3318070223

106

JACEK WARCHALA

I wreszcie ostatnia uwaga dotycząca funkcji. A. Ropa i W. Miodunka nakazując naszemu zespołowi pilne trzymanie się klasycznych ujęć funkcji¹⁵, gdzie indziej stwierdzają, że ustalenie takich jest możliwe dopiero po przebadaniu ogromnego materiału i w wyniku żmudnych poszukiwań^IG. Sądzę, że sprzeczność wynika tutaj z niezrozumienia przez autorów recenzji funkcji obligatoryjnych, konstytutywnych i redundantnych tego komunikatu, których w różnych sytuacjach może być znaczna ilość (do stosownej literatury odsyłam wyżej). Nie sprzeczność mnie tutaj jednak niepokoi, lecz ta dziwna sugestia, która pojawia się w różnych miejscach obu omówień, a dotyczy owego „ogromnego materiału” i „żmudnych poszukiwań”. Autorzy wydają się pewni, że tylko ich ośrodek posiada dostatecznie duży materiał, aby badać język telewizji czy radia. Logicznie należy więc wnioskować, że nasze badania są po prostu wzięte „z sufitu”. Nie sądzę aby cokolwiek uprawniało do tego rodzaju twierdzeń pozamerytorycznych ¹⁷.

Wyróżnienie dwu zasadniczych typów wypowiedzi (informacyjno-propagan-dowe i estetyczno-informacyjne) prowadzi nieuchronnie do wyboru kryteriów, które pozwolą nam ustalić podzbiory w obrębie danego typu, usystematyzować je i wytyczyć granice (nieostre) między podtypami. Kryteria te to: wykonawcy, mikrosytuacja, liczba kodów, zamierzony odbiorca, referent. Kryteria te mają zastosowanie dla obu typów wypowiedzi.

Nie będę tu omawiał takich kryteriów jak referent, liczba kodów, mikrosytuacja, gdyż zrobili to wyczerpująco A. Ropa i W. Miodunka w swym artykule pt. „Z zagadnień socjolingwistycznego opisu sytuacji na przykładzie sytuacji telewizyjnej”¹⁸, choć znamienne jest, iż postulaty te nie znalazły odzwierciedlenia w zaproponowanym np. przez A. Ropę schemacie klasyfikacji wypowiedzi (izn. nie wszystkie znalazły odzwierciedlenie — brak np. kryterium ilości kodów, miejsca, statusu wykonawców). Zatrzymam się jednak na kryterium zamierzonego odbiorcy, wykonawcy, statusu wykonawców.

Ogólny podział wykonawców zastosowany przez A. Ropę uwzględnia tylko podział na dziennikarza i niedziennikarza. Wydaje się jednak celowe wprowadzenie podziału bardziej pojemnego: podziału na wykonawcę przygotowanego i nieprzygotowanego, a w obrębie przygotowanych dokonać dopiero podziału na dziennikarza i niedziennikarza. Przez pojęcie „przygotowany” należy rozumieć umiejętność wykonywania (pełnienia) ról społecznych nadawcy i odbiorcy w kontakcie ogólnym ¹⁹, tzn. takim, który -ogranicza wymianę ról nadawcy i odbiorcy (z takim kontaktem mamy do czynienia w przypadku telewizji czy radia). W klasyfikacji A. Ropy profesor uniwersytetu uzyska ten sam status co rolnik, gdy obaj wystąpią przed kamerami. Jest jednak sprawą oczywistą, że sprawność językowa, umiejętność dostosowania się do roli nadawcy w kontakcie ogólnym będzie nieporównanie większa w przypadku profesora niż rolnika.

w. Miodunka. A. Ropa: O koncepcję badań języka (w) telewizji. Przekazy i Opinie op. cit. s. 168.

¹⁶    Tamże, s. 165.

¹⁷    Materiałem badawczym, na którym się opieramy, jest pokaźny zbiór taśni magnetofonowych i wideofonicznych, których gromadzenie odbywało się przez kilka lat wg z góry ustalonej metody. Kryteriami wyboru audycji radiowych i telewizyjnych były m. in. temat, czas nadania, zamierzony odbiorca, gatunek, status uczestników, kryterium estetyczne. Jeśli zaś idzie o audycje radiowe, to mamy w swoich zbiorach — dzięki okresowej współpracy z radiem katowickim — audycje przed tzw. „obróbką antenową’’, co stanowi ważny materiał porównawczy do badań nad językiem radia.

** W. Miodunka, A. Ropa: Socjoling wisty ka nr 2, Katowice 1979, s. 63—73.

¹¹ O teorii kontaktów językowych patrz: W. Lubaś: Społeczne uwarunkowania współczesnej polszczyzny. Kraków 1979, m. in. s. 139—148.