ashmore8

52 Archeologia w przeszłości

uzyskania przewagi nad wrogimi społeczeństwami, wzrostu zamożności i, być może, do zwiększenia populacji. To może z kolei pociągnąć za sobą zmiany w systemie ekonomicznym i politycznym, przypuszczalnie skutkując powstaniem bardziej autorytarnej struktury władzy. W końcu mogą zajść również zmiany w systemie wierzeń, takie jak wzmożony kult bóstw związanych z wojną i władzą.

Dzięki takiemu spojrzeniu na źródła archeologiczne, archeolodzy mogą przejść od ustalonej podstawy synchronicznej do perspektywy diachronicznej. W ten sposób ekologiczny model kultury i ramy systemowe powadzą razem do znalezienia przyczyn i następstw zmian, nie poprzestając na prostym opisaniu wyglądu nowych rodzajów broni, nowych dóbr świadczących o statusie społecznym i nowych wyobrażeń bóstw. Innymi słowy, zamiast opisać co się zmieniło, archeolodzy zaczynają wyjaśniać proces zmian.

Powyższe konkluzje prowadzą nas do drugiej koncepcji będącej podstawą archeologii procesualnej, do koncepcji wielotorowości ewolucji kulturowej. Koncepcja ta jest w istocie rzeczy oparta na obu omówionych modelach kultury: ekologicznym i materialistycznym. Model ekologiczny pokazuje, że ewolucja systemów kulturowych nie przebiega wedługjednej i raz na zawsze ustalonej sekwencji. Ewolucja kulturowa jest raczej procesem wielotorowym, uzależnionym od adaptacji ekologicznej każdego społeczeństwa w obrębie właściwego mu środowiska. Według modelu materialistycznego każde społeczeństwo ludzkie przystosowuje się do swego środowiska przede wszystkim poprzez technologię, a w dalszej kolejności poprzez podsystemy organizacyjny i ideowy. Gdy spojrzeć na daną kulturę z dłuższej perspektywy, zmiany w niej zachodzące są wynikiem nagromadzenia się poszczególnych odpowiedzi tej kultury na potrzeby adaptacyjne. To, co jest dobre dla jednej kultury w danym środowisku, niekoniecznie musi być odpowiednie w innym.

Poza podkreślaniem niepowtarzalności typów adaptacji i zmienności, koncepcja wielotorowości ewolucji obejmuje ocenę stopnia sukcesu lub efektywności każdego systemu z perspektywy materialistycznej. Oznacza to pomiar efektywności rozwoju kulturowego poprzez badanie trwania danej kultury w czasie, lub, jeżeli takie spojrzenie jest właściwsze, jej zamierania. Dane społeczeństwo może być dobrze zaadaptowane do swego środowiska, osiągając tym samym trwałą równowagę. Zmiany są wtedy minimalne, a trwałość jest miarą efektywności adaptacyjnej. W innych przypadkach społeczeństwa ludzkie podlegają cyklom rozwojowym. Na przykład zmiany wymuszone przez środowisko lub wynikające z potrzeb społeczeństwa uruchamiają zmiany w systemie technologicznym - a w konsekwencji w systemach organizacyjnym i ideowym. Jeżeli zmiany technologiczne skutkowałyby wzrostem produkcji żywności, a zmiany organizacyjne i ideowe pozwoliłyby na rozrost populacji, mógłby się zacząć pro-

ces rozwoju. Rozwój koniec końcem doprowadzi do napięć w sferze technologii (ilość produkowanej żywności), organizacji (zarządzanie ludźmi) i ideologii (wierzenia uzasadniające dwa poprzednie systemy). Taka presja może uruchomić następne zmiany w społeczeństwie — innowacje technologiczne zwiększające produkcję żywności, albo nowe formy organizacji społecznej i politycznej mobilizującej ludność — i cykl może być kontynuowany. Taka spirala wzrostu jest widoczna w świadectwach archeologicznych cywilizacji Starego i Nowego Świata.

Koncepcje systemów kulturowych i wielotorowości ewolucji pozwalają archeologom—prehistorykom badać prawidłowości i dynamikę rozwojową społeczeństw ludzkich. Podczas gdy rekonstrukcja kulturowo-historyczna kładzie nacisk na identyfikację interakcji kulturowych i zmian poprzez opis sekwencji wydarzeń, rekonstrukcja procesualna zajmuje się odkrywaniem przyczyn tych interakcji i zmian. Oznacza to, że w podejściu procesualnym chodzi nie tylko o identyfikację i opis podobieństw i różnic występujących w czasie i przestrzeni, ale również o wyjaśnianie zaobserwowanych dystrybucji zjawisk.

NOWE PODEJŚCIA

Archeologia behawioralna

Już w połowie lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku, Michael Schiffer i jego współpracownicy utrzymywali, że kluczem do zrozumienia zachowań ludzkich jest badan ie sposobu, w jaki ich działania powiązane są z obiektami materialnymi. Pierwszorzędnym celem archeologii behawioralnej jest badanie procesów wytwarzania i użytkowania obiektów, jak również tego, w jaki sposób stają się one częścią świadectwa archeologicznego. Te procesy zostaną szczegółowo omówione w rozdziale 4.

Perspektywa marksistowska

W ■ i igi<: połowie dziewiętnastego wieku Karol Marks pisał dużo i krytycznie na rcn',,;v Kondycji ludzkiej. Australijski uczony, Vere Gordon Childe, jeden z najw.izn tj.szych archeologów połowy dwudziestego wieku, zastosował idee Marksa w interpretacji dawnych zmian społecznych i kulturowych. Istnieje kilka nurtów mysi; marksistowskiej. Powszechnie znany jest pogląd, według którego życie każdego społeczeństwa opiera się raczej na konflikcie niż konsensusie. Zycie społeczne jest domeną ciągłych zmian i walki toczonej między klasami społecz-