3703947862

16 ALEKSANDER POSACKI SJ do filozofii czy teologii, ale także do nauk empirycznych, których granice kompetencji poznawczych powinny być właściwie zinterpretowane¹.

Wydaje się, że w nieredukcyjnych badaniach nad ezoteryzmem pojawia się metodologiczny priorytet filozofii, w tym szczególnie metodologii nauk (epistemologii) oraz historii idei (w tym uniwersalnych „meta-idei”, leżących u podstaw ezoteryzmu, jak fatalizm, monizm, panteizm czy holizm). Stąd nie można oddać tego tematu wyłącznie naukom empirycznym, które mają tu swoje ważne miejsce. Pod warunkiem jednak, że zachowają granice własnych kompetencji, nie popadając w „ideologizację” nauki. Może się ona przejawiać w postaci jawnego czy ukrytego dogmatycznego materializmu, będącego zwykle formą kryptoreligijnej deifikacji materii/energii i jej rzekomo nieskończonych możliwości.

Chodzi tu szczególnie o religioznawstwo oraz pokrewne dyscypliny naukowe, jak socjologia religii i kultury oraz psychologia, szczególnie psychologia religii. Antropologia filozoficzna i teologiczna nie pozwalają jednak, by owe metody empiryczne, często naznaczone znamieniem materializmu, zawłaszczyły jednostronnie i redukcyjnie temat ezoteryzmu i pokrewnego mu okultyzmu. Aby uratować te przestrzenie przez materializmem i relatywizmem, potrzebna jest religiologia (prof. Z. Zdybicka) oraz teologia religii, a także inne nieredukcyjne i otwarte formy teorii religii.

2. Problem określenia ezoteryzmu - różne opinie

Istnieje wiele określeń ezoteryzmu, nawet w obszarze badań naukowych². Pojawiają się też sprzeczne opinie na temat tego, czy ezoteryzm powinien być traktowany jako forma religijności czy raczej duchowości. Czy chodzi o formy zewnętrzne, czy bardziej

0    wewnętrzną kategorię doświadczenia. To samo pytanie dotyczy ściśle związanej z ezoteryzmem kategorii inicjacji. Pojawia się w tym kontekście problem relacji ezoteryzmu czy okultyzmu do mistyki (która jest pokrewna duchowości), pojawiający się również w przypadku kabały. Inny temat to ezoteryzm i okultyzm w relacji do neopogaństwa czy satanizmu (te dwie ostatnie parareligine koncepcje same w sobie wymagają porównania). Interesujące są różnice pomiędzy satanizmem a lucyferyzmem, jak też związki obydwu nurtów duchowych z ideologią gnozy³.

We wspomnianym dziele Hanegraaffa już w samym tytule zestawia się gnozę z ezoteryzmem. Pojawia się słuszne pytanie - podjęte przez wielu badaczy - w jaki sposób

1    w jakiej mierze gnoza czy „myślenie gnostyczne” konstytuuje ezoteryzm. Jaka jest różnica

1

   A. Posacki, Ezoteryzm i okultyzm - formy dawne i nowe. Aspekty filozoficzno-teologiczne ipraktyczno--duszpasterskie, Radom 2009.

2

   Por. A. Faivre, Access to Western Esotericism, Albany 1994.

3

   Por. A. Posacki, Ezoteryzm, s. 175 n.