3570947911

27

Nie tylko Dzierżoń: wprowadzenie do bibliografii piśmiennictwa pszczelniczego

Nickel (Nikiel) Jacob ze Szprotawy ojcem niemieckiej literatury pszczelarskiej

W roku 1568 w Zgorzelcu u Ambrosiusa Fritzcha wydana została pierwsza niemiecka książka o pszczołach: Grundlicher Unterricht von den Bienen und ihrer Wartung, in Glogischen Furstenthumb, aus wahrer Erfahrung zusammen geragen von Nickel Jacob, Mitburger zur Sprottau (Gruntowna nauka

0    pszczołach i ich pielęgnacji, w księstwie głogowskim, z własnego doświadczenia ułożona przez Nickela Jacoba, mieszczanina ze Szprotawy). Traktat ten, pełniący z założenia funkcję podręcznika, jest prawdopodobnie pierwszą książką w nowożytnej Europie w całości poświęconą pszczelarstwu, opartą na praktycznej, współczesnej wiedzy jej autora, a nie jedynie na przekazach pochodzących z kręgu śródziemnomorskiego^{1 2 3 4 5} (il. 1). Jej twórca, Nickel Jacob, urodził się w 1505 roku w Szprotawie⁶. Wyuczył się zawodu kuśnierza, po czym w 1531 roku wyjechał na Morawy. Po powrocie do Szprotawy ożenił się z panną z zamożnej rodziny mieszczańskiej. W 1564 roku figurował w aktach miejskich jako rzemieślnik kuśnierz, ale majątku dorobił się na handlu ziemią. W późniejszych latach wybrał się na wędrówkę po Pomorzu, Meklemburgii i Morawach. Zmarł w 1576 roku. Grundlicher Unterricht von den Bienen... napisał na prośbę radnych miast: Głogowa, Góry Śląskiej, Kożuchowa, Szprotawy, Świebodzic i Zielonej Góry. Świadczy to

1

F. Pax, Bibliographie der Schlesischen Zoologie, 1.1-3, Breslau (Wrodaw) 1930,1935,1957

2

(t. 3 wydany przez PWN już pod polskim tytułem Bibliografia zoologii Śląska); L. Du

3

biel, Hodowla pszczół na Górnym Śląsku w perspektywie historycznej, „Opolski Rocznik

4

Muzealny" R. 3,1968, s. 213-272; idem, Bartnictwo i pszczelarstwo na Górnym Śląsku od XVIII do XX wieku, Gliwice 2003.

5

   W Europie średniowiecznej znane były greckie pisma o pszczołach (m.in. Arystotelesa) tłumaczone na język arabski, z tego na ładnę, a później szeroko rozpowszechniane. Wiele na temat pszczół i pszczelarstwa napisali autorzy rzymscy, m.in. Varro, Wergiliusz, Columella, Pliniusz, Aelian czy Palladius. W 1513 roku Gabriel Alonso de Herrera z Hiszpanii opublikował zbiór pism autorów greckich

1    rzymskich z zakresu rolnictwa - tom piąty poświęcony był pszczołom. Wiedza starożytnych była tak silnie zakorzeniona, że jeszcze w szkołach Komisji Edukacji Narodowej, w których wykładano również pszczelarstwo, za podręcznik obok Oeco-nomiki generalnej ziemiańskiej Haura służyła De re rustica Columelli. W dużej mierze z tej wiedzy czerpał również informacje Piotr Crescentyn z Bolonii, który w XIII wieku napisał znany w Europie i tłumaczony na kilka języków, w tym również po raz pierwszy w 1549 roku, a po wtóre w 1571 roku na polski, traktat poświęcony wszystkim działom gospodarstwa Ruralium commodorum libri XII. W księdze dziesiątej tego dzieła dwanaśde rozdziałów poświęconych jest pszczelarstwu.

6

   Niejednolita na przestrzeni czasu pisownia spowodowała, że obecnie można znaleźć Jacoba pod kilkoma hasłami osobowymi: Nickel Jacob, Nikol Jacob, Nicolaus Jacob, Nicolaus Jacobi i innymi.