3813100340

procesy mieszania się dialektów (chełmińskich, mazowieckich, niemieckich, pruskich), co motywuje to określenie w świetle danych historycznych (o czym jest mowa w dalszej części opracowania). Po 1945 r. zaczęto używać w opracowaniach dialektologicznych także terminu nowe dialekty mieszane na oznaczenie gwarowych wariantów mowy, które powstały w wyniku migracji ludności na obszar tzw. ziem zachodnich i północnych (inaczej - ziem odzyskanych). Emigracja znacznej części ludności autochtonicznej - Mazurów i Warmiaków - do Niemiec w 2. połowie XX w., a zarazem napływ ludności z różnych regionów Polski, spowodowały, że cały ten obszar stał się wtórnie językowo mieszany, stąd określenie nowsze (nawiązujące do ich historycznej genezy) dialekty mieszane.¹

Gwary ostródzko-warmińsko-mazurskie, jak już zaznaczono, powstały w wyniku ekspansji polskiego elementu etnicznego na ziemie zamieszkane dawniej przez plemiona Bałtów.² W okolicach dzisiejszej Ostródy, Olsztynka, Działdowa, Nidzicy mieszkało plemię Sasinów (Zajęcy), na wschód od nich - koło Olsztyna, Szczytna, Mrągowa, Giżycka zamieszkiwali Galindowie (Golędzie), wokół Ełku i Olecka rozciągał się z kolei obszar plemienny Jaćwięgów/Jadźwingów (Sudawów). Historycznie rzecz ujmując, należy wydzielić dwa zespoły terytorialne w obrębie gw. owm, zgodne z kierunkami dawnych migracji osadniczych, tj. zespół zachodni, obejmujący Ostródzkie, Warmię i częściowo Mazury zachodnie (Nidzickie, Szczycieńskie), i zespół wschodni, obejmujący przede wszystkim Mazury wschodnie (Piskie, Mrągowskie, Giżyckie, Ełckie, Oleckie).

Najwcześniejsze próby ekspansji polskiej na te tereny sięgają X w. Państwo pierwszych Piastów po objęciu wpływami Mazowsza, ziemi chełmińskiej i Pomorza Gdańskiego znalazło się w bezpośrednim sąsiedztwie plemion bałtyckich (pruskich). Przedsięwzięte pod protektoratem Chrobrego misje św. Wojciecha (w r. 997) i św.

12

1

   Por. K. Nitsch, Dialekty języka polskiego, wyd. 3., Wrocław - Kraków 1957, s. 95-97 (wyd. 1. - 1915, wyd. 2.

- 1923), K. Nitsch (red.), Północno-polskie teksty gwarowe od Kaszub po Mazury, Kraków 1955, s. 36; S. Urbańczyk, Zarys dialektologii polskiej. Warszawa 1959, s. 70, B. Bartnicka-Dąbkowska, Podstawowe wiadomości z dialektologii polskiej z ćwiczeniami, Warszawa 1965, s. 18, M. Szymczak, Nowe mieszane dialekty słowiańskie, „Poradnik Językowy” 1973, z. 5-6, s. 271-277; S. Dubisz, H. Karaś, N. Kolis, Dialekty i gwary polskie. Warszawa 1995, s. 87.

2

   Pierwszy opis dziejów kształtowania się gwar owm przedstawiłem w monografii Nazwy roślin w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich, Wrocław 1977, s. 11-13, opierając się m.in. na studiach H. Turskiej i T. Milewskiego - por. H. Turska, Dialekt ziemi chełmińskiej i jego ekspansja na dialekty sąsiednie [w] Z. Stieber (red.), Konferencja pomorska (1954). Prace językoznawcze. Warszawa 1956, s. 87-112; T. Milewski, Stosunki językowe polsko-pruskie, „Slavia Occidentalis” 1939-1947, s. 21-89. Opis ten został uzupełniony i rozszerzony w I tomie Słownika gwar OstródzJciego, Warmii i Mazur, Wrocław 1987 - zob. H. Perzowa, Zarys dziejów Ostródzkiego, Warmii i Mazur, s. 7-23.