ashmore
0

56 Archeologia w przeszłości

postprocesualnych kluczową cechą kultury jest to, że jest ona środkiem, dzięki któremu każda osoba może zdefiniować i zinterpretować swój świat. Taki kognitywny model postrzega kulturę jako zestaw znaczeń (kategorii i związków), które ludzie tworzą, aby nadać sens swojemu życiu. Ludzie są zatem aktywnymi twórcami, którzy indywidualnie przetwarzają wyuczone normy i tradycje tak, by pasowały do kontekstu ich osobistej egzystencji. Tak postrzegana kultura stale ulega zmianom, nawet w krótkich okresach czasu, taki model kultury jest diachroniczny. Archeolodzy postprocesualni próbują zająć się okresami czasu mieszczącymi się w przedziale między konkretnym momentem a okresem długim, którymi, według nich, nie zajmowali się wcześniejsi archeolodzy.

Model kognitywny ujmuje kulturę jako zestaw trwałych systemów normatywnych. W naszej książce celowo przyjęliśmy terminologię zaczerpniętą z innych modeli kultury, aby stworzyć pole zrozumienia. W modelu kognitywnym jednak normy nie determinują ludzkiego zachowania. Przeciwnie, określają one opcje dostępne jednostce, które może ona wykorzystać i zaadaptować do swoich celów. Kultura widziana w ten sposób podlega ciągłym przekształceniom i jest redefinio-wana w każdej nowej sytuacji. Również normy oferowane przez daną kulturę są postrzegane jako warianty głęboko ugruntowanych i ściśle ustrukturyzowanych wzorców, które leżą u podstaw wszystkich kultur. Pozostałości materialne muszą być odczytywane tak, jakby były tekstami, wyrażającymi te wzorce w oparciu o powszechnie znane tematy. Inna wyraźna różnica polega na tym, że tradycyjna archeologia kulturowo-historyczna i procesualna przyjmuje perspektywę zorientowaną na podkreślanie roli mężczyzn, podczas gdy archeologia postprocesualna coraz chętniej dołącza do archeologii feministycznej i marksistowskiej, pragnąc odkryć w jaki sposób płeć, status społeczny i inne rodzaje podziałów społecznych są odzwierciedlone w źródłach archeologicznych.

Porównajmy teraz sposoby, w jakie te trzy najważniejsze nurty archeologii postrzegają ceramikę, jedną z najczęściej występujących pozostałości dawnych kultur. Zwolennicy podejścia kulturowo-historycznego widzą w zdobieniach ceramiki cechy, które pozwalają na identyfikację kultur i ich odmian w czasie i przestrzeni. Zwolennicy procesualizmu widzą w tych samych zdobieniach środek do zdefiniowania grup społecznych i dostrzegają ich zmienność w czasie jako odpowiedź na zmiany zachodzące w społeczeńtwie. Archeolodzy postprocesualni patrzą nie tylko na zdobienia, ale także na kontekst, w jakim one występują, by zobaczyć, w jakiej relacji pozostają one do innych sposobów ekspresji obecnych w danej kulturze. W wielu przypadkach (choć nie we wszystkich) wyrobem ceramiki zajmują się kobiety, więc ceramika może odzwierciedlać poglądy na rolę płci obecne w danym społeczeństwie. Interpretacja takich poglądów wymaga podjęcia próby odszyfrowania wiadomości zawartej w wyborze takiego a nie innego stylu ceramiki i wyboru naczyń ceramicznych jako środka do ich wyrażenia.

Początki współczesnej archeologii 57 Badania postprocesualne

Jak już wspomnieliśmy, centralną zasadą w archeologii postprocesualnej jest dotarcie do znaczenia ukrytego w świadectwach archeologicznych poprzez wykorzystanie obiektów kultury materialnej do zrekonstruowania wewnętrznego oglądu dawnego systemu symbolicznego. Podczas gdy etnografowie dla uzyskania oglądu od wewnątrz mogą kontaktować się z żyjącymi współcześnie przedstawicielami innych kultur, w przypadku prehistorycznych, dawno wymarłych kultur, jest to oczywiście dużo trudniejsze. W pewnych okolicznościach wskazówek może dostarczyć dokumentacja historyczna lub etnohistoryczna. I rzeczywiście, w Stanach Zjednoczonych badania postprocesualne najlepiej rozwijają się właśnie w zakresie archeologii historycznej, gdzie źródła pisane często pozwalają na uzyskanie dokładnego oglądu od wewnątrz, dostarczając wiedzy na temat szczegółów codziennego życia oraz pozwalając na ściślejszą kontrolę interpretacji i chronologii niż w przypadku archeologii prehistorycznej.

Sposoby tworzenia i sprawdzania twierdzeń, stosowane przez zwolenników archeologii postprocesualnej, nie różnią się zbytnio od sposobów używanych przez innych archeologów. Na przykład badają oni źródła archeologiczne pod kątem regularności i wzorców, a wzorce te są następnie interpretowane na podstawie twierdzeń, które z kolei mogą być sprawdzane na bazie danych uzyskanych w następnych badaniach.

Archeolodzy wykształceni na procedurach sprawdzania hipotez właściwych metodzie naukowej dziwią się, jak można wywieść i sprawdzić twierdzenie dotyczące starożytnego systemu symboli, który istniał w umysłach zmarłych dawno ludzi. Archeolodzy postprocesualni nie negują, że zadanie to jest trudne lub nawet niemożliwe do wykonania przy użyciu formalnej metody naukowej. Dochodzą natomiast do wniosku, że tradycyjna nauka jest w tym przypadku po prostu nieprzydatna, bo reprezentuje perspektywę inherentnie związaną z tradycją kulturową Zachodu. Uważają natomiast, że jeżeli dane archeologiczne są powiązane ciągłością kulturową z konkretną znaną grupą etniczną, znaczenia kulturowe, odkryte dzięki źródłom etnograficznym lub etnohistorycznym, mogą być użyte jako podstawa do zrozumienia podobnych wzorców w przeszłości.

Szczególnie przydatne w przypadkach, gdy nie istnieją udokumentowane związki z przeszłością, jak z reguły dzieje się w archeologii prehistorycznej, są zaproponowane przez lana Hoddera alternatywne procedury, nazwane przez niego metodą zwrotną (reflexive method). Wychodząc od założenia, że świadectwa nie istnieją oddzielnie od interpretacji i teorii, opowiada się on za metodami, które kładą nacisk na stałe i ciągłe interpretowanie i reinterpretowanie. Według niego archeolodzy stosują już od dawna takie właśnie ciągłe i kumulatywne wnioskowanie, chociaż opisują ten proces raczej jako serię oddzielnych