienia badajcy w dowolnej kolejno[ci. Ta prób mo|emy zastosowa tylko do badania dzieci i osób umiejcych czyta i pisa. Badajcy musi pamita o prawidBowej realizacji wypowiadanych gBosek. Oto przykBady takich zestawów: i a u  p r t w m z  sz dz o e  y b k d f l cz z c drz h g j n B rz | z d| Druga próba zwana sylabow mo|e by przeprowadzona na kilka sposobów. Pierwszy z nich polega na dobraniu gBosek opozycyjnych-podobnych brzmieniem np. p-b, k-g, t-d itd. Dziecko sBuchajc wypowiadanych przez logoped sylab ma zakomunikowa (przez uniesienie rki, zastukanie, zaklaskanie) fakt powtórzenia si której[ z nich, na przykBad dziecko ma zakomunikowa kiedy usByszy sylab zawierajca gBosk „b” w wypowiadanym ukBadzie ukBadzie np. Pa-ba- da-ka. Drugi sposób przeprowadzenia próby sylabowej wymaga udziaBu dwóch badajcych. Jeden wymawia dan sylab, a druga powtarza za ni i czyni to prawidBowo lub nieprawidBowo. Osoba badana powinna sygnalizowa, czy powtórzenie byBo prawidBowe, czy te| nie.Mozna równie| t próbe przeprowadzi z u|yciem magnetofonu na którym nagrane sa gBoski wymawiane prawidBowo i nieprawidBowo. np. pa-pa. ka-ga, ta-ta, ta-da, a-o itp. Ostatnia próba -wyrazowa przeprowadzana jest w oparciu o rysunki desygnatów, których nazwy sa podobne brzmieniowo (tzw. paronimy). Badanie polega na pokazywaniu przez ucznia obrazka, którego nazw wypowiada logopeda. Nale|y zwróci uwag na to, aby dziecko-osoba badana nie widziaBa twarzy logopedy-osoby wypowiadajcej wyrazy ( mo|e on zakry twarz lub znajdowa si za plecami dziecka).Druga, popularna metoda badania sBuchu fonematycznego to test B. RocBawskiego. Autor zwraca szczególn uwag na zapewnienie odpowiednich warunków w trakcie badania takich http://www.logopedia.pl Kreator PDF Utworzono 15-10-2010, 12:43 CENTRUM LOGOPEDYCZNE PL jak:pomieszczenie zapewniajce cisze i spokój, nie nale|y bada osób chorych ani zmczonych, nale|y dba o odpowiednia motywacje badanego, o atmosfer peBnego zaufania. Zdaniem B. RocBawskiego badanie sBuchu fonematycznego nale|y poprzedzi zapoznaniem badanego z materiaBem badawczym, tak aby badany znaB nazwy przedstawianych rzeczy, zjawisk itp. MateriaB badawczy skBada sie z dwóch cz[ci. W cz[ci pierwszej s rysunki przedstawiajce ró|ne rzeczy i zjawiska. S tu trzy rysunki, dwa ró|ni si jednym fonemem a trzeci jest caBkowicie ró|ny fonemowo od dwóch pozostaBych-celem jego jest rozBadowanie napicia. Badanie, ksztaBcenie i doskonalenie sBuchu fonematycznego polega zdaniem B. RocBawskiego pokazywaniu przez badanego obrazka, którego nazw lub pierwsza sylab nazywa badajc. Badanie ka|dej opozycyjnej pary fonemów przy wykorzystaniu testu B. RocBawskiego powinno mie nastpujcy przebieg. Najpierw nale|y gBo[no wypowiedzie co przedstawiaj dane obrazki. Pytamy wówczas badanego czy wie co sie na obrazkach znajduje. Prosimy nastpnie o pokazanie obrazka , którego nazw podali[my. Np. Gdzie jest wózek? Gdzie jest klatka? Gdzie jest wózek? Gdzie jest klatka? Gdzie jest wózek? Gdzie jest kratka? Gdzie jest wózek? SzczegóBowe informacje dotyczce badania sBuchu fonematycznego mo|na znalez w ksi|ce B. RocBawskiego: „SBuch fonemowy i fonetyczny. Teoria i praktyka”. Badanie sBuchu fonematycznego pozwala odpowiednio zaplanowa reedukacj i usprawni tylko to, co jest rzeczywi[cie zaburzone. U dzieci w mBodszym wieku tzn u trzy i czterolatków prowadzimy wiczenia w formie zabawy. S to wiczenia gBównie sBuchowe i ortofoniczne. Oto kilka przykBadowych wiczeD: - Rozpoznawanie ró|nych rzeczy w zamknitym pudeBku przez potrzsanie pudeBkiem (groch, kamyki, gwozdzie, cukier). - w. Marii Weryho – Dzieci siedz z zamknitymi oczami i chwytaj gBosy dochodzce z ssiedztwa i z ulicy. Jest to tzw. wsBuchiwanie si w cisz, bo |adnych dzwików celowo nie wytwarzamy. - Ró|nicowanie i na[ladowanie gBosów zwierzt : kot, pies, krowa, kura, kogut, kaczka, g[. - Rozpoznawanie osób po gBosie : Kto jest podmiotem gBosu, np. dziecko, nauczycielka, kto[ trzeci. Zabawy, np. Turek, Król ciszy, DzieD dobry, kto ci woBa ? - Rozpoznawanie poszczególnych dzieci po gBosie. Dziecko zmieniBo gBos i czyj gBos na[laduje. - Rozpoznawanie barwy dzwików ró|nych instrumentów muzycznych np. Trbki, bbenka itp. - Do wiczeD rozwijajcych sBuch fonematyczny nale| równie| wiczenia rytmizujce polegaj one na odtwarzaniu usByszanego rytmu. Mo|na go wyklaska, wytupa, ale mo|na równie| odtworzy za pomoc rysowania znaków graficznych. Do takich wiczeD mo|na wykorzysta klocki, foremki, zabawki, guziki, materiaBy sypkie umieszczone w szklanym lub plastikowym pojemniku (ry|, makaron, groch, kapsle), itp. Po wykonaniu przykBadowych, powy|szych wiczeD nale|y zdaniem E. Sachajskiej1 nale|y przej[ do wiczeD ró|nicych gBoski mowy polskiej (pocztkowo w izolacji). Zdolno[ rozró|niania dzwików mowy pojawia sie -jak juz wcze[niej wspominano- w wieku 2-3 lat i dotyczy równie| tych gBosek, których dziecko nie potrafi wypowiedzie. PrzykBadowe wiczenia w rozró|nianiu gBosek opozycyjnych: - Zabawa „Pan Pytalski” - Zabawa polega na rozró|nianiu samogBosek. Dzieci klaszcz , gdy usBysz gBosk np. A. Celem tej zabawy jest nabycie przez dziecka zdolno[ci sBuchowego ró|nicowania wiczonej gBoski i poprawne jej manifestowanie gestem (np. kla[niciem). Nale|y pamita i| zaczynamy od samogBosek a dopiero upewniwszy sie o prawidBowym ich ró|nicowaniu przez dziecko wprowadzamy spóBgBoski zaczynajc od gBosek pojawiajcych sie w mowie dziecka najwcze[niej p', b',m', n , t', d', j', k', g' p, b, m, n, t, d, j, k, g, l, w, f, ch, B [, z, , z s, z, c, dz, sz, |, cz, d| r wiczenia dla dzieci wieku 5,6 lat maj ju| inny charakter. wiczenia te wi| si ju| [ci[le z mow, obejmujc wydzielanie wyrazów w zdaniu, sylab w wyrazach, gBosek. Stanowi one przygotowanie do nauki czytania i pisania. Oto kilka przykBadów: - Wyró|nianie wyrazów w zdaniu. Ile wyrazów, tyle ustawiamy klocków, tyle razy klaszczemy, rysujemy kóBeczka. Przy wyró|nianiu wyrazów w zdaniu posBugujemy si zdaniami prostymi, unikamy przyimków i spójników. W dalszej nauce stosujemy zdania bardziej rozbudowane. - Wydzielanie sylab w wyrazach. Pocztkowo punktem wyj[cia jest rysunek. Rysunki Batwe, ilustrujce wyrazy dwusylabowe (koza, kura). Ile sylab, tyle razy obni|a si |uchwa (dzieci badaj to rk). Wystukiwanie sylab w wyrazach, wyklaskiwanie. Nazywanie obrazków : nauczycielka podaje pierwsz sylab, dziecko koDczy. Dziecko zaczyna – nauczycielka koDczy. - Takie same wiczenia bez rysunku. Rzucanie piBeczki, woreczka do dziecka w wypowiadaniem pierwszej sylaby – dziecko koDczy. Dzielenie na sylaby Batwych imion dzieci. Wyszukiwanie imion dwu- i trzysylabowych. Dzielenie nale|y przeprowadza w zwolnionym tempie. Unika wyrazów http://www.logopedia.pl Kreator PDF Utworzono 15-10-2010, 12:43 CENTRUM LOGOPEDYCZNE PL jednosylabowych. Rozpoznawanie okre[lonych sylab w[ród innych sylab, np. ba (pa, da, ba, ga, da, ba, za, sza, ba). - Zabawa w rymowanie. - Wyodrbniane samogBoski w nagBosie wyrazu. np wyszukiwanie imion, które zaczynaj si na samogBoski. - Wydzielanie spóBgBoski nagBosowej przez przedBu|anie nagBosu w przypadku gBosek trwaBych, np. ssanki, szszszalik). Wydzielajc spóBgBoski, nale|y wymawia je „bez oparcia”, tzn. nie mówi sy, zy, szy ani es, zet, esz, bo dziecko wtedy sByszy dwa dzwiki. - Dzielenie wyrazów na sylaby, liczenie ilo[ci sylab z równoczesnym wystukiwaniem rytmu wymawianych sylab. dzielenie wyrazów na sylaby, liczenie ilo[ci sylab z równoczesnym wystukiwaniem rytmu wymawianych sylab. tworzenie wyrazów zaczynajcych si na okre[lon sylab: ka-ra, bu-ty, do-mek itd. - Dopowiadanie sylab - uzupeBnienie wyrazów. Podajemy pierwsz sylab, np. „bu” i eksponujemy obrazki (buty, butelka) dziecko wybiera dowolny obrazek i dopowiada brakujc cz[ wyrazu; - wiczenia syntezy sylabowej ze sBuchu, np. do-mek. - Wyodrbnianie samogBosek na pocztku wyrazu, np.: jak gBosk sByszysz na pocztku wyrazu: aparat (a), okno(o), ule (u), ekran (e), igBa (i); - Wyodrbnianie samogBosek na koDcu wyrazu, np.: jak gBosk sByszysz na koDcu wyrazu: mama (a), okno (o), ule (e); - Rozpoznawanie i wyodrbnianie samogBosek w [rodku wyrazu, np.: gdzie sByszysz gBosk a, o, e, u (las, nos, lek, lupa, kula); - Rozpoznawanie i wyodrbnianie spóBgBosek na pocztku wyrazu (bez grup spóBgBoskowych) np.buty, lody, dom, kot; - Rozpoznawanie i wyodrbnianie spóBgBosek na koDcu wyrazu np. nos, lok, but; - Rozpoznawanie i wyodrbnianie spóBgBosek w [rodku wyrazu np. gdzie sByszysz gBosk k, np. makaron, makowiec; - Rozpoznawanie okre[lonej gBoski na pocztku wyrazów (nazw obrazków). Poka| obrazek, w którego nazwie sByszysz na pocztku gBosk np.„l”; - Dobieranie par obrazków, których nazwy rozpoczynaj si tak sam gBosk. Dziecko podaje pierwsz gBosk nazwy obrazka i wyszukuje obrazek, którego nazwa rozpoczyna si tak sam gBosk, np.fotel- foka, wazon-woda, domek-dach, teczka-tata itp. Bibliografia - Chmielewska E.: Zabawy logopedyczne i nie tylko . MAC 1996r. - Chmielewska E. - wiczenia sBu|ce doskonaleniu percepcji sBuchowej - zeszyt 3. Kielecka Oficyna Wydawnicza, MAC, Kielce 1995; - Mauer A. - Zabawy z rymami - program ksztaBcenia [wiadomo[ci fonologicznej dla dzieci przedszkolnych i szkolnych, Wydawnictwo „Impuls”, Kraków 1997; - RocBawski B.: SBuch fonemowy i fonetyczny. Teoria i praktyka. Wyd. Glottispol 2003r. - Sachajska E.: Uczymy poprawnej wymowy. WsiP,Warszawa 1981r. - Styczek I :Badania i ksztaBcenie sBuchu fonetycznego . WsiP, Warszawa 1982r. http://www.logopedia.pl Kreator PDF Utworzono 15-10-2010, 12:43

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Rola słuchu fonematycznego w rozwoju mowy dziecka część I
Rola słuchu fonematycznego w rozwoju mowy dziecka część I
Rozwój mowy dziecka wg Montessori
Prawidłowy przebieg rozwoju mowy dziecka
Jak wspierac rozwoj mowy dziecka w wieku 0 6 lat
Warunki prawidłowego rozwoju mowy dziecka
Rozwój mowy dziecka minimum logopedyczne
Etapy rozwoju mowy dziecka
Rola zabawy i zabawki w rozwoju dziecka
Bajkoterapia Rola bajki w rozwoju i wychowaniu dziecka
Bajkoterapia Rola bajki w rozwoju i wychowaniu dziecka
Etapy rozwoju słuchu fonematycznego
DZIECKO Z OPÓŹNIONYM ROZWOJEM MOWY

więcej podobnych podstron