490574776

o zjawiskach przeszłych występujących w społeczeństwie, ale definicja ta, choć nie pozbawiona uzasadnienia, jest może zbytecznie skomplikowana, jako że człowiek jest istotą społeczną i wszystko, co go dotyczy ma charakter mniej lub więcej społeczny.

4. Jeśli chodzi o metodę historiografii, a wiec i ojej przedmiot formalny, można odróżnić w dziejach tej nauki trzy stopnie rozwoju.

a)    W pierwszym okresie historiografia występuje jako proste kronikarstwo, tj. stanowi zwykłe zbieranie i opisywanie zjawisk Jest, w świetle dzisiejszych pojęć, tylko magazynowaniem materiałów do historii tak pojętą, jak ją rozumie szczebel drugi.

b)    W tym drugim okresie powstaje tzw. historia pragmatyczna, nie zadawalająca się zbieraniem i opisywaniem faktów, ale starająca się wykryć i opisać zachodzące między faktami związki przyczynowe. Tak np., podczas gdy kronikarz zadowoli się opisem wyruszenia Batorego pod Smoleńsk i pizebiegu kampanii, historyk pragmatyczny będzie się starał wykiyć wszystkie przyczyny, które spowodowały ten fakt będzie więc docieka), jakie było wówczas ogólne położenie polityczne, gospodarcze i kulturalne, jaki był charakter samego Batorego, jego dnadców, jego pr/ewtdywama i plany. Historia w opracowaniu pragmatycznym jest już kunsztowną siecią współzależności przyczynowych, stanowi nie luźny zbiór materiałów, lecz zwartą jedność, system podobny do akąomaycznego

c)    Wreszcie, w miarę postępu socjologii staje się coraz jaśniejszym, że historia, nawet pragmatyczna, nie może być nazwana nauką w ścisłym słowa znaczeniu, że jest tylko krokiem wstępnym do prawdziwą nauki, a mianowicie do nauki o społeczeństwie, zwaną socjologią. Albowiem wydaje się. że każda nauka ma na celu ustalanie praw ogólnych, a drogą do ustalenia tych praw w socjologii jest indukcyjne badanie rozwoju społeczeństw, który opisuje właśnie historia Istniąe już dzisiaj dość powszechnie świadomość tego stanu rzeczy, ale takt. że socjologia jest ci%le jeszcze w powijakach i że przedmiot jej jest tak niesłychanie trudy, sprawił, iż mało zaważył on na metodae historiografii

5.    Pod jednym względem jednak niewątpliwie wyszliśmy poza eiap czysto pragmatycznej historii, a mianowicie rozumiemy dziś jedność historii ludzkiej. Stanowi ona zwartą całość (a) poniekąd już w przestrzeni. wskutek svząjemnego oddziaływania na siebie gną) ludzkich osiadłych w różnych częściach świata; macanie bardziej (b) w czasie, gdzie nic. co się dziś dzieje nie jest niezależne od tego, co się działo przed dalekimi nawet wiekami, ale głównie (c) jeśli chodzi o współzależność różnych dziedzin życia społecznego, a wiec politycznego, gospodarczego, intelektualnego, religijnego i estetycznego R)d tym względem jest dasią jasnym, że jeśli istnieje np. historia religii, historia gospodarcza, albo historia doknyn politycznych, to nie w tym znaczeniu, jakotty to były różne i niezależne od siebie nauki, ale że te dyscypliny są tylko działami jertią wielkie) historii ludzkości, że żackie) z nich me można zrozumieć bez znajomości

6,    Na szczególną uwagę zasługtąe dnga z poroszonych jethośd - jedność rozwoju ludzkości w czasie Henryk Bergson, jeden z największych filozofów naszą epoki, przedstawił tę jeckiość, swoim zwyczajem, w obrazie poetyckim, kloty pozwolę sobie tutaj państwu powtórzyć, jako że jest niezmiernie uderzający i może posłużyć do zapamiętania dokttyny. Nasz bieg w przyszłość bliżej nam nieznaną (Bergsonowi chodzi w tym miejscu o śmietć indywidualną) nie jest samotnym biegiem ptzez pustynną okolicę. Trzeba go sobie wyobrażać jak wielką szarżę mas kawalerii. Człowiek współczesny biegnie na przedzie, ale za nim tłoczą się miliony jego poprzedników na spienionych koniach, prące w tym samym kierunku, nie pozwalające mu upaść, ani się zatrzymać. Pod uderzeniem tej olbizymiej masy padają przeszkody, któiych nie potrafilibyśmy przełamać sami. Być może. że pęd potrafi nas przenieść nawet poza śmierć. Nie o to jednak nam w tej chwili chodzi. Obraz Betgsonowski jest o tyle trafiły, że wszystko niemal czym jesteśmy, cała treść naszego życia psychicznego, naszych poglądów, ideałów, popędów, jest uwarunkowana pizez przeszłość. Tkwimy w historii i żaden bunt z naszej strony nie potrafi tej prawdy przekreślić. Możemy pochodowi ku przyszłości nadać trodię zmieniony kieronek. ale na ogól. w wielkim zatysie, dzieje się i dziać będzie to. ku czemu pchnęła ludzkość jej własna historia