K �jna DIALEKTY POLSKIE78982

180

że zaokrąglenie warg na terenach formowania się dialektu mazowieckiego jak też śląskiego było eec-hą nieistotną i bardzo słabo się zaznaczało, świadczyć może to, że jedynie w nagłosie wyodrębniło się tu króciutkie u, które powstaje z wcześniejszego niż ułożenie języka dla o i wyraźnego zaokrąglenia warg. W dodatku na peryferiach obszarów mazowieckich — w pasie od Starogardu po Szczytno i od Pisza po Suwałki (Kit III 154, 219, 271) — oraz na południowym skrawku Śląska od okolic Raciborza (Łony, Dziergowice) po Jabłonków (KitŚl 64) (zob. 36A), nawet w pozycji nagłosowej brak protetycznego : 'óko, 'okno. Jeśli nawet ten brak jest wynikiem wtórnego zniknięcia n w nagłosowym -‘o-, na co wskazywać by mogło zniknięcie y == l w nagłosowym uo- ~ ło- : •okeć, ■opata, to już sama możliwość takiego uproszczenia świadczy, jak obca strukturze gwar mazowieckich i śląskich była labia lizać ja o.

W pozostałych gwarach udział warg przy artykulacji o był znacznie wyrazistszy, co zaznaczyło się w mniej lub więcej wyrazistym wyodrębnianiu się u przed samogłoską o nie tylko w nagłosie, ale i w środku wyrazu.

Ka obszarach formowania się dialektu małopolskiego [o] był fonemem średniootwartym zaokrąglonym, o czym świadczy to, że bywa on tu realizowany przez niezwężony i niecofnięty wariant średniootwarty z trik znacznym zaokrągleniem warg, że ten wstępny ruch artykulaeyjny wyodrębnił się tu w osobny, krótki niezgloskotwórczy dźwięk przejściowy (w), który utrzymuje się nie tylko w nagłosie, ale też w środku wyrazu przynajurniej po tylnojęzykowych i wargowych, np. JcVoza, kVoś(ć), d~o-bry, Wołka, ś-ostra, Wośće, n^os, w zasięgu 3615, czyli w gwarach małopolskich po Opoczno. Iłżę, Sandomierz (Dej wg indeksu), Łańcut, Brzozów (Kit IT 145), a na małopolsko-śląskim pograniczu po okolice Pszczyny (Miedzna), Tych (Imiclenie), Tarnowskich Gór (Bepty, Kot), Lublińca (Smolamia, Ezędowice), Kluczborka (Łowkowice) i Namysłowa (Pałkowi ce), por. KitŚl 34.

Ti' dialekcie małopolskim zaokrąglenie warg nieznacznie tylko przesuwało się przed początek artykulacji o. Jeszcze bardziej wydatne i bardziej wyprzedzające fazę wstępną zaokrąglenie warg przed i podczas artykulacji samogłoski o doprowadziło na obszarach wielkopolsko-kaszubskich do powstania przed o głoski u, która była na tyle wyrazista, że identyfikowano ją i mieszano z dwuwargowym w (częściowo z n l) nie tylko w nagłosie, ale czasem także w środku wyrazu, zob. 102. Dziś różne przejawy wyraźnej dyftongizaeji o spotyka się w zachodniej Wielkopolsce od okolic Wielunia, Kalisza, Gniezna, Żnina (z wyjątkiem Kramska) wraz z Krajną i przyległą częścią śląska (okolice Kamy słowa, Brzegu i Kluczborka) oraz w wielu gwarach kaszubskich (Lor 225). Dyftougi powstałe nu skutek wyodrębnienia się silnej labializacji w osobną głoskę u bardzo kompliko-