ashmore3

256 Rozumienie przeszłości

kultury - sposobów zdobywania pożywienia, technologii i (choć nie bezpośrednio) organizacji społecznej i i poszukują ogólnych, międzykulturowych regularności. Natomiast archeologia postprocesualna stara się dotrzeć do struktury i symbolicznych znaczeń form kulturowych i, by to osiągnąć, pozostaje w ramach kontekstu danej tradycji kulturowej lub tradycji pokrewnych.

Fakt, że podejścia te bardzo się różnią, nie oznacza, że są one nie do pogodzenia. Podejścia te w różny sposób patrzą na dane, stawiają inne pytania, kładą nacisk na inne problemy. Tam, gdzie archeologia kulturowo—historyczna i procesualna pragnie jedynie opisywać i wyjaśniać, postprocesualizm dąży do zrozumienia znaczeń właściwych dla dawnych kultur. Każde podejście tworzy robocze interpretacje, które, jak o tym pisaliśmy w rozdziale 2, powinny zostać poddane systematycznemu sprawdzeniu, czyli procedurze charakterystycznej dla każdego rodzaju działalności naukowej.

ROZUMIENIE PRZESZŁOŚCI JAKO WYNIK SPOJRZENIA Z WIELU PERSPEKTYW

Trzy podstawowe podejścia, z którymi się zapoznaliśmy, dają możliwość różnorodnego interpretowania świadectwa archeologicznego. Te różne perspektywy nie muszą być ze sobą sprzeczne ani wzajemnie się wykluczać. Nowe dowody często korygują poprzednie rekonstrukcje przeszłości, ale szersze perspektywy, stwarzane przez podejścia kulturowo-historyczne, procesualne i postprocesualne, często się nawzajem uzupełniają. Archeologia pozwala nam poprawić nasze rozumienie przeszłości dzięki ciągłemu wydoskonalaniu wachlarza perspektyw, a nie przez dogmatyczne trzymanie się jedynego podejścia.

Dobrą ilustracją sposobu, w jaki spojrzenie z wielu perspektyw poprawia nasze rozumienie przeszłości, jest problem, który pozostaje w centrum zainteresowania archeologów od wielu dziesięcioleci: problem początków rolnictwa, czyli temat, który podnosiliśmy w tym rozdziale już kilka razy. Przejście od łowiectwa i zbieractwa do rolnictwa przyniosło głębokie zmiany ludziom i całemu światu. Siadami tego wydarzenia są w źródłach archeologicznych drobne zmiany anatomiczne dostrzegalne w szczątkach roślinnych, które są następstwem ich udomowienia (takie jak większe rozmiary nasion), wraz ze zmianą narzędzi, wzorców osadniczych i organizacji społecznej.

Rolnictwo rozwinęło się w różnych częściach świata (w Azji, Afryce, Azji południowo-zachodniej, Ameryce Północnej, Mezoameryce i Ameryce Południowej) mniej więcej w rym samym czasie (w okresie między 10 000 a 5000 lat temu). Poszukiwanie przyczyn tego zjawiska doprowadziło do powstania wielu różnych interpretacji. Przyjrzyjmy się niektórym interpretacjom opartym na podejściu kul-turowo-historycznym, procesualnym i postprocesualnym.

Początki rolnictwa w ujęciu kulturowo—historycznym

Z perspektywy kulturowo—historycznej, do powstania rolnictwa przyczyniły się zmiany kulturowe mające charakter zarówno wewnętrzny, jak i zewnętrzny. Chociaż w poszczególnych regionach udomowiono inne dzikie rośliny (np. ryż w Chinach, pszenicę w Azji południowo-wschodniej, kukurydzę w Mezoameryce), uważa się, że do powstania rolnictwa doszło wszędzie mniej więcej w ten sam sposób.

Według interpretacji kulturowo—historycznych powodem przejścia do rolnictwa było połączenie wewnętrznych i zewnętrznych zmian kulturowych (zob. ryc. 9.1). Wśród zmian wewnętrznych wymienia się mechanizm głównego trendu ewolucyjnego (mechanizm „nieuchronnej zmiany”), wynalazki i selekcję kulturową Pojęcie głównego trendu rozwoju w tym przypadku odnosi się do konsekwencji stałego wzrostu liczby ludności, który doprowadził do zwiększenia popytu na żywność. Konieczność zdobycia większej ilości żywności wymusiła dokonanie wynalazku, który polegał na odkryciu, że rośliny dają większe plony, jeżeli dokonamy ingerencji w ich naturalny cykl reprodukcji i wzrostu poprzez usuwanie chwastów, by ograniczyć konkurencję, podlewanie, by polepszyć odżywiane, i wysiewanie nasion w najkorzystniejszych dla wegetacji miejscach. Gdy korzyści wynikające ze zwiększenia produkcji żywności stały się jasne, do głosu doszedł mechanizm selekcji kulturowej, co tłumaczy ekspansję społeczeństw rolniczych kosztem nierolniczych.

Zgodnie z interpretacją kulturowo-historyczną, początki rolnictwa związane są również ze zmianami zewnętrznymi, szczególnie środowiskowymi, a umiejętności rolnicze rozprzestrzeniły się następnie dzięki dyfuzji i kontaktom międzygrupowym. Za główny bodziec prowadzący do wynalezienia rolnictwa uważa się zmianę środowiskową — a dokładnie — stopniowe zmniejszanie się ilości opadów w kilku kluczowych dla rozwoju rolnictwa regionach. Trwający przez długi czas spadek poziomu opadów ograniczył podaż dzikich roślin zbieranych przez ludzi, zmuszając ich do przedsięwzięcia kroków, których celem było sztuczne zwiększenie zbiorów. Doprowadziło to do tych samych innowacji, o których powiedzieliśmy, że były odpowiedzią na przyrost populacji. Innymi słowy, uważa się, że wzrost liczby ludności i zmiana środowiskowa wywołały ten sam skutek - wynalezienie uprawy roślin. Co więcej, korzyści płynące z rolnictwa doprowadziły do jego rozpowszechnienia drogą dyfuzji. Wiedza na temat udomowienia roślin i handel nasionami roślin uprawnych przyczyniły się do rozprzestrzenienia się rolnictwa.