ashmore8

246 Rozumienie przeszłości

ZMIANY

DIACHROICZNE

Uproszczony diagram pokazujący system, w którym działa sprzężenie zwrotne dodatnie (—♦), które osłabia działanie mechanizmu sprzężenia zwrotnego ujemnego z ryc. 9.7 i prowadzi do rozwoju populacji oraz zmian kulturowych stymulowanych przez zmiany genetyczne; diagram powstał w oparciu o dane z prehistorycznej Mezoameryki (po roku 5000 p.n.e.).

Rrc. 9.8

dodatnie sprzężenie zwrotne (ryc. 9.8). Nowe cechy kukurydzy, takie jak większa kolba, skłoniły ludzi do reprodukowania jej przez siew. W wyniku tego stopniowo zmienione zostały wzorce planowanych zachowań. Dla przykładu: potrzeby związane z siewem i żniwami wydłużyły czas spędzany przez ludzi w obozowiskach wiosennych i jesiennych, czyli dokładnie tam, gdzie już wcześniej możliwe były większe zgromadzenia. Większe, stabilniejsze grupy ludzi wkładały teraz więcej czasu i pracy w polepszenie jakości i ilości zbiorów. Dodatnie sprzężenie zwrotne wywoływało dalsze zmiany w systemie zdobywania żywności. Pojawiła się irygacja, dzięki której rolnictwo i osadnictwo mogło zostać wprowadzone również na terenach ubogich w wodę. Flannery ujął to w ten sposób: „dodatnie sprzężenie zwrotne będące następstwem zmian genetycznych spowodowało, że jeden z podrzędnych podsystemów rozwinął się nieproporcjonalnie w stosunku do innych i doprowadził w końcu do zmiany całego ekosystemu południowej części Wyżyny Meksykańskiej” (Flannery 1968: 212).

Ryc. 9.9

System ekologiczno-kulturowy, ilustrujący związki między daną kulturą (społeczeństwem ludzkim) i środowiskiem, w jakim się ona rozwija, zbudowany jest z podsystemów geograficznego, kulturowego i biologicznego (por. ryc. 9.5)

Chociaż niektóre systemy kulturowe mają zdolność utrzymywania stanu dynamicznej równowagi w długich okresach, wszystkie kultury tak czy inaczej podlegają zmianom. Nie wszystkie zmiany jednak oznaczają rozwój. Niekiedy dodatnie sprzężenie zwrotne skutkuje zapaścią kulturową lub upadkiem, czyli zniszczeniem systemu. Współczesny przypadek ludu Ik ze wschodniej Afryki, opisany przez etnografa ColinaTurnbulla, jest przykładem takiego zjawiska. Zakłócenie tradycyjnych wzorców zachowań, spowodowane m.in. wygnaniem z dotychczasowych siedzib, doprowadziło do apatii, wzrostu wzajemnej wrogości, dewaluacji życia ludzkiego i zmniejszenia się populacji. W tym przypadku zmiany przyniosły tragiczne skutki. W większości wypadków jednak zmiana kulturowa nie przebiega w tak dramatyczny sposób, jest ona bowiem wynikiem równoczesnego działania procesów rozwoju i upadku podsystemów wchodzących w skład danego systemu kulturowego.

Modele sięgające do ekologii kulturowej są kategorią modeli systemowych, które umożliwiają zrozumienia interakcji między kulturą i środowiskiem w stop-