3813100344

Przedstawiony powyżej zasięg dialektów mazowieckich był w dużej mierze uwarunkowany ukształtowaniem geograficznym terenu: Mazury zachodnie (Nidzickie, Szczycieńskie) leżały na szlaku kolonizacyjnym z Mazowsza zachodniego, a Mazury wschodnie (Piskie, Mrągowskie, Giżyckie, Ełckie, Oleckie) - na szlaku kolonizacyjnym z Mazowsza wschodniego. Naturalną granicę między tymi dwoma szlakami stanowiła mazurska równina zandrowa, tj. Lasy Napiwodzkie, obszar na południe od Szczytna i Puszcza Piska.

W XVI w. proces zewnętrznej polskiej (chełmińskiej i mazowieckiej) kolonizacji obszaru gwar ostródzko-warmińsko-mazurskich został zakończony. „Okresem najsilniejszych wpływów polskich w Prusach Książęcych jest wiek XVII. Ludność polska mieszka w zwartej masie na całym pojezierzu, w rozproszeniu także na północ od niego. W połowie XVII w. stanowi połowę ludności Prus. W przybliżeniu zajmuje obszar po linię: Gołdap - Węgorzewo - Kętrzyn - Szestno - Biskupiec - Pasym -Ostróda. Również miasta są przeważnie polskie. Rozwija się polskie szkolnictwo, w powszechnym użyciu są polskie kancjonały, a także inne książki religijne".¹⁴

W XVIII w. następuje jednak regres. W 1701 r. powstało Królestwo Pruskie niezależne od Rzeczypospolitej i wręcz jej wrogie. W ciągu półwiecza język polski przestał być językiem urzędowym, co osłabiło także mobilność gwar polskich. W XIX i XX w. (do 1945 r.) ich status sukcesywnie się pogarszał - w wyniku ciągłej akcji germanizacyjnej - mimo stałej działalności znacznej części Warmiaków i Mazurów w obronie polskości. Przed II wojną światową liczba ludności polskiej (etnicznie i językowo) na tych terenach wynosiła około 400 000 przy ogólnej liczbie mieszkańców około 1 300 000, zatem w porównaniu z XVII w. procent ludności polskiej wyraźnie się zmniejszył (50%    30%). Po 1945 r. pozostało Warmiaków i Mazurów jedynie

około 100 000, a na początku lat 70. - po exodusie\N latach 50. i 60. - grupy lokalne ludności autochtonicznej występowały jedynie sporadycznie i gwary ostródzko--warmińsko-mazurskie stały się faktem historycznym.

Liczebność polskiej grupy etnicznej i zasięg jej gwar na tym obszarze ustaliła w 1949 r. ekspedycja Instytutu Zachodniego i Archiwum Fonograficznego Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zasięg gwar był zbliżony do terytorium z XVI w. i sięgał do linii: Gołdap - Węgorzewo - Kętrzyn - Jeziorany - Miłomłyn.

¹⁴ H. Perzowa, Zarys dziejów .... op. cit., s. 14.

16