plik


ÿþ 2. Kinematyka 53 2. Kinematyka ruchu postpowego 5 2.1. Zjawisko ruchu Najcz[ciej obserwowanym zjawiskiem fizycznym jest ruch ciaB, mamy z nim do czynienia na ka|dym kroku. Jednak odpowiedz na pytanie  co nazywamy ruchem? mo|e sprawi nieco kBopotu. Okre[lanie poj zupeBnie oczywistych jest 10 czasami dosy trudne. Zwró uwag na dwie sprawy: - obserwujc dowolny ruch zauwa|ymy przede wszystkim, |e obserwowane ciaBo zmienia swoje poBo|enie, - aby zauwa|y zmian poBo|enia musimy obserwowa interesujce nas ciaBo na tle 15 innych ciaB, które nazywamy ukBadem odniesienia. UkBad odniesienia jest to zespóB, ciaB traktowanych jako nieruchome, wzgldem których obserwujemy zachowanie interesujcego nas ciaBa. Mo|e to by np. budynek, wzgldem którego obserwujemy ruch windy, szachownica, na której obserwujemy poBo|enie figur , czy te| znany z matematyki 20 kartezjaDski ukBad wspóBrzdnych. Najcz[ciej wybieranym przez nas ukBadem odniesienia jest ukBad zwizany z Ziemi. (Ziemia i wszystkie ciaBa sztywno z ni zwizane: budynki, drzewa itp. stanowi ten sam ukBad odniesienia) Przy pomocy pojcia ukBadu odniesienia mo|na zdefiniowa zjawisko ruchu. 25 Ruchem ciaBa nazywamy zmian jego poBo|enia wzgldem dowolnie wybranego ukBadu odniesienia. (W definicji ruchu nie u|ywaj sBów  przemieszczenie lub  przesunicie  s one zarezerwowane dla jednej z wielko[ci fizycznych). Zwró uwag na to, |e ukBad odniesienia mo|na dowolnie wybiera. Dlatego 30 bez ustalenia ukBadu odniesienia nie mo|na jednoznacznie odpowiedzie na pytanie: czy ciaBo jest w ruchu, czy w spoczynku? ( np. czy czBowiek siedzcy w przedziale jadcego pocigu jest w ruchu, czy w spoczynku?). Ta wBa[ciwo[ jest nazywana wzgldno[ci ruchu. 35 Wzgldno[ ruchu polega na tym, |e to samo ciaBo, w tej samej chwili mo|e by zarówno w ruchu jak i w spoczynku w zale|no[ci od wybranego ukBadu odniesienia. Np. czBowiek siedzcy w przedziale jadcego pocigu jest zarówno w spoczynku (wzgldem [cian wagonu), jak i w ruchu (wzgldem peronu). 40 CiaBa jakie najcz[ciej obserwujemy poruszaj si zazwyczaj skomplikowanym ruchem (np. ruch jaki wykonuje stopa jadcego rowerzysty). Jednak przewa|nie nie zwraca si uwagi na ruch poszczególnych cz[ci ciaBa, tylko na ruch ciaBa jako caBo[ci (np. ruch rowerzysty w wy[cigu kolarskim). W takich sytuacjach mo|na poruszajce si ciaBo potraktowa jako punkt materialny. 45 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 54 Punkt materialny jest to ciaBo, którego rozmiary s maBe w porównaniu z przebywanymi przez nie odlegBo[ciami (mo|na wic pomin jego objto[ i ksztaBt, ale mas trzeba uwzgldni). Np. obserwujc samolot leccy na du|ej wysoko[ci widzimy jedynie ruch srebrzystego punktu i nie bierzemy pod uwag ruchu 5 poszczególnych cz[ci samolotu. BiaBa smuga jak wida czasami na niebie za leccym samolotem wyznacza tor ruchu. Tor ruchu jest to linia jak zakre[la poruszajce si ciaBo. Ze wzgldu na tor, ruchy dzielimy na prostoliniowe i krzywoliniowe. 10 Aby przedstawi ruch punktu materialnego na rysunku, jako ukBad odniesienia przyjmujemy dwuwymiarowy ukBad wspóBrzdnych. Chcc okre[li zmian poBo|enia punktu, która nastpuje w ka|dym ruchu, trzeba najpierw opisa samo poBo|enie. PoBo|enie punktu materialnego w ukBadzie 15 wspóBrzdnych mo|na opisa przez podanie jego wspóBrzdnych xP, yP lub przy r r pomocy wektora poBo|enia . W fizyce stosuje si ten drugi sposób. 20 25 r WspóBrzdne punktu P: xP, yP i wektor poBo|enia: r . r r Wektor poBo|enia to wektor, który ma pocztek w pocztku ukBadu 30 wspóBrzdnych a koniec w danym punkcie P. Wektor poBo|enia opisuje poBo|enie punktu materialnego w ukBadzie wspóBrzdnych. W ruchu po okrgu pocztek ukBadu wspóBrzdnych umieszcza si w [rodku r okrgu, a wektor poBo|enia nazywa si promieniem wodzcym r . 35 40 r PromieD wodzcy r 45 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 55 2.2. Wielko[ci opisujce ruch Czas ruchu "t "t- czas przebiegu "t = t - t0 5 zjawiska [s] t- koDcowe wskazanie sekunda - jednostka . zegara podstawowa ukBadu SI t0- pocztkowe czsto przyjmujemy "t = t biorc t0=0 wskazanie zegara 10 Droga "s Droga jest to dBugo[ cz[ci toru przebytej przez ciaBo w danym czasie "t . Najwa|niejsz jednostk drogi jest metr- jednostka podstawowa ukBadu SI. (Czsto zamiast "s piszemy: s ). r 15 Przemieszczenie (przesunicie) " r Przemieszczenie jest to wektor Bczcy poBo|enie pocztkowe i poBo|enie koDcowe ciaBa. Tor ruchu 20 Wektor poBo|enia pocztkowego Przemieszczenie 25 Wektor poBo|enia koDcowego 30 r Wektor przemieszczenia " r i droga "s w pBaskim ukBadzie wspóBrzdnych kartezjaDskich. Porównujc powy|szy rysunek z dodawaniem wektorów metod trójkta r r r r 35 (rozdziaB 1.4) uzyskamy zwizek: r = r0 + "r ( r jest wektorem zamykajcym trójkt), z którego wynika wzór definicyjny: r "r - wektor przemieszczenia df Wektor przemieszczenia jest to r r r (przesunicia) "r = r - ro równie| ró|nica wektorów r r - wektor poBo|enia koDcowego r poBo|enia koDcowego i [m] r0 - wektor poBo|enia pocztkowego poBo|enia pocztkowego. metr - jednostka podstawowa ukBadu SI " warto[ wektora przemieszczenia nie zale|y od ksztaBtu toru ruchu, " dla ruchu prostoliniowego: "r = "s , ("s - przebyta droga) 40 " dla ruchu krzywoliniowego: "r < "s . Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 56 r Prdko[ [rednia: v[r r r v[r - prdko[ [rednia df Prdko[ [rednia jest to r "r r "r - przemieszczenie stosunek przemieszczenia, v[r = "t - czas (dowolnie dBugi) "t które nastpiBo w dowolnie .. [m/s] dBugim czasie, do tego czasu. Wektor prdko[ci [redniej ma kierunek i zwrot zgodny z kierunkiem i zwrotem wektora przemieszczenia. r Warto[ prdko[ci [redniej v[r obliczamy wstawiajc do poprzedniego wzoru warto[ r "r r r vsr = 5 przemieszczenia "r : "t Szybko[ [rednia v[r ([rednia warto[ prdko[ci) Szybko[ [redni v[r, dowolnego ruchu scalk v[r  szybko[ [rednia scaBk  droga przebyta v[r = mo|na obliczy dzielc caB drog przebyt tcalk podczas caBego ruchu przez ciaBo, przez caBy czas ruchu. tcaBk  caBkowity czas ruchu 10 Szybko[ [redni (czyli [redni warto[ prdko[ci) dowolnego ruchu mo|na obliczy dzielc caB drog przebyt przez ciaBo (we wszystkich etapach ruchu) przez caBy czas ruchu. Uwaga: dla ruchów prostoliniowych (z wyBczeniem ruchów  tam i z powrotem ) szybko[ [rednia jest równa warto[ci prdko[ci [redniej: v[r = v[r , bo warto[ przemieszczenia jest równa r 20 caBej przebytej drodze "r = scaBk . Dla ruchów krzywoliniowych (oraz dla ruchów prostoliniowych  tam i z powrotem ) szybko[ [rednia nie jest równa warto[ci prdko[ci [redniej: v[r `" v[r , bo warto[ przemieszczenia nie jest r równa caBej drodze "r `" scaBk . r 25 Prdko[ chwilowa (rzeczywista): v r r r v - prdko[ chwilowa df Prdko[ chwilowa v jest to r r "r "r - przemieszczenie r stosunek przemieszczenia "r , które v = ,"t ’! 0 "t - czas dowolnie krótki () "t nastpiBo w dowolnie krótkim czasie, [m/s] do tego czasu. Wektor prdko[ci chwilowej jest zawsze styczny do toru (prostopadBy do promienia krzywizny). Warto[ prdko[ci chwilowej v jest nazywana szybko[ci, obliczamy j dzielc warto[ 30 przemieszczenia, które nastpiBo w dowolnie krótkim czasie (jest ona równa przebytej drodze) przez ten czas. Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 57 Warto[ prdko[ci chwilowej v (czyli szybko[ wskazuje szybko[ciomierz samochodu). 10 15 Warto[ prdko[ci chwilowej samochodu mo|na te| zmierzy policyjnym radarem: Co autor miaB na my[li piszc  prdko[ (bez |adnego przymiotnika), 20 - prdko[ [redni, czy prdko[ chwilow ? Poniewa| do opisu ruchu posBugujemy si najcz[ciej prdko[ci chwilow, sBowo:  prdko[ oznacza zawsze prdko[ chwilow. Gdy posBugujemy si prdko[ci [redni, jest to wyraznie podkre[lone:  prdko[ [rednia . 25 - tylko warto[ prdko[ci, czy wektor prdko[ci (z uwzgldnieniem kierunku i zwrotu)? Opisujc ruch ciaBa interesuje nas przewa|nie warto[ prdko[ci chwilowej (czyli szybko[), dlatego w wielu podrcznikach sBowo  prdko[ oznacza wBa[nie warto[ prdko[ci. Gdy trzeba uwzgldni równie| inne cechy wektora u|ywa si sformuBowania:  wektor prdko[ci . 30 " ½ Przyrost prdko[ci r "v - przyrost prdko[ci df Przyrost prdko[ci jest to r r r r v - prdko[ koDcowa "v = v - v0 wektorowa ró|nica r v0 - prdko[ pocztkowa prdko[ci koDcowej i [m/s] prdko[ci pocztkowej. Dla ruchu prostoliniowego: "v  warto[ przyrostu prdko[ci v  szybko[ koDcowa "½ =½ -½ v0  szybko[ pocztkowa 0 W ruchu prostoliniowym przyrost prdko[ci jest wynikiem zmiany warto[ci wektora prdko[ci. 35 " W ruchu krzywoliniowym, w którym warto[ prdko[ci jest staBa, przyrost prdko[ci jest wynikiem zmiany kierunku wektora prdko[ci. 40 45 W ruchu krzywoliniowym przyrost prdko[ci wystpuje nawet wtedy, gdy warto[ prdko[ci jest staBa: ½ =½ 0 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 58 r a Przyspieszenie r r a - przyspieszenie df Przyspieszenie jest to stosunek r "v r "v - przyrost prdko[ci przyrostu prdko[ci do czasu w a = "t - czas "t jakim ten przyrost nastpiB. [m/s2] Podobnie jak dla prdko[ci mo|na rozró|nia przyspieszenie chwilowe (wyznaczane w dowolnie krótkim czasie) i przyspieszenie [rednie (wyznaczane w dowolnie dBugim przedziale czasu), 5 jednak|e dla ruchów jednostajnie zmiennych przyspieszenia te s sobie równe, wic nie bdziemy ich rozró|nia. 10 Do opisu ruchu po okrgu wprowadza si ponadto nastpujce wielko[ci: Okres ruchu T - jest to czas jednego peBnego obiegu ciaBa po okrgu. 15 Czstotliwo[ f f - czstotliwo[ Czstotliwo[ jest to 1 T - okres ruchu odwrotno[ okresu. f = T 1 ¡# ¤# ¢#1Hz = s¥# £# ¦# herc Czstotliwo[ jest to równie| liczba peBnych obiegów po okrgu wykonanych w czasie jednej sekundy. Jednostk czstotliwo[ci jest herc. Jeden herc jest to czstotliwo[ takiego ruchu, 20 w którym jeden obieg po okrgu jest wykonany w cigu jednej sekundy. Droga ktowa "Æ - jest to kt zakre[lony przez promieD wodzcy w czasie ruchu. (Droga ktowa jest niekiedy nazywana faz ruchu). "Æ - droga ktowa (kt "s zakre[lony przez promieD "Õ = s " r wodzcy) r "Æ r 1m ¡# ¤# "s - droga liniowa ¢#1rad = 1m = 1¥# £# ¦# r - promieD okrgu radian - jednostka uzupeBniajca ukBadu SI 25 30 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 59 r Droga ktowa mo|e by traktowana jako wektor "Õ , którego kierunek jest prostopadBy do okrgu, a zwrot okre[la reguBa [ruby prawoskrtnej: 5 Zrub ustawiamy prostopadle do okrgu i obracamy j  w [lad za poruszajcym si ciaBem. Ruch postpowy [ruby wyznacza r zwrot wektora "Õ . 10 15 Z powy|szego wzoru wynika zwizek midzy drog "s i drog ktow "Æ: "s  droga "s = "Õ Å" r "Æ - droga ktowa (wyra|ona w radianach) r  promieD okrgu r É Prdko[ ktowa r É - prdko[ ktowa df Prdko[ ktowa jest to r "Õ "Æ - droga ktowa stosunek kta zakre[lonego w É = "t danym czasie przez promieD "t - czas rad 1 ¡# ¤# wodzcy do tego czasu. ¢#1 s = s¥# £# ¦# Prdko[ ktowa jest wielko[ci wektorow , której kierunek jest prostopadBy do okrgu , a zwrot okre[la reguBa [ruby prawoskrtnej (rysunek powy|ej). r r 20 Dla odró|nienia od prdko[ci ktowej É , prdko[ v nazywa si prdko[ci liniow. r Podobnie jak dla prdko[ci liniowej mo|na rozró|nia prdko[ ktow chwilow (wyznaczan v w dowolnie krótkim czasie) i prdko[ ktow [redni (wyznaczan w dowolnie dBugim przedziale czasu), jednak|e dla ruchu jednostajnego po okrgu prdko[ci te s sobie równe, wic nie bdziemy 25 ich rozró|nia. Zwizek midzy prdko[ci liniow i prdko[ci ktow: v  prdko[ liniowa É - prdko[ ktowa v=Ér r  promieD okrgu 30 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 60 Przyrost prdko[ci ktowej "É r "É - przyrost prdko[ci df Przyrost prdko[ci ktowej jest r r r ktowej to wektorowa ró|nica "É =É - É0 r wektorów prdko[ci ktowej É - prdko[ ktowa koDcowa rad 1 ¡# ¤# r koDcowej i pocztkowej. Éo -prdko[ pocztkowa ¢#1 s = s¥# £# ¦# r r r "É, É, Éo Wektory: maj taki sam kierunek  prostopadBy do okrgu. 5 Przyspieszenie ktowe µ r r µ - przyspieszenie ktowe Przyspieszenie ktowe jest to df r "É r stosunek przyrostu prdko[ci "É - przyrost prdko[ci µ = ktowej do czasu, w jakim ten "t ktowej przyrost nastpiB. rad 1 ¡# ¤# "t - czas ¢#1 s2 = s2 ¥# £# ¦# r µ Wektor przyspieszenia ktowego ma taki sam kierunek (prostopadBy do okrgu) i r "É zwrot jak przyrost prdko[ci ktowej . r r µ a Dla odró|nienia od przyspieszenia ktowego , przyspieszenie nazywa si 10 przyspieszeniem liniowym. as Zwizek midzy przyspieszeniem liniowym stycznym do okrgu i µ przyspieszeniem ktowym : as - przyspieszenie liniowe styczne do okrgu µ as = µ Å" r - przyspieszenie ktowe r  promieD okrgu 15 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 61 2.3. PodziaB ruchów postpowych Ruchy postpowe dzielimy ze wzgldu na dwa kryteria: Ze wzgldu na ksztaBt toru na: " ruchy prostoliniowe, których torem jest linia prosta, " ruchy krzywoliniowe, których torem jest dowolna krzywa. Szczególnym przypadkiem ruchu krzywoliniowego jest ruch, którego torem jest okrg. Ze wzgldu na warto[ prdko[ci na: " ruchy jednostajne, w których warto[ prdko[ci jest staBa, " ruchy zmienne, w których warto[ prdko[ci si zmienia. Ruchy zmienne mo|na z kolei podzieli na ruchy: - niejednostajnie zmienne, w których warto[ przyspieszenia zmienia si, - jednostajnie zmienne, w których warto[ przyspieszenia jest staBa a warto[ prdko[ci zmienia si liniowo. Wreszcie ruchy jednostajnie zmienne dziel si na: Ò! ruch jednostajnie przyspieszony, w którym prdko[ liniowo ro[nie, Ò! ruch jednostajnie opózniony, w którym prdko[ liniowo maleje. Wskutek takiego podziaBu w nazwie ka|dego ruchu wystpuj dwa przymiotniki  jeden okre[la warto[ prdko[ci, a drugi ksztaBt toru. Diagram przedstawiajcy podziaB ruchów postpowych jest na rysunku poni|ej: Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 62 PodziaB ruchów postpowych ze wzgldu na ksztaBt toru: ruch postpowy prostoliniowy r krzywoliniowy r (kierunek wektora prdko[ci v nie zmienia si) (kierunek wektora prdko[ci v zmienia si) krzywoliniowy [lad pozostawiony przez By|wiarza na lodzie po innych krzywych po okrgu (Zdjcie przedstawia tor ruchu maBej lampki przymocowanej do koBa rowerowego. Linia ta nazywa si cykloid). Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 63 PodziaB ruchów prostoliniowych ze wzgldu na warto[ prdko[ci: ruch prostoliniowy jednostajny zmienny (warto[ prdko[ci jest staBa: v = const) (warto[ prdko[ci zmienia si: v `" const) jednostajnie niejednostajnie (warto[ przyspieszenia jest staBa: a = const) (warto[ przyspieszenia zmienia si: a `" const) przyspieszony opózniony r r (zwrot wektora przyspieszenia a (zwrot wektora przyspieszenia a jest jest zgodny ze zwrotem wektora przeciwny do zwrotu wektora r r prdko[ci v ) prdko[ci v ) Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 64 PodziaB ruchów po okrgu ze wzgldu na warto[ prdko[ci: ruch po okrgu jednostajny zmienny (warto[ prdko[ci ktowej jest staBa: É = const) (warto[ prdko[ci ktowej zmienia si: É `" const) jednostajnie niejednostajnie (warto[ przyspieszenia ktowego (warto[ przyspieszenia ktowego jest staBa: µ = const) zmienia si: µ `" const) przyspieszony opózniony r r (zwrot wektora przyspieszenia ktowego µ (zwrot wektora przyspieszenia ktowego µ jest zgodny ze zwrotem wektora prdko[ci jest przeciwny do zwrotu wektora prdko[ci r r ktowej É ) ktowej É ) Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 65 2.4. Ruch prostoliniowy jednostajny Ruch prostoliniowy jednostajny jest to ruch, którego torem jest linia prosta a warto[ prdko[ci jest staBa (np. ruch windy jadcej midzy pitrami). 5 a) prdko[ " SBowo  jednostajny oznacza, |e warto[ prdko[ci jest staBa: v = const. (SBowo  constans oznacza wielko[ staB). " W ruchu prostoliniowym wektor prdko[ci le|y na prostej, po której 10 porusza si ciaBo, wic równie| kierunek wektora prdko[ci jest staBy. " Z powy|szych informacji wynika, |e w ruchu prostoliniowym jednostajnym r wektor prdko[ci jest staBy: v = const , dlatego prdko[ [rednia jest równa prdko[ci r r chwilowej: v[r = v (szybko[ [rednia te| jest równa szybko[ci chwilowej). v  warto[ prdko[ci (szybko[) w "s ruchu jednostajnym prostoliniowym v = = const "s  droga "t "t - czas 15 Umieszczajc pocztek ukBadu wspóBrzdnych w miejscu rozpoczcia ruchu mo|na zapisa przebyt drog jako s zamiast "s . Natomiast rozpoczynajc pomiar czasu w momencie startu ciaBa mo|na zapisa czas ruchu jako t zamiast "t . Otrzymujemy wówczas prostsz posta wzoru : 20 s v - szybko[ w ruchu v = = constans jednostajnym prostoliniowym t s  droga t - czas v 1 a) b) v = const +2 2 v +1 25 "s 0 t 0 t "s -1 v = const 30 Wykresy prdko[ci w ruchu jednostajnym dla dwóch ciaB 1 i 2 poruszajcych si w przeciwne strony. Z wykresu prdko[ci v(t) mo|na odczyta drog przebyt przez ciaBo jako 35 pole powierzchni figury zawartej midzy lini wykresu a osi czasu. Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 66 Je|eli dwie prdko[ci maj przeciwne znaki to znaczy, |e wektory tych prdko[ci maj przeciwne zwroty. 5 Z powy|szych wykresów odczytujemy nastpujce informacje: - ciaBa nr 1 i nr 2 poruszaj si w przeciwne strony (np. ciaBo 1 w prawo a ciaBo 2 w lewo), gdy| ich prdko[ci maj przeciwne znaki (a wic i przeciwne zwroty), - ciaBo nr 1 ma dwa razy wiksz szybko[ ni| ciaBo nr 2, - w tym samym czasie ciaBo 1 przebyBo dwa razy wiksz drog ni| ciaBo 2, bo pole 10 figury na wykresie a) jest dwa razy wiksze ni| na wykresie b). b) droga w ruchu jednostajnym, prostoliniowym drogi przebyte w jednakowych odstpach czasu s jednakowe. s  droga w ruchu jednostajnym prostoliniowym s -droga pocztkowa przebyta od chwili 0 s(t) = s0 + v Å" t rozpoczcia ruchu do momentu rozpoczcia pomiaru czasu (najcz[ciej przyjmujemy s =0) 0 v  szybko[ t - czas 15 1 Animacja: ruch jednostajny. s 2 3 Wpisz initial position (polozenie s(t) = s0 + v Å"t poczatkowe): 10,00 2 ±1 initial velocity (predkosc poczatkowa): ±2 1 v1 = 2 Å" v2 np. 8,00 So 20 acceleration (przyspieszenie): 0,00 0 t Wykresy drogi w ruchu jednostajnym dla ciaB 1 i 2 poruszajcych si z ró|nymi prdko[ciami 25 Z wykresu drogi s(t) mo|na odczyta warto[ prdko[ci v jako tangens kta nachylenia linii wykresu ± : v = tg± Z powy|szych wykresów mo|na odczyta nastpujce informacje: - do momentu rozpoczcia obserwacji obydwa ciaBa 1 i 2 przebyBy drog so, 30 - ciaBo nr 1 ma dwa razy wiksz prdko[ ni| ciaBo nr 2, gdy|: tg±1 = 2 tg±2 (ale ±1 `" 2 Å"±2 ), Droga przebywana przez ciaBo (definiowana jako dBugo[ cz[ci toru) nie mo|e zmniejsza si wraz z upBywem czasu. 35 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 67 Przyjmujc drog pocztkow równ zero otrzymujemy najcz[ciej spotykan posta wzoru na drog w ruchu jednostajnym: "s - droga w ruchu Równanie drogi w jednostajnym prostoliniowym ruchu jednostajnym v - prdko[ "s = vÅ" "t "t - czas czsto przyjmujemy "s = s , biorc s0= 0 5 Prostsza posta wzoru i odpowiadajcy mu wykres: s s-droga w ruchu jednostajnym s(t)=vÅ"t prostoliniowym przebyta w czasie t. v  szybko[ ± t - czas 0 t Najprostszy wykres drogi w ruchu jednostajnym. Tak jak z poprzednich wykresów s(t) równie| w tym przypadku mo|na odczyta prdko[ jako tangens kta nachylenia linii wykresu: v = tg±. 10 c) poBo|enie Obierajc ukBad wspóBrzdnych ( stanowicy nasz ukBad odniesienia) tak aby o[ OX r le|aBa na prostej, wzdBu| której porusza si ciaBo, wektor poBo|enia r mo|emy zastpi poBo|eniem ciaBa na osi OX. 15 Równanie poBo|enia w ruchu jednostajnym ma podobn posta jak równanie drogi s(t) = s0 + v Å" t: zaB. ciaBo oddala si od pocztku ukBadu wspóBrzdnych x - poBo|enie x(t) = x0 + vÅ" t x0- poBo|enie pocztkowe v- prdko[ "t- czas zaB. ciaBo zbli|a si do pocztku ukBadu wspóBrzdnych x - poBo|enie x(t) = x0 - vÅ"t x0- poBo|enie pocztkowe v- prdko[ "t- czas 20 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 68 x(t) = x0 + vÅ"t x 1 5 3 OdlegBo[ midzy ciaBami 2 ±1 1 xo 10 ±2 0 t t1 2 x(t) = x0 - vÅ"t 15 Wykresy poBo|enia w ruchu jednostajnym dla tych samych ciaB 1 i 2 poruszajcych si w przeciwne strony. Z powy|szych wykresów mo|na odczyta nastpujce informacje: - w chwili rozpoczcia obserwacji obydwa ciaBa 1 i 2 znajdowaBy si w odlegBo[ci 20 xo od pocztku ukBadu wspóBrzdnych, - ciaBo 1 oddala si od pocztku ukBadu wspóBrzdnych, a ciaBo 2 zbli|a si do pocztku ukBadu (ciaBa poruszaj si w przeciwne strony), - w czasie t1 ciaBo nr 2 dotrze do pocztku ukBadu wspóBrzdnych, minie go i pózniej bdzie si od niego oddala, 25 - warto[ci prdko[ci ciaB odczytujemy tak jak z wykresu drogi s(t): v1=tg±1, v2=tg±2, poniewa| tg±1 = 2 tg±2 , prdko[ ciaBa 1 jest dwa razy wiksza ni| ciaBa 2: v1 = 2 v2. - odlegBo[ midzy ciaBami ( mierzona jako dBugo[ pionowych odcinków midzy liniami wykresów) cigle ro[nie. 30 poBo|enie ciaBa x(t), podobnie jak odlegBo[ ciaBa od miejsca startu, mo|e male wraz z upBywem czasu, z wykresów poBo|enia x(t) mo|na odczyta odlegBo[ midzy ciaBami jako dBugo[ pionowych odcinków midzy liniami wykresów, 35 gdy ciaBa poruszaj si w t sam stron (wektory prdko[ci maj zgodne zwroty), wykresy drogi s(t) s takie same jak wykresy poBo|enia x(t) i wtedy odlegBo[ midzy ciaBami mo|na równie| odczyta jako dBugo[ pionowych odcinków midzy liniami wykresów s(t), 40 45 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 69 d) przyspieszenie z definicji przyspieszenia wynika, |e przy staBej prdko[ci przyspieszenie jest równe 5 zero: a = 0. a 10 a = 0 0 t Wykres przyspieszenia w ruchu jednostajnym. 15 e) obliczanie prdko[ci wypadkowej ciaBa poruszajcego si równocze[nie z dwiema prdko[ciami Zdarza si czasami, |e to samo ciaBo porusza si równocze[nie z dwiema prdko[ciami. Na przykBad statek pByncy po rzece ma dwie prdko[ci: r 20 - prdko[ wBasn v1. Jest to prdko[ wzgldem wody, któr statek ma dziki pracujcym silnikom. (Statek pByncy po stojcej wodzie ma tylko prdko[ wBasn), r - prdko[ unoszenia v2 . Jest to prdko[, z jak woda pBynie w rzece i z jak unosi przedmioty na powierzchni. (Statek pByncy po rzece z wyBczonymi 25 silnikami porusza si, tak jak tratwa, tylko z prdko[ci unoszenia). Dla ciaBa poruszajcego si równocze[nie z dwiema prdko[ciami mo|na obliczy prdko[ wypadkow. 30 Prdko[ wypadkowa jest to wektorowa suma wszystkich prdko[ci z jakimi równocze[nie porusza si ciaBo: rr r vwyp - prdko[ wypadkowa ciaBa vwyp = v1 + v2 poruszajcego si równocze[nie r r z dwiema prdko[ciami: v1 i v2 35 Warto[ prdko[ci wypadkowej oblicza si zgodnie z reguBami dodawania wektorów (rozdziaB 1.4.): 40 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 70 r r " Obydwa wektory prdko[ci v1 i v2 maj ten sam kierunek i zgodne zwroty vwyp  warto[ prdko[ci wypadkowej vwyp = v1 + v2 ciaBa poruszajcego si równocze[nie z r r dwiema prdko[ciami v1 i v2 o zgodnych zwrotach Aby obliczy warto[ prdko[ci wypadkowej ciaBa poruszajcego si 5 równocze[nie z dwiema prdko[ciami o zgodnych zwrotach trzeba doda warto[ci tych prdko[ci. v1 r r 10 v2 r v1 v2 v r wyp v2 15 Statek pBynie z prdem rzeki, porusza si równocze[nie z dwiema prdko[ciami: z r r prdko[ci wBasn v1 i z prdko[ci unoszenia v2 . 20 Na rysunku mo|na dostrzec, |e: r - woda w rzece pBynie z prdko[ci v2 , unoszc z t prdko[ci tratw i statek, r - oprócz prdko[ci unoszenia statek ma prdko[ wBasn v1, której warto[ mierzy, przy pomocy radaru, obserwator w ukBadzie odniesienia S na tratwie, - warto[ prdko[ci wypadkowej vwyp statku wzgldem brzegu mierzy przy pomocy 25 wBasnego radaru nieruchomy obserwator w ukBadzie S, na brzegu. r r " Wektory prdko[ci v1 i v2 maj ten sam kierunek i przeciwne zwroty vwyp  warto[ prdko[ci wypadkowej vwyp = v1 - v2 ciaBa poruszajcego si równocze[nie z r r dwiema prdko[ciami v1 i v2 o przeciwnych zwrotach 30 Aby obliczy warto[ prdko[ci wypadkowej ciaBa poruszajcego si równocze[nie z dwiema prdko[ciami o przeciwnych zwrotach trzeba odj warto[ci tych prdko[ci. 35 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 71 r v2 v1 r r v2 r v2 v1 5 v wyp 10 Statek pBynie pod prd, poruszajc si równocze[nie z dwiema prdko[ciami: z prdko[ci r r wBasn v1 i z prdko[ci unoszenia v2 . Na rysunku mo|na dostrzec, |e: r 15 - woda w rzece unosi z prdko[ci v2 tratw i statek, - warto[ prdko[ci wBasnej v1 statku, mierzy obserwator w ukBadzie odniesienia S na tratwie, - warto[ prdko[ci wypadkowej vwyp statku mierzy nieruchomy obserwator w ukBadzie S, na brzegu. 20 r r " Wektory prdko[ci v1 i v2 s do siebie prostopadBe vwyp  warto[ prdko[ci wypadkowej ciaBa poruszajcego si równocze[nie z 2 2 vwyp = v1 + v2 r r dwiema prostopadBymi prdko[ciami v1 i v2 Warto[ prdko[ci wypadkowej ciaBa poruszajcego si równocze[nie z dwiema prostopadBymi do siebie prdko[ciami obliczamy z twierdzenia Pitagorasa, 25 jako dBugo[ przektnej prostokta zbudowanego na wektorach obu prdko[ci. r r vwyp v1 r v2 r v2 30 v1 r v2 vwyp 35 Statek pBynie prostopadle do nurtu rzeki (na drugi brzeg). Tak jak w poprzednich przypadkach warto[ prdko[ci wBasnej v1 statku mierzy r 40 obserwator na tratwie unoszonej przez wod z prdko[ci v2 , a warto[ prdko[ci wypadkowej vwyp statku nieruchomy obserwator na brzegu. Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 72 f) obliczanie szybko[ci wzgldnej dwóch ciaB Szybko[ wzgldna jest to warto[ prdko[ci mierzona przez obserwatora, 5 który równie| jest w ruchu. " CiaBa poruszaj si w przeciwne strony vwzgl = v1 + v2 vwzgl  szybko[ wzgldna dwóch ciaB poruszajcych si w przeciwne strony z prdko[ciami: v1 i v2 10 Szybko[ wzgldn dwóch ciaB poruszajcych si w przeciwne strony obliczamy dodajc szybko[ci obydwu ciaB, niezale|nie od tego, czy ciaBa oddalaj si, czy v zbli|aj si do siebie. v1 Szybko[ wzgldna vwzgl 15 0 t -v2 20 Wykresy prdko[ci dwóch ciaB poruszajcych si ruchem jednostajnym w przeciwne strony. Z wykresów zauwa|ymy, |e: - poniewa| wektory prdko[ci obu ciaB maj przeciwne zwroty, przypisano im 25 warto[ci o przeciwnych znakach, - dBugo[ pionowych odcinków midzy liniami wykresów wyznacza szybko[ vwzgl = v1 + v2 = const wzgldn ciaB: (w tym przypadku szybko[ wzgldna jest staBa  pionowe odcinki maj tak sam dBugo[). vwzgl 30 r r - v2 v1 35 v2 v1 Dwa pocigi poruszaj si w przeciwne strony. 40 Z rysunku mo|na dostrzec, |e: - szybko[ci obu pocigów wzgldem ziemi v1 i v2 mierzy, przy pomocy radaru nieruchomy obserwator w ukBadzie odniesienia S zwizanym z ziemi, - szybko[ wzgldn pocigów vwzgl mierzy, przy pomocy swego radaru, obserwator w ukBadzie S poruszajcy si wraz z pocigiem. 45 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 73 Przypomnij sobie, |e znajdujc si w jadcym pocigu i obserwujc drugi pocig jadcy obok w przeciwn stron, widzimy bardzo szybki ruch tego pocigu, gdy| porusza si on wzgldem nas z szybko[ci wzgldn równ sumie szybko[ci obu pocigów. 5 Szybko[ wzgldn mijajcych si pocigów mo|na równie| obliczy dzielc dBugo[ l wymijanego pocigu przez czas mijania mierzony przez obserwatora w ukBadzie S . 10 " CiaBa poruszaj si w t sam stron vwzgl = v1 - v2 vwzgl  szybko[ wzgldna dwóch ciaB poruszajcych si w t sam stron z prdko[ciami: v1 i v2 Szybko[ wzgldn dwóch ciaB poruszajcych si w t sam stron obliczamy odejmujc szybko[ci obydwu ciaB, niezale|nie od tego, czy ciaBa poruszaj si w lewo, czy w prawo. 15 v Szybko[ wzgldna vwzgl v1 v2 t 20 0 Wykresy prdko[ci dwóch ciaB poruszajcych si ruchem jednostajnym w t sam stron. Z wykresów zauwa|ymy, |e: 25 - poniewa| wektory prdko[ci obu ciaB maj zgodne zwroty, przypisano im warto[ci o takich samych znakach, - dBugo[ pionowych odcinków midzy liniami wykresów wyznacza szybko[ vwzgl = v1 - v2 = const wzgldn ciaB: (w tym przypadku szybko[ wzgldna jest staBa  pionowe odcinki maj tak sam dBugo[). 30 vwzgl r r v1 v2 35 v2 v1 Dwa pocigi poruszaj si w t sam stron. 40 Z rysunku mo|na dostrzec, |e: - szybko[ci obu pocigów wzgldem ziemi v1 i v2 mierzy, tak jak poprzednio nieruchomy obserwator w ukBadzie odniesienia S zwizanym z ziemi, - szybko[ wzgldn pocigów vwzgl mierzy obserwator w ukBadzie S poruszajcy si wraz z pocigiem. 45 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 74 Przypomnij sobie, |e znajdujc si w jadcym pocigu i obserwujc drugi pocig, który nas wyprzedza widzimy powolny ruch tego pocigu, gdy| porusza si on wzgldem nas z szybko[ci wzgldn równ ró|nicy szybko[ci obu pocigów. 5 Szybko[ wzgldn mijajcych si pocigów mo|na, równie| w tym przypadku, obliczy dzielc dBugo[ l wymijanego pocigu przez czas mijania mierzony przez obserwatora w ukBadzie S . Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 75 2.5. Ruch prostoliniowy jednostajnie przyspieszony Ruch prostoliniowy jednostajnie przyspieszony jest to ruch, którego torem jest 5 linia prosta, w którym prdko[ liniowo ro[nie a przyspieszenie jest staBe: r a = const . W ruchu przyspieszonym zwrot wektora przyspieszenia jest zgodny ze r v zwrotem wektora prdko[ci. Je|eli prdko[ jest dodatnia (bo wektor jest r a zwrócony w prawo), to przyspieszenie te| jest dodatnie (bo wektor przyspieszenia 10 te| jest zwrócony w prawo). PrzykBadem ruchu prostoliniowego jednostajnie przyspieszonego jest ruch jaki wykonuje ciaBo spadajc swobodnie w pró|ni lub ruch kuli toczcej si, bez tarcia, w dóB równi pochyBej. 15 a) prdko[ v W ruchu jednostajnie przyspieszonym prostoliniowym warto[ prdko[ci r v równomiernie (liniowo) ro[nie. Wektor prdko[ci le|y na prostej, po której porusza si ciaBo, wic kierunek i zwrot wektora prdko[ci jest staBy. v  szybko[ koDcowa (po upBywie czasu "t) v = v0 + a Å" "t w ruchu jednostajnie przyspieszonym v0  szybko[ pocztkowa a  przyspieszenie "t - czas 20 Prostsza posta wzoru i odpowiadajcy mu wykres: v v  szybko[ koDcowa (po v(t) = v0 + a Å" tupBywie czasu t) w ruchu v(t) = v0 + a Å"t jednostajnie przyspieszonym v0  szybko[ pocztkowa "v a  przyspieszenie v ± t - czas "s vo 0 t "t Wykres prdko[ci w ruchu jednostajnie przyspieszonym. Z wykresu prdko[ci v(t) mo|na odczyta drog przebyt przez ciaBo jako pole powierzchni figury zawartej pod lini wykresu (tak jak w ruchu jednostajnym). Pole trapezu zaznaczonego na wykresie mo|na obliczy dodajc do powierzchni prostokta pole powierzchni trójkta. 25 a Z wykresu prdko[ci v(t) mo|na odczyta przyspieszenie jako tangens kta ± nachylenia linii wykresu: a = tg± Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 76 Szybko[ wzgldna vwzgl 1 v 5 2 3 Animacja: ruch jednostajnie przyspieszony. 2 ±1 Wpisz initial position (polozenie poczatkowe): 0, a1 = 2 Å" a2 initial velocity (predkosc poczatkowa): np. 2,00 ±2 1 vo acceleration (przyspieszenie): np. 1,00 10 0 t Wykresy prdko[ci dla dwóch ciaB poruszajcych si ruchem jednostajnie przyspieszonym z ró|nymi przyspieszeniami. 15 Z powy|szych wykresów odczytujemy nastpujce informacje: - obydwa ciaBa poruszaj si w t sam stron (np. w prawo) bo ich prdko[ci maj ten sam znak ( a wic i ten sam zwrot), - szybko[ pocztkowa vo obydwu ciaB jest jednakowa, - przyspieszenie ciaBa nr 1 jest dwa razy wiksze ni| ciaBa nr 2, gdy|: tg±1 = 2 tg±2 20 (ale ±1 `" 2 Å"±2 ), - szybko[ wzgldna tych ciaB, mierzona jako dBugo[ pionowych odcinków miedzy liniami wykresów, ro[nie. Dla ruchu bez prdko[ci pocztkowej (vo=0) poprzedni wzór przyjmuje posta: v v  szybko[ koDcowa (po upBywie czasu t) w ruchu v( t ) = a Å" t jednostajnie przyspieszonym bez v(t) = a Å" t prdko[ci pocztkowej a  przyspieszenie t - czas ± 0 t Najprostszy wykres prdko[ci w ruchu jednostajnie przyspieszonym (vo=0). 25 Szybko[ [redni w ruchu jednostajnie przyspieszonym mo|na oblicza na dwa sposoby: - tak jak w ka|dym ruchu prostoliniowym dzielc caB drog przebyt przez ciaBo przez caBy czas ruchu: "s v[r = 30 "t lub - jako [redni arytmetyczn z szybko[ci pocztkowej i szybko[ci koDcowej: v - szybko[ pocztkowa 0 v0 + v v[r = 35 v - szybko[ koDcowa 2 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 77 Drugi sposób mo|na stosowa tylko do niektórych rodzajów ruchu (np. dla ruchów jednostajnie zmiennych). b) droga Równanie drogi w ruchu s(t)  droga przebyta w czasie t ruchem jednostajnie przyspieszonym jednostajnie przyspieszonym at2 s0  droga pocztkowa v0  szybko[ pocztkowa s(t) = s0 + v0t + a - przyspieszenie 2 5 Najcz[ciej przyjmujemy so = 0 otrzymujc wzór: s(t)  droga przebyta w czasie t ruchem at2 jednostajnie przyspieszonym s(t) = v0t + v0  szybko[ pocztkowa 2 a - przyspieszenie Dla ruchu bez prdko[ci pocztkowej (vo= 0) wzór na drog przyjmuje posta: s at2 s(t)  droga przebyta w czasie t ruchem jednostajnie s( t ) = przyspieszonym bez prdko[ci 2 s1 pocztkowej a - przyspieszenie ±1 0 t t1 Wykres drogi w ruchu jednostajnie przyspieszonym (v0 = 0). Sens fizyczny ma tylko dodatnia gaBz paraboli, gdy| nie ma ujemnego czasu. 10 Z wykresu drogi s(t) mo|na odczyta warto[ prdko[ci w danym momencie czasu t1 jako tangens kta nachylenia stycznej do wykresu w punkcie o wspóBrzdnych s1,t1 : v(t1)=tg±1 15 Wraz z upBywem czasu kt ± jest coraz wikszy (wykres jest coraz bardziej stromy), wic warto[ prdko[ci te| jest coraz wiksza. at2 s( t ) = Przy pomocy wzoru Batwo mo|na wyznaczy przyspieszenie ciaBa mierzc 2 przebyt drog i czas ruchu: Animacja: 20 badanie ruchu jednostajnie 2 Å" s przyspieszonego. a = 2 t 25 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 78 OdlegBo[ midzy ciaBami, gdy ciaBa 5 poruszaj si w t sam stron. 10 Wykresy drogi w ruchu jednostajnie przyspieszonym dla dwóch ciaB poruszajcych si z ró|nymi przyspieszeniami. DBugo[ pionowych odcinków midzy liniami wykresów okre[la odlegBo[ midzy 15 ciaBami, która jak wida szybko ro[nie. (ZakBadamy, |e ciaBa poruszaj si w te sam stron). Stosunki dróg przebywanych ruchem jednostajnie przyspieszonym bez prdko[ci pocztkowej vo= 0. 20 Drogi przebyte kolejno: w pierwszej sekundzie ruchu, w pierwszych dwóch sekundach, pierwszych trzech sekundach ruchu jednostajnie przyspieszonego (v0 = 0). W ruchu jednostajnie przyspieszonym bez prdko[ci pocztkowej (vo= 0) drogi przebyte kolejno: 25 w pierwszej sekundzie ruchu s1, w pierwszych dwóch sekundach s2, w pierwszych trzech sekundach s3, itd. maj si do siebie jak kwadraty kolejnych liczb naturalnych. s1 -droga w pierwszej sekundzieruchu zaB. ruch jednostajnie przyspieszony, bez s2 -droga wpierwszych dwóch prdko[ci pocztkowej: sekundach 2 2 2 2 s3 -w pierwszych trzech sekundach s1: s2 : s3: s4 ... = 1 :2 :3 :4 ... itd. Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 79 at2 s( t ) = Drogi s1, s2, s3, itd. obliczamy ze wzoru podstawiajc za czas 1sekund, 2 sekundy, 3 2 sekundy itd. 5 Drogi przebyte w kolejnych sekundach ruchu jednostajnie przyspieszonego (v0 = 0). W ruchu jednostajnie przyspieszonym bez prdko[ci pocztkowej (vo= 0) drogi przebyte w kolejnych jednakowych przedziaBach czasu (np. w kolejnych sekundach): sI, sII, sIII, itd. maj si do siebie jak kolejne liczby nieparzyste. 10 sI - droga w pierwszej sekundzie zaB. ruch jednostajnie przyspieszony, bez ruchu prdko[ci pocztkowej: sII - droga w drugiej sekundzie ruchu sI :sII :sIII :sIV ...= 1:3:5:7... sIII - droga w trzeciej sekundzie itd. s ,s ,s Drogi liczymy nastpujco : II III IV gdzie: s = s - s II 2 1 15 s1 = sI - droga przebyta w pierwszej sekundzie ruchu, s = s - s III 3 2 s - droga przebyta w pierwszych dwóch sekundach, s = s - s 2 IV 4 3 s - droga przebyta w pierwszych trzech sekundach ruchu itd. 3 itd. 20 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 80 Powy|sz zale|no[ mo|na potwierdzi do[wiadczalnie wykonujc zdjcie stroboskopowe spadajcej swobodnie kulki. Zdjcie stroboskopowe to zdjcie wykonane przy u|yciu lampy stroboskopowej, która daje krótkie 5 bByski [wiatBa w równych bardzo krótkich odstpach czasu (np. co 1/20 sekundy). Dziki temu mo|na zarejestrowa kolejne poBo|enia poruszajcego si ciaBa w równych odstpach czasu. 10 Drogi przebyte przez kulk w kolejnych jednakowych odstpach czasu 15 20 25 Zdjcie stroboskopowe spadajcej swobodnie kulki (ruch jednostajnie przyspieszony bez 30 prdko[ci pocztkowej). c) poBo|enie Obierajc ukBad wspóBrzdnych tak, aby o[ OX le|aBa na prostej, wzdBu| której 35 porusza si ciaBo, równanie drogi mo|na zastpi analogicznym równaniem poBo|enia - gdy ciaBo oddala si od pocztku ukBadu wspóBrzdnych: x- poBo|enie at2 x0- poBo|enie pocztkowe v0- prdko[ pocztkowa x(t) = x0 + v0t + a- przyspieszenie 2 t - czas lub - gdy ciaBo zbli|a si do pocztku ukBadu wspóBrzdnych: x- poBo|enie ›# ž# at2 x0- poBo|enie pocztkowe v0- prdko[ pocztkowa x(t) = x0 - œ# Ÿ# v0t + a- przyspieszenie # 2  # t - czas 40 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 81 a) x x b) xo 5 2 ›# ž# at x(t) = x0 - œ#v0t + Ÿ# # 2  # at2 x(t) = x0 + v0t + 2 xo 10 0 0 t t Wykresy poBo|enia w ruchu jednostajnie przyspieszonym: a) gdy ciaBo oddala si od pocztku ukBadu wspóBrzdnych, b) gdy ciaBo zbli|a si do pocztku ukBadu wspóBrzdnych. 15 Wykres b) mo|e by równie| wykresem wysoko[ci h(t) dla spadajcego swobodnie ciaBa. 20 d) przyspieszenie W ruchu jednostajnie przyspieszonym prostoliniowym przyspieszenie jest staBe: r a = const , a zwrot wektora przyspieszenia jest zgodny ze zwrotem wektora prdko[ci. a 25 a = const " v 0 30 t "t Wykres przyspieszenia w ruchu jednostajnie przyspieszonym. 35 Z wykresu przyspieszenia a(t) w ruchu jednostajnie przyspieszonym mo|na odczyta warto[ przyrostu prdko[ci: " v = v - v0 = a Å" " t jako pole powierzchni figury zawartej pod wykresem. Gdy ruch odbywa si bez prdko[ci pocztkowej (vo = 0), pole powierzchni tej figury wyznacza warto[ 40 prdko[ci koDcowej ciaBa v. Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 82 2.6 Ruch prostoliniowy jednostajnie opózniony Ruch prostoliniowy jednostajnie opózniony jest to ruch, którego torem jest 5 linia prosta, w którym szybko[ liniowo maleje a przyspieszenie jest staBe: r a = const . W ruchu opóznionym zwrot wektora przyspieszenia jest przeciwny do zwrotu r v wektora prdko[ci. Je|eli prdko[ jest dodatnia (bo wektor jest zwrócony w r a prawo), to przyspieszenie jest ujemne (bo wektor przyspieszenia jest zwrócony w 10 lewo). Przyspieszenie w ruchu opóznionym jest czasami nazywane opóznieniem. PrzykBadem ruchu prostoliniowego jednostajnie opóznionego jest ruch jaki wykonuje ciaBo wyrzucone pionowo do góry w pró|ni wznoszc si na maksymaln wysoko[ lub ruch kuli toczcej si pod gór równi pochyBej. 15 a) prdko[ W ruchu jednostajnie opóznionym prostoliniowym warto[ rprdko[ci v v (szybko[ci) równomiernie (liniowo) maleje. Wektor prdko[ci le|y na prostej, po której porusza si ciaBo, wic kierunek i zwrot wektora prdko[ci 20 jest staBy. v  szybko[ koDcowa (po upBywie czasu "t) w ruchu jednostajnie opóznionym v = v0 - a Å" "t v0  szybko[ pocztkowa a  warto[ przyspieszenia (zawsze dodatnia) "t - czas r r Poniewa| prdko[ jest dodatnia, przed przyspieszeniem jest znak minus gdy| wektory: v i a maj przeciwne zwroty. Prostsza posta wzoru: v v  szybko[ koDcowa (po v(t) = v0 - a Å" t upBywie czasu t) w ruchu vo jednostajnie opóznionym v(t) = v0 - a Å"t v0  szybko[ pocztkowa a  warto[ przyspieszenia ± vk (zawsze dodatnia) "s t - czas 0 t1 tk t Wykres prdko[ci w ruchu jednostajnie opóznionym. 25 Z wykresu prdko[ci v(t) mo|na odczyta drog przebyt przez ciaBo, jako pole powierzchni figury zawartej pod lini wykresu (tak jak w poprzednio omawianych ruchach). Pole trapezu zaznaczonego na naszym wykresie okre[la drog przebyt przez ciaBo w czasie t1, w którym szybko[ zmniejszyBa si do vk. 30 Natomiast pole caBego trójkta wyznacza drog przebyt do chwili zatrzymania, po upBywie czasu tk. Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 83 a Z wykresu prdko[ci v(t) mo|na odczyta warto[ przyspieszenia (opóznienia) jako tangens kta ± nachylenia linii wykresu: a = tg± v 5 V01 1 Szybko[ wzgldna V02 2 ±2 ±1 10 0 t Wykresy prdko[ci w ruchu jednostajnie opóznionym dla dwóch ciaB poruszajcych si z takimi samymi opóznieniami. 15 Z powy|szych wykresów odczytujemy, |e: - obydwa ciaBa maj takie samo opóznienie, gdy| kty nachylenia linii wykresów s równe: ±1 = ±2 , wic zgodnie z powy|szym wzorem opóznienia te| s równe: a1 = a2 , - ciaBo nr 1 ma wiksz szybko[ pocztkow: v01 > v02, 20 - szybko[ wzgldna ciaB, odczytana jako dBugo[ pionowych odcinków midzy liniami wykresów, jest staBa. b) droga Równanie drogi w ruchu s(t)  droga przebyta w czasie t jednostajnie opóznionym ruchem jednostajnie opóznionym at2 s0  droga pocztkowa v0  szybko[ pocztkowa s(t) = s0 + v0t - a - przyspieszenie 2 25 Najcz[ciej przyjmujemy so = 0 otrzymujc wzór: at2 s(t)  droga przebyta w czasie t ruchem jednostajnie s(t) = v0t - spoczynek opóznionym 2 K v0  szybko[ pocztkowa sk a - przyspieszenie tk Wykres drogi w ruchu jednostajnie opóznionym. Poniewa| we wzorze na drog przy zmiennej t2 jest znak minus, na wykresie mamy cz[ paraboli zwróconej ramionami w dóB. Sens fizyczny ma tylko rosnca cz[ paraboli, gdy| droga nie mo|e zmniejsza si wraz z upBywem czasu. Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 84 Z wykresu mo|emy odczyta: - szybko[ ciaBa w danej chwili t1 Z wykresu drogi s(t) mo|na odczyta szybko[ w danym momencie czasu t1 5 jako tangens kta nachylenia stycznej do wykresu w punkcie Z o wspóBrzdnych s1,t1 (tak jak w ruchu jednostajnie przyspieszonym): v(t1)=tg±1 - wraz z upBywem czasu warto[ kta ± zmniejsza si (wykres jest coraz mniej stromy), wic warto[ prdko[ci te| maleje, do zera w chwili tk, 10 - wspóBrzdne punktu K, gdzie wykres osiga maksimum okre[laj czas, po którym ciaBo si zatrzyma: v0 tk = a i drog jak przebdzie do chwili zatrzymania: 2 v0 sk = 2a - po upBywie czasu tk ciaBo bdzie w spoczynku, co ilustruje na wykresie pozioma 15 linia przerywana (czas pBynie do przodu a przebyta droga pozostaje staBa). c) poBo|enie Równanie poBo|enia w ruchu jednostajnie opóznionym ma tak sam posta jak równanie drogi: x- poBo|enie at2 x0- poBo|enie pocztkowe v0- prdko[ pocztkowa x(t) = x0 + v0t - a- przyspieszenie 2 t - czas 20 Animacja: ruch jednostajnie opozniony. Wpisz initial position (polozenie poczatkowe): 0,00 initial velocity (predkosc poczatkowa): np. 10,00 acceleration (przyspieszenie): np. -1,0 (po zatrzymaniu samochód porusza sie ruchem jednostajnie przyspieszonym w lewo). Wykres poBo|enia w ruchu jednostajnie opóznionym (np. dla kulki wyrzuconej pionowo do góry, do momentu osignicia maksymalnej wysoko[ci hmax. 25 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 85 5 d) przyspieszenie (opóznienie) W ruchu jednostajnie opóznionym prostoliniowym przyspieszenie (nazywane te| r a = const opóznieniem) jest staBe , a zwrot wektora przyspieszenia jest przeciwny do zwrotu wektora prdko[ci. Poniewa| na poprzednich wykresach prdko[ci prdko[ jest dodatnia, to przyspieszenie musi by teraz ujemne. 10 a "t 0 t 15 " v a = const Wykres przyspieszenia w ruchu jednostajnie opóznionym. 20 Z wykresu przyspieszenia a(t) w ruchu jednostajnie opóznionym mo|na odczyta ubytek prdko[ci : " v = v0 - v = a Å" " t jako pole powierzchni prostokta zawartego midzy lini wykresu a osi czasu. 25 Je|eli szybko[ koDcowa jest równa zero: v = 0, pole tego prostokta wyznacza szybko[ pocztkow ciaBa vo. Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 89 2.8. Zestawienie wykresów ilustrujcych spoczynek i ruchy prostoliniowe. 5 Spoczynek v = 0 10 x 0 s0 xo a) c) d) b) v x a s x = const s = const 15 v = 0 a = 0 t t t t 0 0 0 0 20 Ruch jednostajny (np. w prawo) v = const x 0 so xo s = v t 25 a) b) c) d) v s x a s = so+ v t x = xo+ v t v = const so xo 30 a = 0 t t t t 0 0 0 0 35 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 90 Ruch jednostajny w przeciwn stron (np. w lewo) s = v t v = const 5 xo x 0 so a) b) c) d) v s x a s = so+ v t 10 xo x = xo- v t t 0 v = const so a = 0 t t t 0 0 0 15 Ruch jednostajnie przyspieszony bez prdko[ci pocztkowej (v0 =0) vo = 0 a=const v 20 x 0 so xo a) b) c) d) v s x 2 2 a a t a t s = s0 + x = x0 + v = a t 2 2 a > 0 25 a = const v > 0 so xo t t t t 0 0 0 0 30 Ruch jednostajnie opózniony a=const v vo x 0 so xo c) d) a) b) 35 v x 2 s 2 at a a t x = x0 + v0t - s = s0 + v0t - 2 vo v > 0 2 a < 0 v = vo- a t t 0 a = const xo so 40 t 0 t t 0 0 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 91 Ruch niejednostajnie przyspieszony  przykBad (wykresy mog mie inny ksztaBt) c) a) b) 5 a v s a > 0 v > 0 2 v = const Å"t s = const Å"t3 a = const Å"t t t 0 10 0 t 0 15 Ruch niejednostajnie opózniony  przykBad (wykresy mog mie inny ksztaBt) a) b) c) v s a 20 vo v > 0 a < 0 2 0 t v = const Å"t s = const Å"t3 t 0 t a = const Å"t 0 25 Wykresy ilustrujce dany rodzaj ruchu s ze sob [ci[le powizane, przedstawmy to 30 na przykBadzie wykresów ilustrujcych ruch ciaBa wyrzuconego pionowo do góry (opór powietrza pomijamy). Poszczególne etapy tego ruchu przedstawia rysunek. 35 40 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 92 Z wykresu prdko[ci v(t) odczytujemy: W chwili pocztkowej A ciaBo zostaBo wyrzucone pionowo do góry z prdko[ci pocztkow v0. W czasie od A do B ciaBo wznosi si do góry ruchem jednostajnie opóznionym. Warto[ prdko[ci maleje 5 liniowo od prdko[ci v0 do zera na maksymalnej wysoko[ci hmax osignitej w chwili B. Warto[ prdko[ci jest dodatnia, gdy| wektor r v jest zwrócony do góry. W czasie od B do C ciaBo spada swobodnie poruszajc si ruchem jednostajnie przyspieszonym bez rprdko[ci pocztkowej. Warto[ 10 prdko[ci jest ujemna (bo wektor v jest zwrócony w dóB) i ro[nie po warto[ciach ujemnych od zera do  v0. Czas wznoszenia tAB jest taki sam jak czas spadania tBC. CiaBo wraca na poziom wyrzucenia z prdko[ci o takiej samej warto[ci jak w chwili wyrzucenia: v0. Pole zakre[lonej figury przedstawia przebyt drog, która jest równa 15 wysoko[ci maksymalnej hmax osignitej w fazie wznoszenia AB oraz wysoko[ci z jakiej z jakiej spadBo ciaBo w drugiej fazie ruchu BC. Z wykresu drogi s(t) odczytujemy: Droga przebyta przez ciaBo podczas caBego ruchu ro[nie  równie| w 20 drugiej fazie ruchu, gdy wysoko[ maleje. W pierwszej fazie ruchu od A do B droga ro[nie coraz wolniej, bo wykres jest coraz mniej stromy. W drugiej fazie ruchu od B do C droga ro[nie coraz szybciej, bo wykres jest coraz bardziej stromy. Droga przebyta w pierwszej fazie ruchu (równa hmax ) jest taka sama jak w 25 drugiej fazie (te| równa hmax ). Kty nachylenia stycznej do wykresu w chwili pocztkowej A i w chwili koDcowej C s takie same  równe ±. Prdko[ci ciaBa w tych momentach s wic te| równe (tg± = v0 ). 30 Z wykresu przyspieszenia a(t) odczytujemy: Przyspieszenie podczas caBego ruchu jest staBe i ma warto[ ujemn r gdy| wektor przyspieszenia g jest zwrócony w dóB (g  to przyspieszenie ziemskie, o którym jest mowa w rozdziale 3.4). 35 Pole zakre[lonej figury w cz[ci AB wykresu przedstawia zmian prdko[ci, która jest równa prdko[ci pocztkowej v0. Pole figury w cz[ci BC wykresu przedstawia tak sam zmian prdko[ci, równ prdko[ci w chwili koDcowej vk (vk = v0 ). 40 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 93 Animacja: 2.9. Ruch po okrgu ruch jednostajny po okregu a) jednostajny 5 Ruch jednostajny po okrgu jest to ruch, którego torem jest okrg a warto[ prdko[ci jest staBa: v = const (np. ruch jaki wykonuje koniec wskazówki zegara). StaBe s równie|: okres T i czstotliwo[ f ruchu. Wielko[ci opisujce ruch po okrgu s zdefiniowane w rozdziale 2.2. 10 Prdko[ liniowa v W ruchu jednostajnym po okrgu warto[ prdko[ci liniowej jest staBa: r v = const , lecz wektor prdko[ci liniowej nie jest staBy : v `" const , gdy| pozostajc stale styczny do okrgu musi zmienia swój kierunek. 15 r v r 20 v r 25 Wektory prdko[ci liniowej w ruchu jednostajnym po okrgu. v  warto[ prdko[ci liniowej 2À r r  promieD okrgu v = T - okres T "s Powy|szy wzór otrzymujemy podstawiajc do wzoru : dane dotyczce jednego obiegu po ½ = "t okrgu: "s = 2Àr (dBugo[ okrgu) i "t = T (okres ruchu). 30 lub 1 po podstawieniu = f : T v  warto[ prdko[ci liniowej v = 2À rf r  promieD okrgu f - czstotliwo[ Prdko[ ktowa É W ruchu jednostajnym po okrgu wektor prdko[ci ktowej jest staBy : r 35 É = const , wic prdko[ ktowa [rednia jest równa prdko[ci chwilowej r r É =É . ZR Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 94 É - warto[ prdko[ci ktowej 2À T - okres É = T r df r "Õ Powy|szy wzór otrzymujemy podstawiajc do wzoru definicyjnego: É = dane dotyczce "t jednego obiegu po okrgu: "Æ=2 À (kt peBny w radianach) i "t = T (okres ruchu). 1 5 Po podstawieniu = f : T É - warto[ prdko[ci ktowej É = 2À f f - czstotliwo[ z porównania poprzednich wzorów otrzymujemy zwizek midzy warto[ci prdko[ci liniowej i prdko[ci ktowej: v  warto[ prdko[ci liniowej v = É Å"r É - warto[ prdko[ci ktowej r  promieD okrgu 10 Droga ktowa "Æ "¦ - droga ktowa "¦ =É Å""t É - prdko[ ktowa "t - czas r df r "Õ Powy|szy wzór otrzymujemy ze wzoru:É = . "t 2À Po podstawieniu É = : T "¦ - droga ktowa 2À T - okres ruchu "¦ = "t T "t - czas ar 15 Przyspieszenie do[rodkowe W ruchu jednostajnym po okrgu, wskutek zmiany kierunku wektora prdko[ci r r liniowej, wystpuje przyrost prdko[ci "v i przyspieszenie a zwrócone wzdBu| r promienia do [rodka okrgu nazywane przyspieszeniem do[rodkowym. ar Warto[ przyspieszenia do[rodkowego jest staBa: = const, lecz wektor 20 przyspieszenia do[rodkowego nie jest staBy (gdy| zmienia si jego kierunek): r ar `" const. 25 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 95 Przyspieszenie w ruchu jednostajnym po okrgu. ar - przyspieszenie v2 do[rodkowe ar = v- prdko[ liniowa r r - promieD okrgu 5 v = É Å"r Po podstawieniu : ar - przyspieszenie 2 do[rodkowe ar = É r É - prdko[ ktowa r - promieD okrgu 2À Po podstawieniu É = : T ar - przyspieszenie 2 4À do[rodkowe ar = r 2 T T- okres r - promieD okrgu 1 10 Po podstawieniu = f : T ar - przyspieszenie 2 2 do[rodkowe ar = 4À f r f - czstotliwo[ r - promieD okrgu µ Przyspieszenie ktowe Poniewa| w ruchu jednostajnym po okrgu prdko[ ktowa jest staBa: r É =const , przyspieszenie ktowe jest równe zero: µ = 0 15 Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 96 b) jednostajnie zmienny Ruch jednostajnie zmienny po okrgu jest to ruch, którego torem jest okrg, warto[ prdko[ci ktowej zmienia si liniowo wraz z upBywem czasu, a 5 przyspieszenie ktowe jest staBe: µ=const. Prdko[ ktowa É(t) Warto[ prdko[ci ktowej liniowo ro[nie (w ruchu jednostajnie przyspieszonym) lub liniowo maleje (w ruchu jednostajnie opóznionym). É - prdko[ ktowa koDcowa É0 - prdko[ ktowa pocztkowa É = É0 ± µ t µ - przyspieszenie ktowe t - czas 10  + dla ruchu jednostajnie przyspieszonego,  -  dla ruchu jednostajnie opóznionego. Droga ktowa "Æ(t) "Æ - kt zakre[lony po czasie t 2 µ Å" t É0 -prdko[ ktowa "Õ = É0t ± pocztkowa 2 µ - przyspieszenie ktowe  + dla ruchu jednostajnie przyspieszonego, 15  -  dla ruchu jednostajnie opóznionego. r as Przyspieszenie ktowe µ i przyspieszenie liniowe W ruchu jednostajnie zmiennym po okrgu przyspieszenie katowejest staBe "É µ = = const 20 r "t ar as Oprócz przyspieszenia do[rodkowego , wystpuje przyspieszenie liniowe styczne do okrgu, które jest powizane z przyspieszeniem ktowym µ nastpujc zale|no[ci: as - przyspieszenie styczne do okrgu as = µ Å" r µ - przyspieszenie ktowe r - promieD okrgu 25 c) niejednostajnie zmienny W ruchu niejednostajnie zmiennym po okrgu prdko[ ktowa É zmienia si w taki sposób, |e przyspieszenie ktowe nie jest staBe: µ `" const). 30 Wzory opisujce ruch niejednostajnie zmienny wymagaj zastosowania pochodnych i caBek  dziaBaD z zakresu matematyki wy|szej. Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl 2. Kinematyka 97 2.10. Zestawienie wielko[ci i wzorów opisujcych ruch prostoliniowy i ruch po okrgu ruch prostoliniowy ruch po okrgu zwizki midzy wielko[ciami r r r r r "r "Õ przemieszczenie droga ktowa "r = "Õ × r zakre[lony kt (droga "s droga "Õ ktowa) "s = "Õ Å" r prdko[ prdko[ ktowa r r r r r df "Õ "r r v = É × r r v[r = É = "t "t przyspieszenie przyspieszenie ktowe r r r r r df "v r "É as = µ × r r a = µ = "t "t droga w ruchu jednostajnie przyspieszonym µ Å" ("t)2 a("t)2 "s = v0"t + "Õ = É0"t + 2 2 droga w ruchu jednostajnie opóznionym a("t)2 µ Å" ("t)2 "s = v0"t - "Õ = É0"t - 2 2 prdko[ w ruchu jednostajnie przyspieszonym v = v0 + a Å" "t É = É0 + µ "t prdko[ w ruchu jednostajnie opóznionym v = v0 - a Å" "t É = É0 - µ "t Grzegorz Korna[ Powtórka z fizyki www.fizyka.mnet.pl

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
lista 02 kinematyka
02 lab cd kinematyka obrab do sprawozd cz 1
Margit Sandemo Cykl Saga o czarnoksiężniku (02) Blask twoich oczu
t informatyk12[01] 02 101
introligators4[02] z2 01 n
02 martenzytyczne1
OBRECZE MS OK 02
02 Gametogeneza
02 07
Wyk ad 02
r01 02 popr (2)

więcej podobnych podstron