Fraszki , Pieśni KochanowskiegoA
Wtorek, 25 Kwietnia Imieniny obchodzą: Marek, Jarosław, Elwira
Sciaga.pl > Prace
> Oświecenie >
Home | Reklama | Info
| Mail
Gdzie Cz@T ???
Gdzie jestSciaga.pl
?
Fraszki , Pieśni
KochanowskiegoA
kategoria: J.polski
zakres: Oświecenie
dodano: 2000-02-18
Ramy czasowe
FRANCJA Początek: XVII w. Koniec: lata 70 XVIII w.
EUROPA Początek: początek XVII w. Koniec: lata 70 XVIII
w. POLSKA Początek: początek XVIII w. Koniec: 1822 -
wydanie przez Mickiewicza "Ballad i romansów" KLASYCYZM WE
FRANCJI POJĘCIE KLASYCYZMU Klasycyzm - pewien model kultury
powstały w starożytności (Grecja, Rzym); nawiązanie do antyku (np. w
gatunkach literackich - tragedia antyczna, zasada decorum)
PODŁOŻE FILOZOFICZNE Kartezjusz Podbudową filozoficzną
myślenia o sztuce były poglądy Kartezjusza. Autor "Rozprawy o
metodzie". Za największą wartość uznawał ludzki rozum. Celem
człowieka było poznanie prawdy o świecie, dostępnej rozumowi
ludzkiemu. Prawdziwe jest to co jasne i zrozumiałe. Kartezjańska
filozofia nawiązywała do aforyzmu "Myślę więc jestem". Ta sama
zasada obowiązywała w sztuce. Kant Nawiązuje do systemów
antycznych. Poznanie prawdy możliwe jest na drodze dwuźródłowości:
rozumu i zmysłów. Kant wychodzi z racjonalizmu oświeceniowego i
empiryzmu, zrywa z obiektywizmem. Twierdzi, że świat, który człowiek
postrzega może być przez niego kształcony. Locke Stworzył
podstawy teoretyczne empiryzmu. Źródła wiedzy szukał w doświadczeniu
zewnętrznym - zmysłowym i wewnętrznym - refleksji. Propagował
tolerancję religijną. Uważał, że człowiek dąży do szczęścia, które
każdemu obywatelowi powinno zapewnić państwo. ZALECENIA POETYKI
KLASYCYSTYCZNEJ (M. BOILEAU) 1. piękne to co rozumne, rozsądne i
harmonijne 2. doskonałość wykonania 3. zasada
prawdopodobieństwa 4. kryterium doboru - rozum 5. język
wykwintny, ale i pełen prostoty 6. poszanowanie języka
ojczystego 7. ścisłe przestrzeganie zasad gatunków literackich
8. typowość (bohaterowie typowi dla danego środowiska) 9.
klarowność (przejrzystość kompozycji) 10. kompozycja musi być
regularna 11. powrót do zasady umiaru 12. styl jasny i
prosty 13. powrót do zasady Horacego (uczyć-bawiąc)
LITERATURA FRANCUSKA XVII W - MOLIER Molier to twórca
francuski. Pisał on komedie. Jego najlepsze dzieła to "Świętoszek" i
"Skąpiec". W "Świętoszku" Molier krytykuje wady Francuzów.
Próbuje ośmieszyć dość rozpowszechnione przywary. Jest to satyra na
bigoterię i wszelkie przejawy hipokryzji. Krytykuje też przejawy
dewocji. Ośmiesza naiwność, kłamstwo, łatwowierność i obłudę. Według
Moliera zadaniem poezji jest poprawiać ludzi bawiąc ich
jednocześnie. Molier przeciwstawiał się obłudzie na płaszczyźnie
moralnej. "Świętoszek" to komedia. Charakteryzuje się więc
komizmem. (Komizm to kategoria estetyczna oznaczająca właściwości
jakiegoś przedmiotu lub zjawiska. Przybiera różne formy. Występuje w
postaci satyry, ironii, humoru. Są między innymi następujące rodzaje
komizmów: sytuacyjny, słowny, postaci.) W "Świętoszku" są
następujące rodzaje komizmu: postaci (Pani Peurelia, Tartufe,
Doryna) 1. sytuacyjny (Orgon - pod stołem) 2. słowny
(rozmowa Doryny z Orgonem o sytuacji w domu) OŚWIECENIE W
EUROPIE FILOZOFIE Racjonalizm Twórcą był Kartezjusz.
"Cogito ergo sum" - "myślę więc jestem". Uważał, ze celem poznania
jest myślenie. Człowiek poznaje prawdę o świecie za pomocą myślenia.
Prawdziwe jest tylko to, co da się rozumowo wytłumaczyć. Odrzucenie
przesądów. Empiryzm Twórca - Franciszek Bacon. Twierdził, ze
prawdziwe jest to co można sprawdzić za pomocą doświadczenia.
Ateizm Odrzucał wszelkie zasady religijne, również istnienie
Boga. Ateiści uznawali kult materii. Wartości duchowe były dla nich
nieważne. Ateizm wypływał z racjonalizmu. Deizm Założenie o
istnieniu jedynie Boga jako stwórcy i początku świata.
Humanitaryzm Zwracał uwagę na godność człowieka, a równość i
braterstwo uznawał za zasadę niepodważalną. Oświecenie "odkryło"
człowieka, który stał się centrum zainteresowania filozofii, nauki,
sztuki i polityki. Dążono do ulżenia jego doli, oszczędzenia mu
cierpień, zapewnienia wolności osobistej i odpowiednich warunków
wszechstronnego rozwoju. "Tabula rasa" John Locke twierdził,
że człowiek urodził się jak czysta tablica i w ciągu swojego życia
zapisuje tą tablicę (korzystając z rozumu, doświadczenia). Była ona
odzwierciedleniem niewinności człowieka. Utylitaryzm Celem
jednostki miało być dobro ogółu. Sensualizm Źródłem wiedzy
są wrażenia zmysłowe, są odbiciem rzeczywistości. Dzięki nim
człowiek może dociec sensu istnienia. Wszystko daje się nazwać,
określić słowami. Relatywizm Teoria względności.
OSIĄGNIĘCIA CZOŁOWYCH PRZEDSTAWICIELI Encyklopedyści W
oświeceniu we Francji po raz pierwszy zaczęto wydawać pierwszą na
świecie encyklopedię. Składała się z 28 tomów. Przedstawicielami są:
14. Wolter 15. Diderot 16. Rousseau Hasła w
encyklopedii zapisywali według własnych wiadomości o danych
pojęciach. Encyklopedia miała zrewolucjonizować sposób postrzegania
świata. Wolter Było francuskim pisarzem. Uprawiał wiele
gatunków literackich: powiastki filozoficzne "Kandyd", "Prostaczek";
dramaty "Zaira", pisma filozoficzne "Traktat o tolerancji".
Wolterianizm jest to postawa charakteryzująca się
krytycyzmem, odrzuceniem autorytetów. Mówi o konieczności tolerancji
dla innych postaw. Charakteryzuje ją libertynizm (swoboda, również
obyczajowa, racjonalizm, podkreślenie niezależności). jest to
wzorzec osobowy człowiek, który broni własnej niezależności,
suwerenności, rozumu. Ma świadomość, że myśli i broni swoich myśli.
Nie chce być traktowany jako ogół. wolterianizm to też styl
literacki, charakteryzujący się dowcipem, paradoksem, elegancją
wypowiedzi, błyskotliwością myśli. Służył do wyrażania
filozoficznych myśli o człowieku i jego miejscu w kosmosie. Służył
do przyglądania się ludzkiemu życiu jako pewnemu stereotypowi.
"Kandyd" Treścią tego utworu są losy tytułowego bohatera.
Część I Kandyd zalecał się do Kunegundy. Zobaczył to jej
ojciec i wygnał go z zamku. Kandyd chowa się więc w zamku. Autor
dowodzi tu, że nie ma skutków bez przyczyny. Część II Po
wygnaniu Kandyd jeździ po świecie. Odwiedził Eldorado. Zobaczył, że
żyje się tam dostatnio. Jest tam pełno złota, ale tamtejsi nie
traktowali złota jako czegoś cennego. Panował powszechny dostatek i
dobrobyt. Gdy wszyscy go mają to nie liczy się on tak dla ludzi.
Część III Są tu refleksje na temat zła i dobra.
Stwierdzają, że ludzka natura nie zmieni się Człowiek ma skłonność
do zła. Mowa jest też o nietolerancji religijnej. Denis Diderot
Był pisarzem, filozofem, stworzył zarys teorii dramatu XVIII
wieku pt. "Paradoks o autorze". Znany jest jako autor powieści:
"Kubuś fatalista i jego pan" Kubuś i jego pan podróżują
konno i prowadzą rozmowy. Osią fabuły jest podróż, chwytem
konstrukcyjnym dialog. Najważniejsze są przemyślenia bohatera.
Wydarzenia są jedynie ilustracją. Większym filozofem jest Kubuś. On
roztrząsa problemy dotyczące przypadku, miłości, wolnej woli. Kubuś
jest wyznawcą fatalizmu. Wierzy w odgórne założenia co do jego losu.
Tego typu zachowanie jest związane z teorią predestynacji Jest to
teoria mówiąca, że 'Kroczymy w ciemnościach, pod tym co zapisane w
górze'. Komentarz autorski to zwroty do czytelnika. Narrator snuje
opowieść jak tworzy swoje dzieło. Jest to, więc też powieść o
stwarzaniu powieści. Rozmowy dotyczą Kubusia, jego miłości. Kubuś
dąży do uogólnień, maksym. Z rozmowy możemy się dowiedzieć, że
człowiek wypełnia to co jest zapisane. Człowiek nie wie jaki będzie
jego cel. Każde wydarzenie pociąga za sobą następne. W życiu jest
też istotna kwestia przypadku. Cały ten utwór kipi jednak
optymizmem. Kubuś zgadza się na taki los i jest z tego zadowolony.
WIEK XVIII W POLSCE SYTUACJA SPOŁECZNO-POLITYCZNA W
Polsce w odróżnieniu od Francji dominowała szlachta, a nie
mieszczaństwo. Następował upadek miast. Był zły stan gospodarki.
Następował rozkład organizacji państwowej. Prestiż Rzeczpospolitej
na forum międzynarodowym upadł. Polska stała się pionkiem w rękach
sąsiadów (rozbiory). Król (Stanisław August Poniatowski) przystąpił
do walki z sarmatyzmem. W nim upatrywał źródło zła. Król starał się
zaangażować różne środki do walki z zacofaniem. PREKURSORZY
Stanisław Konarski Wszechstronny działacz, zajmował się:
praca nad reformą ustroju państwa "Traktat o skutecznym
rad sposobie" Charakteryzuje ówczesną RP i wysuwa postulaty,
żądania mające uzdrowić państwo. Przeciwstawia się liberum veto,
proponuje, aby źródłem decyzji była większość głosów. Gani prywatę
szlachty. Przeciwnik szlacheckiej megalomanii (manii wielkości).
oświata Zreformował szkolnictwo, żądał wprowadzenia
nauczania rozumowego. Kładł nacisk na sprawy wychowania
obywatelskiego, ludzi świadomych sytuacji społecznej i politycznej,
świadomych obowiązku wobec ojczyzny i narodu. Podążał za nauczaniem
poglądowym, opartym na racjonalnym poznawaniu rzeczywistości,
empirystycznych metodach. Wprowadził obowiązek nauczania języka
polskiego, historii literatury, nowożytnych języków. Wprowadzając
też nauki przyrodnicze, historię, geografię. W 1740 r. założył
szkołę dla synów szlacheckich "Collegium Nobilum". Uważał, że
dorośli są zbyt zdeprawowani sarmatyzmem i nie da się ich zmienić.
twórczość literacka W szkole działał teatr konwiktowy, w
którym uczniowie wystawiali sztuki pisane w duchu klasycystycznym,
posiadające morał, mające walory wychowawcze, np. "Tragedia
Epaminoudas" Konarskiego. Pisał także traktaty: "O poprawie wad
wymowy". Wyszydzał skomplikowany, napuszony barokowy styl. Propaguje
czystość, naturalność języka. Stanisław Leszczyński Wydał
traktat polityczny "Głos wolny, wolność ubezpieczający". Domagał się
jak najszybszego przeprowadzenia reform. Propagował ograniczenie
liberum veto. Króla elekcyjnego ma wybierać cały naród, a nie tylko
szlachta. Żądał wzmocnienia administracji państwowej, poprawy
warunków chłopów. Komisja Edukacji Narodowej Powołana w 1773
r. przez sejm na wniosek króla. Była pierwszym ministerstwem oświaty
w Europie. Podstawowe zadania określało hasło: "Stworzyć naród przez
wychowanie publiczne". Pod kierownictwem komisji przeprowadzono
reformę szkół w całym kraju. Po raz pierwszy zezwolono na naukę
dziewcząt w szkołach, zaczęto powoływać szkoły ludowe R dla
wszystkich. powołano również Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych,
które opracowywało i wydawało nowe podręczniki. W szkołach zwrócono
szczególną uwagę na problem kultury języka polskiego, a wzorem
polszczyzny stały się dzieła pisarzy odrodzenia. PRASA I TEATR
JAKO NACZELNE ŚRODKI AGITACJI W SŁUŻBIE REFORM rola Warszawy w
XVIII w. Warszawa stała się centrum kulturalnym i politycznym.
Stało się to za sprawą urbanistycznego uporządkowania stolicy. Dwór
stał się głównym ośrodkiem sztuki, centrum artystycznym.
działalność króla i znaczenie dworu królewskiego Poniatowski
popierał architekturę. Przebudował zamek królewski, zbudował pałac
na wodzie. Był mecenasem literatury. Wydawał publiczne, oświeceniowe
utwory (u niego pojawiły się po raz pierwszy utwory Krasickiego).
charakterystyka czasopiśmiennictwa tytuły czasopism
"Merkuriusz Polski" Pierwsze polskie pismo - 1661, wchodziło
tylko przez 7 miesięcy. "Monitor" Wzorowany na angielskim
"Spectatorze". Pierwszy redaktor to Stanisław Bohomolec. Zamieszczał
tam swoje artykuły także Ignacy Krasicki. Monitor ukazywał zacofanie
polski, żądał reform, walki z ciemnotą i sarmackimi zabobonami.
"Zabawy przyjemne i pożyteczne" Redaktorem naczelnym był
Adam Naruszewicz. Celem było zaznajomienie z twórczością ówczesnych
pisarzy. Za wzór uznawano J. Kochanowskiego. "Gazeta
Warszawska" Czasopismo wydawane podczas obrad Sejmu Wielkiego.
Prezentowała bieżące informacje. "Gazeta narodowa i obca"
Czasopismo wydawane podczas obrad Sejmu Wielkiego. Był to
dziennik. Przetrwała 160 lat. "Magazyn Warszawski"
Czasopismo okresu Sejmu Wielkiego. Było to pismo
informacyjno-rozrywkowe. funkcja i znaczenie rozwoju
czasopiśmiennictwa Czasopiśmiennictwo doby oświecenia miało
charakter zaangażowany, patriotyczny. Interesowało się sprawami
polskimi, przede wszystkim społecznymi, politycznymi, gospodarczymi
i kulturalnymi. Było głównym środkiem masowego przekazu i
oddziaływania na ówczesne społeczeństwo. powstanie Sceny
Narodowej w Warszawie dzieje teatru 17 listopada 1765 roku
został otwarty polski teatr publiczny dla wszystkich. Powstał w
budynku operalni saskiej. Pierwszą wystawioną sztuką była komedia
"Natręty" Józefa Bielawskiego. Komedie tworzył Franciszek Bohomolec.
Stworzył między innymi: "Małżeństwo z kalendarza", utwór
ośmieszający Polaków. Jest to przykład typowej komedii warszawskiej.
W 1767 roku teatr zamknięto. Otwarto go dopiero w 1774 roku.
znaczenie teatru W okresie oświecenia teatr publiczny pełnił
bardzo ważną rolę. Wychowywał ówczesnego obywatela. Uczył go
krytycznie myśleć i widzieć wady ustroju, w którym żył. Walczył o
język narodowy. Propagował postępowe reformy państwowe. Jego
działalność szczególnie wzrosła w czasie Sejmu Czteroletniego. Obok
sztuk rozrywkowych wystawiał utwory, które w sposób pośredni lub
bezpośredni nawiązywały do życia politycznego kraju, propagowały
nowe idee oświeceniowe, domagały się przeprowadzenia w Polsce reform
politycznych i społecznych w myśl założeń społecznych i
humanitarnych. obyczajowa komedia warszawska Po ponownym
otwarciu teatru w 1774 roku nastąpił rozkwit komedii warszawskiej.
Twórcy teatralni to: Franciszek Zabłocki ("Cud mniemany, czyli
Krakowiacy i Górale", "Fircyk w zalotach"). Charakteryzuje się ona
tym, że tematyka polityczna nie jest najważniejsza, a rzecz krąży
wokół intrygi miłosnej "Monachomachia" Ignacy Krasicki Wśród
utworów Ignacego Krasickiego ogłoszonych w latach 1775 -1779
"Monachomachia, czyli wojna mnichów" jest zjawiskiem wyjątkowym i
niespodziewanym. Ukazanie się bowiem utworu drukiem nastąpiło
prawdopodobnie bez zgody i wiedzy autora i zapewnie z tego właśnie
powodu dwie pierwsze edycje z sierpnia 1778 r. były wyjątkowo
niestaranne. Poemat powstał w czasie pobytu Krasickiego w
Poczdamie, na przełomie roku 1776 i 1777r. Gatunek
"Monachomachia" jest poematem heroikomicznym czyli parodią
poematu heroicznego (eposu bohaterskiego). Jego dzieje sięgają V w.
p.n.e., kiedy to powstała "Batrachomiomachia", poemat grecki
opiewający wojnę żab z myszami - parodię "Iliady" Homera.
Charakterystyczną cechą tego gatunku jest komizm oparty przede
wszystkim na kontraście pomiędzy rangą bohaterów, a sposobem ich
działania i zachowania. Naruszenie obowiązującej w poetykach
klasycznych zasady decorum tj. zgodności formy i treści (pisanie
stylem podniosłym o sprawach błahych i śmiesznych).
Umiejscowienie akcji W "Wojnie mnichów" brak wskazówek
topograficznych i architektonicznych pozwalających uściślić teren
działań bohaterów utworu. Szczegółowy obraz miasta, który jest tłem
poematu, kreślony grubą linią (trzecia oktawa pieśni I), wyzbyty
cech szczególnych to przejaw metody literackiej Krasickiego.
Satyra ma charakter ogólnopolski i miasteczku świata fikcyjnego
w poemacie odpowiada co najmniej połowa ówczesnych miast
Rzeczypospolitej. Czas akcji Wydarzenia mają miejsce w
okresie rządów Stanisława Augusta. Wyrzeka na niego o. Eliziusz za
to, że król tępi pijaństwo, a szerzy "gust książek (P.III, w.43-48).
Ale na zacofanej prowincji zakonnicy prowadzą życie takie samo, jak
w czasach saskich. Fabuła i myśl satyryczna P.I. Tekst
rozpoczyna seria obrazowych sentencji: "Nie wszystko złoto, co się
świeci", "Zewnętrzna postać nie czyni natury" itp. Później
następują: inwokacja o pseudopatetycznej tonacji: "Wojnę
śpiewam więc i głoszę,/ Wojne okrutną bez broni, bez miecza, (...)
Wojnę mnichowską..."; opis miasteczka; ogólna
charakterystyka środowiska mnichów (klasztor dominikanów): -
głęboko tkwiących w tradycji "zawołanej ziemiańskiej stolicy", -
wiodących zbytkowne życie (przeor jeżdżący czwórką koni, ojcowie
zasypiający w puchach, posilający się, z namaszczeniem, "w pocie
czoła", ojciec doktor), dzięki Świętej prostocie", "wiernemu
ludowi", który łoży na utrzymanie klasztoru (określanie mnichów:
oksymoronem "wielebne głupstwo", epitetem "święci próżniacy";
ironiczna apostrofa: "Święta prostoto! Ach, któż cię wychwali! Wieku
szczęśliwie"; znakomite, sugestywne obrazki mnichów, np. w. 85 - 88)
W spokojne życie wdziera się nagle Jędza niezgody ("widząc
fortunny los spokojnych mężów"), która wywołuje zamieszanie. Spór
wybucha pomiędzy dwoma zakonami żebrzącymi: dominikanami i
karmelitami. Słabą stroną "rozruchu" jest błahość sporu (nie
poznajemy jego przedmiotu). Ma on być rozstrzygnięty przez dysputę.
Wszyscy gromadzą się w reflektarzu; - przeor obawia się
zagrożenia podstawowych dóbr ("Czy do piwnicy wkradli się złodzieje?
Czy wyschły kufle, gęsiory i dzbany?"), - o. Gaudenty przypomina
o odwiecznym konflikcie z karmelitami i niczym Antenor nawołuje
"Pókiśmy w siłach, na wszystkich uderzmy", - "ojciec Pankracy,
Nestor różańcowy" głosi chwałę dawnych zwyczajów (strofa "O mili
bracia..." poważna refleksja o upadku państwa) P.II. Akcja toczy
się w klasztorze karmelitów, o świcie. Zły omen (zgubienie pantofla)
wróży o. Rajmundowi, furtjanowi, nadchodzące wydarzenia. I to
właśnie (nie fakty, lecz przeczucia) jest przyczyna zwołania przez
o. Rafała starszyzny. "Zeszło się ojców więcej niż trzydzieści"
(wątpliwa pobożność mnichów zaznaczono wiążąc ich imiona z
uroczystościami religijnymi albo świętymi patronami, w. 49-56).
nużąco przemawia przeor "kaczkowatym głosem", pojawia
się poselstwo "białokapturnych" (dominikanów), o. Gaudentego i
Hiacynta, którzy przynoszą wyzwanie na dysputę (zakon "wyznacza
bitwy plac na łonie zgody", posłowie dwornie zaznaczają "równego
dzielność pragnie adwersarza"), której temat obrać mają wyzywani,
przeor karmelitów przyjmuje wyzwanie i odpowiada posługując
się terminami wojskowymi ("Stawam się w miejscu, które mianujecie.
Jeszcze nam siły na te wojnę stanie, jeszcze broń dobra..."),
po odejściu posłów mnichów ogarnia gorączka sprzecznych opinii
(paralelizm: starzy - młodzi), godzi zaś - dzwon na obiad (ironia).
P.III. Część tę rozpoczyna sentencja, pozorna drwina, a w
rzeczywistości pochwała pracy umysłowej "o chlebie i wodzie", oraz
pozorna pochwała - a w istocie drwina - łakomstwa i opilstwa.
o. Gerwazy radzi zmienić dysputę na pojedynek pijacki,
doświadczeńszy o. Hilary dowodzi, że przepić dominikanów - rzecz
niemożliwa (hiperboliczność pochwały, w. 29 - 32), o.
Eliziusz, żałując dawnych czasów ("Trzeba się uczyć, upłynął wiek
złoty!"; apostrofa okolicznościowa do Stanisława Augusta - inwektywa
przeciw królowi, jako pogromcy pijaństwa) radzi odszukać zapomnianą
bibliotekę i przygotować się do dysputy, zakonnicy nie
pamiętają, gdzie mieści się biblioteka, a do jej odszukania
wyznaczają krawca i aptekarza, w starożytnej baszcie,
spróchniałym lamusie odnaleziono "księgarnię, (znakomity opis
zaniedbanego pomieszczenia, w. 65 - 72; parodia "Hymnu o miłości
ojczyzny"), mnisi poczynają studiować druki ("Ustał brzęk
kuflów i radość obfita..."; zaskakujące porównanie homeryckie
zaczytanych mnichów do kuźni Wulkana) P.IV. Dysputę poprzedza
apostrofa do Arystotelesa (metafory ukazujące postać filozofa z
szacunkiem, np. lew, matka hoża, cedr, ale potępiające "łby twarde",
które wypaczyły jego poglądy, np. osioł w lwiej skórze, kąkol).
Miejscem dysputy jest refektarz klasztoru dominikanów. Schodzą się
mnisi (ironia: "Tuman mądrości nad łbami unosi"; szydercza
charakterystyka bezpośrednia: "Zazdrość i Pycha zjadłe oczy żarzy")
porównani do rzymskich senatorów. panegiryczna przemowa ojca
"defendensa", urzędowego obrońcy tez będących przedmiotem dysputy
(naszpikowana greczyzną, metaforami i hiperbolami pochwała zalet
mecenasa - przewodniczącego dysputy, urzędnika starostwa grodowego,
który obeznany z prawem pełni funkcję wykonawcy wyroków sądowych),
czytelnik poznaje tylko jak wyglądał formalny przebieg sporu,
żarliwie przygotowywana dysputa jest tylko pretekstem do
satyrycznego zobrazowania wynaturzeń scholastyki i wykazania
obskurantyzmu uczestników (migawkowe fragmenty dialogu) - o.
Łukasz od Trzech Królów "wziąwszy stronę przeciwną na oko/ Nabił
argument i strzelił z Baroko", - "defendentus" odparowuje cios
za pomocą chwytu dialektycznego zarzucając wieloznaczność tezie
oponenta, awantura przerywa dyskusję (trzy strofy wrażeń
słuchowych), scena epizodyczna ukazująca pięknego o. Hiacynta
rozmawiającego w mieszkaniu wicesgerenta z jego żoną, dewotką.
Wrzask sprawia, że mnich pędzą na plac boju. P. V. Początek jest
znowu refleksyjny i sentencjonalny (wyjaśnienie dydaktycznego
charakteru poematu "Szanujmy mądrych, przykładnych, chwalebnych/
Śmiejmy się z głupich, choć i przewielebnych"). Cała natomiast pieśń
to opis batalistyczny. Jako broni użyto sandałów, trepów, pasów,
kufli od piwa a nawet książki "Wojsk afektów zarekrutowanych", duże
usługi oddaje kropidło. Zmoczone w święconej wodzie pozwala zalewać
oczy przeciwnikowi. Bije się każdy z każdym. Instrumentem zgody
staje się potężny puchar, którego funkcję narrator porównuje
hiperbolicznie do roli posągu Pallady w Troi i ognia Westy w Rzymie.
Zakonnicy odnoszą się do niego jak do relikwii (monstrancji). Scena
wzniesienia puchara (w. 89 - 120) to trawestacja uroczystej
procesji. P. VI. Wstępem do ostatniej pieśni pragnie autor jakby
uśmierzyć gniew ojców zakonnych, którzy mogli poczuć "smak w
przykrej mowie", ale też broni prawa do krytyki. "Dzban nad
dbany" postawiono w miejscu widocznym. Imponujący puchar spełnia
swoją funkcję, przede wszystkim zachwyca ozdobnością i rozmiarami
(naśladowanie opisu tarczy Achillesa z XVIII ks. "Iliady"):
obszerny opis rzeźb na bokach naczynia przedstawiających pory roku -
pięć oktaw (w. 17 - 56) to gospodarsko-sentymentalne lub żartobliwe
scenki wiejskie, osobna oktawa to opis rzeźby na wierzchu
dzbana (grono prałatów, uczta, złośliwy epitet "pulchnokarczysty"),
Mnisi koją emocje winem. Oktawa zamykająca poemat zawiera
propozycję przyjęcia utworu, zgłoszoną na ręce przeora: "Czytaj i
pozwól niech czytają twoi", przy wskazaniu: "Prawdziwa cnota krytyk
się nie boi, ale i swoisty znak zapytania: Nie pochwalisz? - spalę."
PIJANSTWO Obraz pijaka w oparciu o satyrę"Pjiaństwo"
Ignacy Krasicki żartuje,wyśmiewa słabość natury ludzkiej w
"Pijaństwie",jako brak hamulców wewnętrznych i bezsilność
racjonalnych argumentów.Bawi czytelnika,ukazując stadium portretowe
nałogowego pijaka,który poszukuje okazji do wypicia wódki i wie
równocześnie o szkodliwości alkoholu,nawet wymienia zgubne jego
skutki.Człowiek,który spożył alkohol"chodzi jak opętany",boli go
głowa :"Ale mi zbyt dokucza ból głowy okrutny","cieży głowa jak
ołów",jest mu niedobrze "ustały i mdłości,ustał i ból głowy". Ma
kaca,dopisuje mu ogromne poczucie humoru. Aby się napić,
korzysta z imienin żony,odwiedzin sąsiada i innych podobnych
sytuacji. Podczas zabawy toczy się dyskusja.Wszystkie wady jakie
daje mu przyjaciel nie docierają do niego. Człowieka pjanego
można porównać do zwierzęcia,które nic nie rozumie. Elementy
komizmu i satyry w sposobie ukazywania rzeczywistości przez pisarzy
polskiego oświecenia Sytuacja w państwie, w wieku XVII i XIX
była przyczyną powstania literatury parenetycznej. Polska była
krajem, w którym szlachta miała ogromny wpływ na losy państwa. Król
był od niej całkowicie zależny i nie mógł sam podejmować decyzji.
Takie prawa jak np. liberum veto osłabiały wewnętrznie Polskę i były
późniejszą przyczyną szybkich rozbiorów Polski. Ludzie wykształceni,
poeci, widząc upadek ojczyzny postanowili włączyć się w proces
przebudowy władzy, społeczeństwa. Posługiwali się oni głównie lekką
formą literacką. Nie pisali traktatów, poważnych dzieł, a tylko
bajki, satyry, poematy heroikomiczne. Dawało im to możliwość
posłużenia się śmiechem i satyrą jako bronią między innymi przeciwko
szlachcie sarmackiej i klerowi. Osoba czytająca zwraca oczywiście
uwagę na komizm postaci, komizm sytuacyjny i odbiera go jako środek
wychowawczy. Jest on pośrednikiem pomiędzy nami a poetą, który
próbuje uzmysłowić nam swoje odczucia i racje. Dzięki komicznym
sytuacjom dowiadujemy się o rzeczywistym ustroju Polski, o jego
wadach i sposobach ich przezwyciężenia, o stosunku ludzi do
ojczyzny. Lekka forma dzieł daje nam możliwość łatwego przyswojenia
sobie sytuacji i jej interpretacji, jak również wzbudza uśmiech
politowania. Satyra to utwór literacki, który ośmiesza wady i
przywary ludzkie, zarówno indywidualne jak i grupowe, obyczaje,
idee, zachowania. Ma ona charakter krytyczny. Autor posługuje się
tzw. środkami komicznej deformacji, kpiną, dowcipem i ironią.
Zadanie satyry polega na negacji i ośmieszeniu zjawiska lub osoby,
która nie pasuje do wizji rzeczywistości autora. Satyra może
występować jako osobny gatunek literacki, lub być obecna w innych
większych utworach literackich. Przykładów ilustrujących
obecność i znaczenia komizmu jest bardzo dużo. Warto tu przytoczyć
np. poemat heroikomiczny pt "Monachomachia" czy komedię polityczną
Juliana Ursyna Niemcewicza pt. "Powrót posła", satyry Ignacego
Krasickiego "Na króla", "Pijaństwo". Jednym ze środków stosowanych
przez poetów jest karykatura. Polega ona na przedstawieniu jakiejś
postaci, za pomocą słów wyolbrzymiających i zniekształcających jej
cechy, towarzyszy od wieków życiu politycznemu, społecznemu,
występuje głównie w satyrze i grotesce. Została ona znakomicie
wykorzystana w wielu utworach oświecenia jak chociażby w "Powrocie
posła". Takie osoby jak np. Starościna, Szarmantcki czy starosta
Gadulski rozbudzają w nas śmiech ze względu na swoje postępowanie.
Wszystkie te postacie posiadają przejaskrawione cechy.
Niemcewicz w swoim dziele uzyskuje śmieszność poprzez
zestawienie przeciwieństw. - mądre i rzeczowe argumenty Podkomorzego
i śmieszność, zacofanie, tępota Gadulskiego. - pozerstwo,
kłamliwość, obłuda fircyka Szarmantckiego i patriotyzm, szczerość
Walerego, stale zaangażowanego w losy kraju - skromna, cnotliwa
i inteligentna Podkomorzyna oraz typowa żona modna, zaczytana w
romansach, która nie potrafi mówić poprawnie po polsku Starościna
Gadulski, bohater "Powrotu posła" jest szlachcicem
reprezentującym typ sarmaty. Samo nazwisko "Gadulski" mówi nam już o
jego charakterze . Wnioskujemy z niego, że jest osobą mówiącą zbyt
wiele i bez sensu, porusza on sprawy małoważne, lub te, na których
się nie zna. Mówi m.in. o polityce kraju, o zaletach liberum veto:
"Zepsuli wszystko, tknąć się śmieli okrutnicy/ Liberum Veto tej
wolności źrenicy". Przy innych okazjach okazuje publicznie swoje
nieuctwo i upartość "Ja co nie czytam, lub przynajmniej mało / Wiem,
że tak jest najlepiej jak niegdyś bywało","Powiadam, że uparty człek
zawsze wygrywa". Jego wypowiedzi wzbudzają w nas śmiech i
jednocześnie zmuszają do refleksji nad państwem oraz samym sobą.
Zabawny u Starosty jest również ton, z jakim zwraca się do osób
dyskutujących z nim. Gadulski nie znosi sprzeciwu i nie dopuszcza do
siebie innych tez, które mogą być słuszne. Jego postępowanie podobne
jest do zachowania małego dziecka. Z reguły nie uwzględnia ono racji
starszych i robi im na przekór, stara się mieć pierwsze zdanie w
każdej sprawie. Zabawne postacie występujące w utworach takich jak
"Powrót posła" wywołują życzliwy uśmiech, jednak satyra zawarta w
nich jest ostra i zdarzało się, że wywoływała protesty. Przykładem
dobrze ilustrującym taki przypadek jest poemat heroikomiczny
Ignacego Krasickiego pt. "Monachomachia". Jest to utwór, który
ośmiesza stan duchowny i stanowi dobrą broń w rozprawie z klerem.
Poemat ten opowiada o historii dwóch zakonów, karmelitów bosych i
dominikanów, z których każdy chciał być tym ważniejszym. Zakonnicy
są tu przedstawieni jako ludzie lubiący dużo zjeść i wypić,
szczególnie mszalnego wina. Problem wagi obu zakonów i racji w
scholastycznej dyspucie postanawiają rozstrzygnąć pijackim
pojedynkiem. Już sam taki pomysł zakrawa na absurd, lecz zawiera
sporo prawdy o ówczesnym klerze, co wywołuje u czytelnika uśmiech.
Zabawne są również rozważania mnichów podczas "pojedynku" "pijem my
nieźle, ale lepiej oni". Innym tematem ośmieszonym w "Monachomachii"
jest kwestia wykształcenia mnichów. Są oni wręcz głupi i nie lubią
uczyć się "Minęły czasy szczęśliwej prostoty, / Trzeba się uczyć,
upłynął wiek złoty", spóźniają się na modlitwy i niewywiązują się ze
swoich obowiązków "Ojciec Hilary obudzić się raczył. / Wtenczas
ksiądz przeor, porwawszy się z puchu, / Pierwszy raz w życiu
jutrzenkę obaczył". Dyskusja dość szybko przeradza się w bijatykę, w
której orężem są święte i uczone księgi. Spór kończy się bardzo
uroczystym wzniesieniem puchara. Bójka mnichów została opisana w
zabawny sposób, co uwydatniło ich ujemne cechy takie jak np. egoizm,
pychę. karykaturalne są tutaj opisy wyglądu i charakteru mnichów:
"tuman mądrości nad łbami", "wielebne głupstwo". Monachomachia
napisana jest stylem komicznym, gdyż łączy "wysoką" formę poematu -
eposu, język ( utwór napisany jest stylem podniosłym i patetycznym )
z "niską" treścią, dotyczącą bijatyki między dwoma zakonami
żebraczymi. Innym przykładem pokazującym zachowanie szlachty
jest "Żona modna" Ignacego Krasickiego. Tytułowa bohaterka jest
kobietą egoistyczną i gardzi mężem. Wykorzystuje go i nie liczy się
z jego potrzebami. Przez autora jej postać została skarykaturowana i
wyśmiana. Poeta zabawnie opisuje zachowanie "Żony modnej" np. jej
sposób podróżowania, przedmioty jakie posiada, ulubione zwierzątko
jakim jest mysz na łańcuchu. Na tej podstawie możemy powiedzieć
kilka krytycznych słów na temat jej charakteru. Krasicki w swoim
dziele pt. "Na króla" jest tak przewrotny jak Kochanowski w
"Rakach". Satyra ta ukazuje się jako utwór ośmieszający głowę
państwa i negujący jego młody wiek, uczciwość, wykształcenie,
szlacheckie pochodzenie i łagodność. Krasicki tak przedstawił w nim
władcę, że jego domniemane wady są w rzeczywistości zaletami.
Szlachta zaś staje się przedmiotem pośmiewiska, jako zacofana,
nienadążająca za zmianami w kraju i głupia. Czytelnik uśmiecha się
patrząc nie tylko na argumenty, ale i na sposób, w jaki autor
udowodnił ciemnotę i nieuctwo szlachty. Uważam iż elementy
satyry wprowadzone do poezji z epoce wielkich niepokoi, jakim było
oświecenie miały istotny wpływ na kształtowanie poglądów ludzi
światłych. Sposób, w jaki poeci włączyli się do procesu przebudowy
państwa przykuwa uwagę i skłania nas do refleksji. Wiedzieli oni, że
najlepszą bronią jest nie oskarżanie, a ośmieszanie m.in. posłów,
senatorów, istniejącego stereotypu sarmaty czy ustroju państwa,
które mobilizuje do reakcji. Lekkie i zabawne utwory pozwalają na
wyłonienie się problemów i wad jakie były charakterystyczne dla
ówczesnej Polski. Satyrę "Świat zepsuty" można uznać za
podsumowanie sądów Krasickiego o czasach, w jakich przyszło mu żyć.
Nie ma w niej nic zabawnego. Jest pełna gorzkiego szyderstwa, ostro
atakuje zepsuty świat, który stworzył zepsute społeczeństwo.
"Gdzieżeś, cnoto? gdzieś, prawdo? gdzieście się podziały?" - pyta
poeta niemal z rozpaczą. Dobre obyczaje minęły, uczciwość i
prawda nie popłaca, "wszędzie nierząd, rozpusta, występki
szkaradne". Od tego wzięła początek słabość naszego kraju, od tego
zaczął się początek końca potęgi Rzeczypospolitej: "Ten nas
nierząd, o bracia, pokonał i zgubił, Ten nas cudzym w łup oddał...".
Nie można jednak poddawać się ani rozpaczy, ani zaistniałej
sytuacji. Bez względu na rezultat, bronić trzeba kraju jak tonącego
okrętu: "Okręt nie zatonie, Majtki, zgodnie z żeglarzem,
gdy staną w obronie A choć bezpieczniej okręt opuścić i płynąć,
Podściwiej być w okręcie, ocalić lub zginąć". Satyra "Żona
modna" ukazuje w różnych sytuacjach modną szlachciankę, tworząc
świetny portret damy rozmiłowanej w zbytkach, kapryśnej, często
bezmyślnie marnotrawiącej majątek męża. Pełen humoru jest obraz
przenoszącej się do majątku męża młodej żony obładowanej
niepotrzebnymi, ale za to modnymi, drobiazgami, zabawne są jej miny
i humory na widok tradycyjnego dworu szlacheckiego, który wkrótce za
grube pieniądze ozdobi tak, że "przeszedł warszawskie pałace", bawią
jej kaprysy i cicha uległość męża, który wziął za nią w posagu kilka
wiosek. Wszystko to bawi, ale satyra porusza ważną wówczas sprawę -
marnotrawienia majątków i życia nad stan w sytuacji, gdy kraj
podejmował próby odbudowy gospodarczej. Oświecenie
pierwszą epoką w nowożytnych dziejach formacją kulturową całkowicie
świadomą swego istnienia. Ówcześni mówili : "wieku rozumu" (w
Anglii), "wieku filozofów" (we Francji) czy wieku
"oświeconym".Przywiązywał on szczególną wagę do siły rozumu jako
światła rozjaśniającego drogi poznania człowieka i świata. Życie
społeczne i kulturalne nacechowane było krytycyzmem wobec
istniejącej rzeczywistości i pragnieniem wyzwolenia człowieka z
więzów feudalnych, krępujących jego myśli, hamujących rozwój
postępu, nauki i oświaty. Okres oświecenia w Polsce można
podzielić na trzy fazy: - wczesną - od lat 40. XVII w. do roku
1764; - dojrzałą (czasami stanisławowskimi) - lata 1764-1795;
- schyłkową (oświeceniem postanisławowskim) - lata 1795-1822.
Klasycyzm - wyznaczał poezji cele utylitarne, stawiał przed nią
zadania dydaktyczno-moralizatorskie, wyrastające z przekonania o
ogromnej roli słowa jako narzędzia oddziaływania na społeczeństwo.
Sentymentalizm - traktował literaturę jako sposób pokazania
wewnętrznego życia człowieka oraz kształtowania autentycznych,
odrzucających pozory, więzi międzyludzkich, co również prowadziło do
moralizatorstwa; głównym ideologiem sentymentalizmu był francuski
pisarz Jan Jakub Rousseau; termin sentymentalizm upowszechnił się
dzięki powieści angielskiego pisarza Lawrence'a Sterne'a "Powieść
sentymentalna"; nawiązując do wielu nurtów myśli filozoficznej
(m.in. empiryzmu i sensualizmu), sentymentalizm kładł nacisk na
analizę jednostkowej sytuacji człowieka, na tkwiące w nim wewnętrzne
sprzeczności; analizował też sytuację społeczną, podkreślając
negatywną rolę sztucznie tworzonych barier i przedziałów stanowych.
Rokoko - styl charakterystyczny dla wytwornej i subtelnej
(rozrywkowej) twórczości - dla pewnego typu komedii, oper i drobnych
wierszy; istotą jego było rozumienie piękna jako wartości
podstawowej, dającej przyjemność obcowania z wytworami sztuki.
Gatunki literackie oświecenia: bajka - wierszowana
alegoryczna opowieść o zwierzętach lub ludziach, niekiedy o
roślinach czy przedmiotach, która służy do wypowiedzenia pewnej
nauki moralnej o charakterze ogólnym i powszechnym, dotyczącej
stosunków między ludźmi; prawda ta wypowiadana jest bezpośrednio,
zwykle jako pointa na końcu utworu, niekiedy już na początku, bądź
też jest tylko sugerowana czytelnikowi; postacie działające
wyposażone są w pewne cechy jednoznaczne i niezmienne
(wilk-drapieżnik, lis-zdrajca); bajkę charakteryzuje na ogół
dyscyplina językowa i dążenie do łatwego nawiązania kontaktu z
odbiorcą, co może się wyrażać potocznością języka i stylem
gawędziarskim. Podział bajek: narracyjna (np. La Fontaine, Francja
XVII w.), stanowiąca jakby zwięzłą nowelę o nieskomplikowanej akcji
i z niewieloma postaciami oraz bajka epigramatyczna, przeważnie
czterowersowa, rysująca pewną elementarną sytuację, a na jej tle
paralelizm lub kontrast postaw. W okresie oświecenia bajka stała się
jednym z głównych gatunków, służyła dydaktyce i moralizatorstwu;
satyra - utwór o celu dydaktycznym, wytykający i
ośmieszający wady i występki zarówno natury ludzkiej, jak i życia
zbiorowego - obyczajowego, społecznego, politycznego; istotą satyry
jest krytyka, posługuje się więc ona często deformacją, groteską,
wyostrzeniem atakowanych cech; w Polsce satyra rozwinęła się
zwłaszcza w okresie oświecenia (Krasicki, Naruszewicz), przy czym
stała się środkiem konkretnej krytyki społeczno-obyczajowej;
poemat heroikomiczny - utwór epicki, stanowiący parodię
eposu bohaterskiego; styl wysoki, zachowywany zgodnie z konwencją
dla eposu, stosuje się w poemacie heroikomicznym do opowiadania na
tematy błahe i codzienne; cel poematu heroikomicznego jest
satyryczno-dydaktyczny lub żartobliwo-rozrywkowy, cechuje go również
dygresyjność tonu; liczne sentencje; występuje oktawa, czyli strofa
ośmiowersowa o rozkładzie rymów: abababcc, gdzie ababab to sytuacja
dramatyczna, natomiast cc to często sentencja ("złota myśl");
komedia - gatunek dramatyczny o treści pogodnej, akcji
obfitującej w wydarzenia, oraz mającej pomyślne dla bohaterów
zakończenie, z elementami komizmu, niekiedy także karykatury,
satyry, groteski, mający na celu wywołanie śmiechu widza;
sielanka - gatunek poetycki, wywodzący się z antycznej
Grecji (idylla Teokryta III w. p.n.e.), obejmujący utwory utrzymane
w pogodnym tonie, opowiadające o życiu pasterzy lub wieśniaków. W
starożytnym Rzymie rozwinął ten gatunek Wergiliusz; powieść
- jeden z głównych gatunków nowożytnej prozy epickiej, cechujący się
na ogół większym rozmachem, obszerniejszym układem wątków i postaci,
a także zdarzeniowym charakterem świata przedstawionego; ukazane w
powieści postacie i zdarzenia są przeważnie fikcyjne, zarazem jednak
wyraźnie zindywidualizowane, ukonkretnione, wyposażone w bogactwo
szczegółów; naczelną kategorią opisu jest kategoria narratora;
esej - (franc. essai=próba) wypowiedź o tematyce literackiej
publicystycznej lub filozoficznej, wyróżniająca się swobodnym,
osobistym tonem oraz dbałością o formę; od rozprawy (wypowiedzi
naukowej lub filozoficznej prezentującej wyczerpująco materiał
dowodowy) esej różni się większą elastycznością formy, sięganiem po
środki literackie (np. metaforę, obraz, luźną kompozycję, tok
skojarzeniowy) oraz tym, że nie dąży do pełnej syntezy, lecz wyraża
refleksje autora; stwarza iluzję szczerości; felieton -
(franc. feuilleton=zeszycik, powieść w odcinku) gatunek
publicystyczny, podejmujący na ogół aktualną problematykę w sposób
swobodny, impresyjny, posługujący się metaforą i skojarzeniem,
niekiedy fikcją literacką; felieton ma na celu budzenie
zaciekawienia, nawiązanie bezpośredniego kontaktu z
czytelnikiem; atrakcyjna forma łączy się z lekkością tonu i często
żartobliwym lub satyrycznym charakterem; aktualny temat jest
traktowany w felietonie w sposób dygresyjny, zróżnicowany
stylistycznie, subiektywny, a uogólnienia mają charakter raczej
hipotetyczny; poemat heroiczny - pokazywał wzorcowe
postacie na tle doniosłych wydarzeń historycznych; "Jagiellonida"
Tomaszewskiego; poemat opisowy - utwór
dydaktyczno-filozoficzny, którego treścią jest przedstawienie
jakiegoś fragmentu rzeczywistości jako podstawy do szerszych
uogólnień; opis podporządkowany jest wizji ogólnej, określonej
koncepcji natury, świata; w okresie oświecenia poemat opisowy
wyrażał pochwałę człowieka jako twórcy przyrody; komedia
dell'arte - literatura plebejska; oda - utwór poetycki,
który charakteryzuje wzniosłość tematu i stylu, sławiący osobę,
ideę, wydarzenie; gatunek wykształcony w starożytności; wg poetyki
klasycystycznej oda miała łączyć elementy retoryczne i liryczne;
miało się w niej wyrażać uniesienie; dopuszczalna więc była pewna
swoboda kompozycyjna; w okresie oświecenia oda służyła do wyrażania
tematyki okolicznościowej oraz filozoficzno-moralnej.
Kierunki filozoficzne w XVIII w.: empiryzm -
(empiria-doświadczenie); prekursorem był angielski filozof Francis
Bacon (czyt. bejkn); kładł nacisk na rolę doświadczenia w procesie
poznawania świata, odrzucając to wszystko, czego nie da się
potwierdzić praktycznie; racjonalizm - twórcą był Kartezjusz
("Rozprawa o metodzie"); przywiązywał on szczególną wagę do roli
rozumu w poznawaniu prawdy, był zwolennikiem systematycznego,
rozumowego ładu w dochodzeniu do prawdy, odrzucał wszelkie
uprzedzenia i przesądy; przedstawicielami tego kierunku byli
Wolter oraz Denis Diderot; deizm - owoc racjonalizmu
przeciwstawiającego się wiedzy objawionej i dogmatom wiary; deiści
uznawali istnienie Boga jako stwórcy świata, uznawali też wagę
nakazów moralnych płynących z religii, odrzucali objawienie i
wyznaniowe formy wiary; deistami byli Diderot oraz Wolter, obaj
walczący z fanatyzmem religijnym; ateizm - (lub materializm)
pogląd odrzucający istnienie Boga; pojawił się w pismach
francuskiego filozofa przyrody Paula Holbacha; irracjonalizm
- pogląd filozoficzny, głoszący, że rzeczywistość jest niedostępna
poznaniu rozumowemu i odwołujący się do przekonań wyprowadzonych z
intuicji, wiary, instynktu i tradycji; wykształcił się pod koniec
epoki oświecenia; sensualizm - źródłem wiedzy są wrażenia
zmysłowe; twórcą był John Locke (lok); twierdził, że człowiek rodzi
się jako "czysta karta" (tabula rasa), czyli że nie ma doświadczeń,
wrodzonych idei czy zasad i kształtują się one dopiero w ciągu
życia. Postawę ludzi oświeceniowych znamionowały: utylitaryzm
(najwyższy cel postępowania to pożytek jednostki i społeczeństwa),
humanitaryzm, optymizm, krytycyzm. W Polsce oświecenie
zaczęło się około roku 1740, kiedy to założono Collegium Nobilum.
Właściwy rozwój przypada na lata 1764-1795. W 1747 roku Załuscy
założyli bibliotekę publiczną. W 1749 Stanisław Leszczyński napisał
dzieło pt. "Głos wolny wolność ubezpieczający", dotyczące liberum
veto. Domagał się poprawy bytu ludzi, wzmocnienia administracji.
Stanisław Konarski napisał "O skutecznym rad sposobie", w którym
prowadzi rozważania o Sejmie. Proponuje usunięcie liberum veto i
wprowadzenie zasady większości głosów. W roku 1765 założono Teatr
Publiczny w Warszawie. Powstała też Szkoła Rycerska, która miała
przygotować młodych ludzi do służby wojskowej. Absolwentami zostali
później: J.Jasiński, T.Kościuszko, J.U.Niemcewicz. Szkołą kierował
książę Adam Czartoryski. Zaczął wychodzić "Monitor", którego
redaktorami byli:Czartoryski, Krasicki, Bohomolec.
Czasopiśmiennictwo odgrywało znaczną rolę w oświecaniu ludzi epoki.
Wychodziło też pismo pt. "Zabawy przyjemne i pożyteczne", w którym
drukowali swe utwory: Krasicki, Naruszewicz, Zabłocki. W 1773 r.
powstała KEN. Powodem powstania KEN była likwidacja zakonu jezuitów.
Przyznała prawo do nauki wszystkim dzieciom. Dokonano reformy
Uniwersytetów w Wilnie i w Krakowie. Ogromny wpływ miały działania
króla Stanisława Poniatowskiego, który próbował dźwignąć kraj z
upadku. Przyczynił się on do rozwoju kultury i sztuki. Skupił wokół
siebie grono ludzi wykształconych, literatów i malarzy, których
zapraszał na słynne obiady czwartkowe. W literaturze rozwijały się
trzy prądy: klasycyzm - nawiązywał do literatury starożytnej,
posługiwał się motywami mitologicznymi, cenił tragedię i epos, język
powinien być zrozumiały; sentymentalizm - opisywano przeżycia
wewnętrzne, ludzkie uczucia, by silniej oddziaływać na odbiorcę;
rokoko-odrzucał dydaktyzm, utwory powinny być tworzone dla
przyjemności. W sztuce rozwijał się klasycyzm. W okresie tym
tworzyli Canaletto i Bacciarelli. Ignacy Krasicki wyśmiewa
wady świata w "Bajkach" i "Satyrach". Bajka "Kruk i lis" za-wiera
alegorię próżności i głupoty (kruk) oraz przebiegłości (lis). Autor
śmieje się że "Bywa często zwiedzionym, kto lubi być chwalonym".
"Dewotka" pokazuje fałszywą pobożność: "dama" odmawiając modlitwę
biła swoją służącą. Pewnemu gospodarzowi skradziono groch rosnący
przy drodze. Na drugi rok zasiał go wśród żyta, myśląc że zbiór
będzie o wiele więk-szy. Przeciwnie - zniszczono mu i zboże, i
groch. Krasicki wyśmiewa przesadną ostrożność i chęć zysku. Bajka
"Szczur i kot" piętnuje ludzi pysznych i pewnych siebie. W satyrze
"Pijaństwo" ukazany jest typ polskiej gościnności. Przeradza się ona
w pijatykę, po której następuje pochwała trzeźwości. Dyskusję
przerywa jeden z uczestników i idzie się napić. Au-tor wyśmiewa w
"Żonie modnej" przejmowanie przez szlachtę obyczajów francuskich.
Moda prowadzi do rozrzutności i wiedzie do zrujnowania. Poemat
heroikomiczny "Monachomachia" demaskuje stan duchowny (zakon
reformatorów i karmelitów); ich skłonność do pijaństwa i bójek.
Krasicki prowadzi krytykę poprzez oksymorony: "święte próżniaki",
"wielebne głup-stwo". Twierdzi ironicznie "Szanujmy mądrych,
przykładnych, chwalebnych, Śmiejmy się z głupich, choć i
przewielebnych". Pomimo humoru Krasicki przedstawia świat, w którym
do-minuje siła, przewrotność i głupota ("Jagnię i wilcy", "Malarze",
"Wół minister") - jest on przygnębiający. W okresie
oświecenia rozwija się publicystyka. Powstają pierwsze czasopisma:
"Monitor" (1765r.), "Zabawy przyjemne i pożyteczne", "Gazeta
Narodowa i Obca". Na łamach "Monitora" redagował m.in. I. Krasicki.
W esejach, felietonach, report-ażach autorzy kryty-kują sarmackie
zachowanie, propagują wzór oświeconego szlachcica, krytykują
feudalizm, walczą o tolerancję i o świecką edukację. Zajmują się
sprawami literatury i teatru. Do publicy-styki w służbie kraju
zaliczyć można dzieła St. Staszica - "Uwagi nad życiem Jana
Zamoy-skiego" oraz Hugona Kołłątaja - "O przyszłym sejmie Anonima
listów kilka". Staszic wska-zywał na konieczność wprowadzenia
edukacji świeckiej, domagał się by w sejmie o prawie decydowała
większość głosów, o więzieniu by decydował sąd. Przestrzegał przed
wybieraniem cudzoziemców do władzy. Kołłątaj wyrażał opinię, że sejm
powinien zwrócić wolność chłopu, a pańszczyznę potraktować jako
kontrakt z dziedzicem. Oswiecenie w europie Nowe myśli
zapoczątkowali Francuzi, Anglicy, Holendrzy. Rozwój przypada na
XVIII w. Jednym z pierwszych uczonych był Kartezjusz. W
"Rozważaniach o metodzie" stwierdził, że najważniejszym czynnikiem
jest rozum. Wszystko niezgodne z rozumem odrzucał: "cogito ergo sum"
(myślę więc jestem). Okres ten nazwano oświeceniem, ponieważ
przywiązywał szczególną wagę do siły rozumu, jako światła
rozjaśniającego poznanie świata. W związku z docenianiem rozumu
odczuwano potrzebę szerzenia oświaty i wpajania w społeczeństwa
przekonania o konieczności powszechnej edukacji. Najpopularniejszym
kierunkiem był racjonalizm i deizm, który uznawał Boga za stwórcę
świata, ale odrzucał jego ingerencję w sprawy ludzkie. Głównymi
ideami oświecenia były: krytycyzm, utylitaryzm (użyteczność),
natura. Właśnie literatura zajmowała się oświeceniem i wychowaniem
człowieka. Franciszek Bacon uznawany jest za twórcę empiryzmu
(doświadczenie). We Francji głównymi przedstawicielami byli: Wolter
("Kandyd", "Zadyg"), Denis Diderot ("Kubuś Fatalista i jego Pan"),
Jan Jakub Russeau ("Julia czyli Nowa Heloiza"). W Anglii są to:
Daniel Defoe ("Przypadki Robinsona Cruzoe"), Jonathan Swifth
("Podróże Guliwera"). Tło historyczne - czasy saskie,
1697-1733 August II Mocny, 1733-1763 August III. Był to okres
szczególnego upadku ekonomicznego, kulturalnego i politycznego. W
1720 roku Rosja i Prusy zawarły traktat zobowiązujący je do
zachowania w Polsce istniejącego stanu rzeczy. Początki
ruchu umysłowego oświecenia przypadają na lata czterdzieste XVIII
wieku. Składają się na niego reformy szkół i wychowania (ks.
Stanisław Konarski) - dążono do wychowania światłych obywateli
pochodzących z rodzin magnackich. Konarski zreformował szkolnictwo
pijarskie, a w 1740 założył Collegium Nobilium. W 1747 bracia Józef
i Andrzej Załuscy założyli w Warszawie bibliotekę publiczną.
Zgromadzona w niej 180 tys. woluminów. Rozwijał się ruch wydawniczy,
powstawały czytelnie. Faktyczna walka polityczna rozgorzała
po 1768 roku. Zawiązała się wtedy konfederacja barska przeciwko
królowi Stanisławowi Poniatowskiemu, gdyż protektorem jego była
caryca Katarzyna II, pod hasłami obrony katolicyzmu i wolności
szlacheckiej. 1772 - I rozbiór Polski. Lata 1788-92 upływały pod
znakiem toczących się obrad Sejmu Wielkiego, w którym zasiedli
wychowankowie pijarów. Uchwalili 3 maja 1791 Konstytucję Majową. Rok
później magnaci Rzewuski, Potocki i Branicki zawiązali konfederację
targowicką i upoważnili Katarzynę II do zbrojnej interwencji w
Polsce w obronie swobód szlacheckich. Wybuchła krótka wojna - armia
rosyjska wkroczyła do Rzeczpospolitej, targowiczanie szerzyli terror
wobec założycieli konstytucji. 24 lipca król przystąpił do
Targowicy. W 1793 nastąpił II rozbiór Polski. W 1794 - powstanie
kościuszkowskie. W 1795, po jego upadku, III rozbiór Polski kończący
rozwój kultury polskiej w czasie niepodległości.
Autor: Konrad Przygodzki
Ocena : 0.0
oceń
prace:
1 2 3 4 5 6
Home | Reklama | Info
| Mail
Prace | Pomoc | Książki | Artykuły | News | Katalog | Forum
| Rozrywka
Wszelkie prawa zastrzeżone / All
rights reserved Sciaga.pl
2000
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Fraszki , PieĹni KochanowskiegoAFraszki , PieĹni KochanowskiegoAFraszki Jan KochanowskiFilozofia czĹowieka w PieĹniach KochanowskiegoJak ĹźyÄ OmĂłw pieĹni J Kochanowskiego, ktĂłre sÄ
odpowiedziÄ
poety humanisty na to pytanie! Odrodzenie Renesans piesni kochanowskiegoE book Fraszki Jan KochanowskiĹwiat wartoĹci wyĹaniajÄ
cy siÄ z pieĹni kochanowskiegowiÄcej podobnych podstron