3703947874

WSTĘP 9

zbyt wielki był wpływ, który wywarła nań myśl gnostyków; dzięki swej wspólnej historii gnoza i Kościół pozostawali dwojgiem — wrogiego — rodzeństwa”¹.

Wydawać by się mogło, że we współczesnej kulturze Zachodu ezoteryzm powinien zniknąć lub ulec marginalizacji. Wszak dziś na jej obszarze rozwinęła się cywilizacja techniczna przyjmująca zupełnie odmienną od religijnej hierarchię wartości oraz wskazująca skończone, to znaczy ograniczone wyłącznie do ziemskiej perspektywy, cele ludzkiego życia. W rezultacie coraz więcej ludzi bardziej niż o stan swojej duszy troszczy się o zdrowy wygląd i sprawność fizyczną, zaś szczęście utożsamia z doznawaniem przyjemności.

Tymczasem mimo ekspansji nauki i techniki, a także będących skutkiem tego zjawiska przemian kulturowych, ezoteryzm we współczesnej zachodniej kulturze ma się bardzo dobrze. Nie tylko nie zanikł, ale znacząco rozbudował i zmodyfikował swoje formy, stając się jej istotnym składnikiem. Stało się tak, bo cywilizacja techniczna przesadnie akcentuje znaczenie sfery materialnej i nie poświęca należnej uwagi duchowym potrzebom człowieka. Musi on zatem samodzielnie szukać sposobów ich zaspokojenia. Wcześniej zazwyczaj znajdował je w religii chrześcijańskiej, jednak obecnie zachwiana została zachowywana przez wieki równowaga między chrześcijaństwem a ezoteryzmem. Zaburzenia te powstały, bo w Europie od czasów Oświecenia rozwija się dynamicznie nurt myślenia antyreligijnego. Traktowanie religii jako sfery emocji i przesądów, wymysłu niewolników, „opium ludu” oraz wiele podobnych teorii, funkcjonujących w ciągu trzech ostatnich stuleci w kulturze europejskiej, sprawiło, że spore grono osób zaczęło poszukiwać innych dróg swojego duchowego rozwoju.

Dyskredytacja celów, wartości i norm postępowania, których dostarczała ludziom religia chrześcijańska, spowodowało, że dziś różne formy ezoteryzmu przenikają niemal wszystkie sfery ludzkiego życia. Sytuację tę w bardzo obrazowy sposób przedstawił Pablo Capanna: „Sekularyzacja Zachodu nie była ani nie mogła być ostatnim etapem: kiedy cykl dobiegł końca, znowu odrastają korzenie starego pogaństwa i magia jednoczy się z techniką. Przecież żyjemy w epoce, w której komputerów używa się do stawiania horoskopów, a astronauci noszą amulety”².

Współczesny renesans ezoteryzmu to główna przyczyna powstania tej monografii. Składa się ona z trzech części. Pierwsza nosi tytuł Ezoteryzm: pojęcie i sposoby podejścia. Jest ona szczególnie ważna, ponieważ pojęcie „ezoteryzm” z racji swojej niedookreśloności i wieloznaczności bywa różnorodnie definiowane. Aby umożliwić podjęcie wieloaspektowej dyskusji na ten temat, w pracy przyjmujemy szerokie rozumienie ezoteryzmu, zgodne z tym, które prezentuje Wouter J. Hanegraaff, redaktor naczelny Dictionary of

1

K. Rudolph, Gnoza, Kraków 2003, s. 321-322. Na trwałość związków między gnozą a chrześcijaństwem wskazywał także Gilles Quispel. Jego zdaniem „gnoza pełniła wobec chrześcijaństwa funkcję kompensacyjną. Jest ona [...] cieniem, od którego nie można się uwolnić, a który wciąż wskazuje na drażliwe braki w przepowiadaniu Kościoła i bolesne niedostatki w życiu chrześcijan” (G. Quispel, Gnoza, s. 105-106).

2

' P. Capanna, Od sekularyzacji do neopogaństwa, w: Wspólnoty kościelne, niezależne grupy religijne, sekty na przykładzie Ameryki Łacińskiej, Warszawa 1995, s. 169.