3545336495

•    organizacje zorientowane na produkcję ekonomiczną - będące typowym obiektem zainteresowań analiz ekonomicznych;

•    organizacje zorientowane na cele polityczne - instytucje rządowe, skoncentrowane na tworzeniu i utrzymywaniu władzy w społeczeństwie;

•    organizacje integrujące (ang. integrative organisations) - usprawniające funkcjonowanie społeczeństwa tj. realizowanie celów przez inne organizacje, w tym: partie polityczne, stowarzyszenia, grupy interesów, szpitale;

•    organizacje służące podtrzymywaniu wzorców (ang. pattern-maintenance organisations) - których misją jest zapewnienie ciągłości wzorców kulturowych czy edukacyjnych, w tym: szkoły lub kościoły.

Zagadnieniem interesującym dla socjologa może być rozdźwięk pomiędzy orientacją organizacji a jej rzeczywistym funkcjonowaniem. Parsons podaje przykład uniwersytetu, który służyć ma podtrzymywaniu w społeczeństwie wzorców edukacyjnych, musi jednak finansować swoją działalność czyli zajmuje się również produkcją ekonomiczną (Parsons, 1956b, s. 233-234). Proponowane przez Parsonsa powiązanie teorii organizacji z szerszym dorobkiem socjologii miało dotyczyć analiz systemów wartości (wpływających na cele organizacji), mechanizmów adaptacyjnych (pozwalających organizacjom na mobilizację zasobów, w tym uczestników), zasad działania (ang. operative codę) (przyczyniających się do osiągania celów) oraz mechanizmów wewnętrznej integracji (Parsons, 1956b, s. 238-239). Organizacje w rozumieniu Parsonsa były częścią większego systemu społecznego, a szczególne znaczenie miały ich relacje z otoczeniem (Scott, 1987, s. 68).

W kolejnych rozdziałach książki zaprezentowana zostanie geneza zarządzania jako dyscypliny naukowej, związana z optymalizacją indywidualnych procesów pracy (tzw. naukowe zarządzanie) oraz organizacją pracy w zhierarchizowanych organizacjach (tzw. nurt administracyjny). Nawiązywały one (nie zawsze świadomie) do podejść metodologicznych znanych z prakseologii, opierając się na analizie działań i poszukiwaniu sposobów podnoszenia ich skuteczności. Interpretowały one organizację jako specyficzny przypadek maszyny, zaprojektowanej przez człowieka, działającej w przewidywalny sposób i w miarę potrzeby pozwalającej na dostosowania poprzez „wymianę trybów”, „naoliwienie”, czy „zmianę tempa pracy”. O metaforze organizacji jako maszyny pisał m.in. Gareth Morgan (1997), wskazując na jej liczne ograniczenia, jednak takie podejście jest do dzisiaj popularne wśród badaczy, zajmujących się zarządzaniem operacyjnym. Analogiczne przekonanie o możliwościach racjonalnego projektowania organizacji żywił socjolog Max Weber, wskazując jednak również na ograniczenia owego idealnego modelu, nazywanego „biurokracją” (pisał o nich jako o tzw. żelaznej klatce racjonalności, niem. stahlhartes Gehduse, o czym traktuje jeden z rozdziałów niniejszej książki). Organizacja jako maszyna bywa też w terminologii naukowej prezentowana jako system racjonalny lub racjonalnie zaprojektowany, ze ściśle określonymi celami i wysokim stopniem formalizacji (Scott, 1987, s. 32).

Perspektywa socjologiczna, wynikająca z dorobku funkcjonalizmu, wprowadziła odmienne spojrzenie na organizację, odwołując się do metafory organizmu, który realizuje określone cele, składa się z części posiadających własne funkcje, utrzymuje wymianę z otoczeniem i rozwija się w sposób, którego nie da się sprowadzić do w pełni przewidywalnej i kontrolowalnej maszyny. W przeciwieństwie do systemu racjonalnego, będącego wynikiem projektowania, organizacja jest więc postrzegana jako system naturalny, dążący do zachowania równowagi w swoich relacjach z otoczeniem (Scott, 1987, s. 52). W 1979 roku młodzi brytyjscy teoretycy

15