3813099421

NEOLITYCZNE GÓRNICTWO NA JAŃSKIEJ GÓRZE 37

z silnie wyszczerbionym drapiskiem (ryc.34:1), fragment wióra z ułamaną partią piętkową i wierzchołkową (ryc.34:2), odłupek częściowo korowy (ryc.34:3) oraz okruch krzemienny. Wszystkie krzemienie reprezentują narzutowiec bałtycki, co może świadczyć o ich związku z kulturą pucharów lejowatych, w której na Dolnym

w

Śląsku ten typ surowca bezwzględnie dominuje, przy braku np. surowca jurajskiego. Nie jest jednak wykluczone, że dominacja krzemienia bałtyckiego była także typowa dla dolnośląskiej kultury ceramiki sznurowej. Niestety charakterystycznych dla Dolnego Śląska cech surowcowych krzemieniarstwa tej kultury dotąd nie znamy.

W tej sytuacji podstawowym wyznacznikiem chronologicznym staje się ceramika, do której dysponujemy bogatym porównawczym materiałem kultury pucharów lejowatych, pochodzącym z najbliższego otoczenia Jań-skicj Góry (chociażby bogate materiały z Janówka czy Tomic).

Wśród materiału ceramicznego wyróżniono 3 fragmenty brzegów i 18 fragmentów brzuśców. Te ostatnie to wyłącznie małe ułamki, w żadnym wypadku nie pozwalające na rekonstrukcję naczynia, ale możliwe do identyfikacji kulturowej na podstawie cech technicznych i technologicznych. Wszystkie okazy reprezentują fragmenty naczyń cienko- i średniościennych (grub. do 6-7 mm), a więc nie pochodzą zapewne z naczyń zasobowych ani mniejszych, tzw. kuchennych. Można wśród nich wydzielić 14 okazów wykonanych z gliny tłustej bez domieszki piasku lub szczątków organicznych, a wykazujących minimalną domieszkę bardzo drobno roztartych skorup. Ułamki te są słabo wypalone, podatne na zarysowania nawet paznokciem, w dotyku „maziste”. Na kilku zachowało się staranne wygładzenie powierzchni, doprowadzone do jak gdyby „tłustawego” połysku. Powierzchnia zewnętrzna ułamków wykazuje zabarwienie brązowe (wyprawionej skóry) w różnych odcieniach, ale w przełamie i na stronie wewnętrznej skorupa jest czarna, a barwa zewnętrzna (brązowa) układa się jak gdyby warstewką grubości około 1 mm. Wszystkie te cechy zbliżają omawiane tu fragmenty do ceramiki typowej dla morawsko-śląskiego wariantu późnej fazy kultury pucharów lejowatych, w tym do materiałów z Janówka (Wojciechowski 1973, 41-43). Pozostałe 4 malutkie fragmenty charakteryzują się bardzo drobną domieszką piasku, co nadaje powierzchni skorup pewną szorstkość. Ich powierzchnie mają barwę szarą, ale i one w przełamie i na stronie wewnętrznej są czarne. Ich przynależność do kultury pucharów lejowatych nie jest wprawdzie wykluczona, ale dla tej kultury na Dolnym Śląsku byłyby one raczej nietypowe.

Znacznie bardziej typowe są natomiast 3 fragmenty brzegów, z których 2 to ułamki brzegów mis lub pucharów z charakterystycznie lejowato wychylonym, lekko jukowatym brzegiem, trzeci zaś to ułamek kubka.

Fragment oznaczony jako znalezisko 21 (ryc.34:4) pochodzi z naczynia znacznych rozmiarów o grubości partii brzegowej do 9 mm i wyraźnie od wewnątrz ścienionej krawędzi wylewu. Barwa zarówno na stronie zewnętrznej, jak i wewnętrznej jest szarobrunatna, obie płaszczyzny starannie wygładzone, ale matowe. Na przełamie widoczna wyraźnie domieszka schudzają-ca w postaci drobno tłuczonych skorup. Tak uformowane brzegi mis lub pucharów lejowatych znane są licznie z morawsko-śląskiej grupy kultury pucharów lejowatych, w tym także z Janówka (Wojciechowski 1973, ryc.l9c,23e,33a,34a).

Fragment oznaczony jako znalezisko 18 (ryc.34:5) pochodzi ze średniej wielkości cienkościennego pucharka lejowatego o silnie rozchylonym brzegu. Grubość zachowanego fragmentu brzegu wynosi 4-5 mm, a krawędź wylewu jest nieznacznie ścieniona od strony wewnętrznej. Barwa powierzchni ciemnobrunatna, po stronie wewnętrznej czarna, ale obydwie są silnie zniszczone prawdopodobnie przemieszczającymi się kamieniami (rumoszem). Na powierzchni widoczna jest domieszka schu-dzająca w postaci silnie skruszonych skorup. Fragmenty cienkościennych pucharków o podobnie ukształtowanym, silnie wychylonym brzegu (szyjce) znane są również m.in. z Janówka (Wojciechowski 1973, ryc.27c i 17d).

Najbardziej charakterystyczny i z punktu widzenia kulturowego zaszeregowania nie budzący w zasadzie żadnych wątpliwości jest fragment oznaczony jako znalezisko 37 (ryc.34:6). Jest to fragment kubka o esowa-tyin profilu, którego brzusicc w kształcie spłaszczonej kuli przechodzi łagodnie, bez wyraźnego załomu, w niską lejkowatą, górą ścienioną szyjkę. Szczególnie charakterystyczny jest jednak jego brzusiec zdobiony lekko skośnie biegnącymi, delikatnie wykonanymi i widocznymi przy bocznym oświetleniu, płytkimi żłobkami pokrywającymi powierzchnię od nasady szyjki po prawdopodobnie samo dno. Pasmo tych żłobków biegło zapewne wokół całego brzuśca. Nie ulega wątpliwości, że jest to-elcmcnt typowy dla wczesnej fazy kultury ceramiki promienistej (fazy Boleraz), ale nagminnie występujący także w zespołach późnej (schyłkowej) fazy morawsko--śląskiej grupy kultury pucharów lejowatych (Bukowska-Gedigowa 1975, ryc.!7b,c), czyli tej fazy i grupy, której odpowiadają osady w Janówku i Tomicach.

W Janówku tak zdobionego naczynia niestety nie zidentyfikowano, pomimo iż uzyskano znaczną liczbę kubków niczdobionych, jednakże ujawnione tam jednoznaczne elementy bolerazkie w postaci innego typu zdobnictwa (Wojciechowski 1973, ryc.l7g,24c,d,25g) datują osadę na okres, w którym właśnie tego typu kubki funkcjonowały. Wydaje się więc, że omawiany tu fragment naczynia (obok omówionych już brzegów mis lub pucharów) nie tylko datuje badane wyrobiska kopalni na Jańskiej Górze, ale chyba także przesądza sprawę