ashmore0

228 Rekonstruowanie przeszłości

nad Missisipi, na przeciwnym brzegu w stosunku do St. Louis, Warren Wittry zidentyfikował liczne, ułożone w okręgi otwory po drewnianych słupach, które szybko nazwano „woodhenges” i wydatowałje na około 1000 rok n.e. Kręgi te, liczące od 240 do 500 stóp średnicy, mogły służyć jako obserwatoria astronomiczne służące do śledzenia ruchów słońca. Różnorodne obiekty archeoastronomiczne zidentyfikowane w Kanionie Chaco w Nowym Meksyku są datowane na ten sam okres. Ludy Pueblo, mieszkające dziś na tym obszarze, wciąż przeprowadzają codzienne obserwacje zmian pozycji wschodu słońca, a w licznych stanowiskach należących do kultury Chaco mogły zachować się ślady wczesnego praktykowania tego zwyczaju. Na przykład niespotykane gdzie indziej narożne okna w budynkach na stanowisku Pueblo Bonito, prawdopodobnie wykorzystywano do obserwacji wschodów słońca (szczególnie w czasie zimowego przesilenia). Miejsca na wschodnim i zachodnim krańcu kanionu, skąd najlepiej widać wschód słońca w dzień zimowego przesilenia, oznaczone są wyrzeźbionymi symbolami słońca.

Wyznawany światopogląd wpływa na to, w jaki sposób ludzie należący do różnych kultur definiują i kategoryzują swoje środowisko społeczne i naturalne, począwszy od stosunku do wychowania dzieci aż do grzebania zmarłych. Niektóre z tych przekonań zyskały materialny wyraz dzięki symbolom. Ale, jak już się przekonaliśmy, interpretacja symboli znalezionych w świadectwach archeologicznych napotyka szereg trudności.

Oczywiście, interpretacje symboli i światopoglądów są najbardziej wiarygodne wówczas, gdy znaczenie danego symbolu opisane zostało w relacjach historycznych lub etnograficznych. Z drugiej strony, jak wspomnieliśmy w rozdziale 1, archeologia uzupełnia źródła pisane, jeżeli chodzi o rodzaj dostarczanych danych i równoważy obserwowaną w dokumentach tendencyjność, polegającą na zainteresowaniu wyłącznie sprawami dotyczącymi pewnych uprzywilejowanych grup społecznych.

Wspomnieliśmy już o oczywistych trudnościach, i .kie napotkamy próbując rekonstruować dawne ideologie na podstawie pozostałości materialnych. Trudności te stanowiły dodatkowy argument, uzasadniający zawożenie, że systemy ideologiczne nie wpływały w istotny sposób na przebieg zmian kulturowych. To założenie zostało obalone w oparciu o świadectwa archeologiczne, które wskazują na pierwszoplanową rolę systemów ideologicznych w zasach, gdy dochodziło do łundamentalnych zmian kulturowych. Szybki rozkwit „ahokii w połowie jedenastego wieku n.e. jest tego dobrym przykładem.

Położone w stanie Illinois, na przeciwnym brzegu Missisipi w stosunku do St. Louis, stanowisko to składa się z kilkuset platform'owych kopców ziemnych, obszernych placów i publicznych budowli rytualnych, takich jak opisane wyżej -woodhenges” (zob. ryc. 5.10). Cahokia, która usytuowana jest na nadzwyczaj urodzajnym terenie zalewowym, znanym dziś jako American Bottom, zdominowała w swoim czasie skrzyżowanie starożytnych dróg prowadzących do wschodniej części Ameryki Północnej. W latach 1050-1250 n.e. była ważnym ośrodkiem politycznym, gospodarczym i religijnym. Naukowcy różnią się co do interpretacji przyczyn rozkwitu Cahokii; wyjaśniano go zazwyczaj wzrostem liczby ludności, zmianami technologicznymi i korzystnym położeniem, które w oczywisty sposób sprzyjało rozwojowi rolnictwa, dalekosiężnej komunikacji i wymiany handlowej.

Jednak olbrzymia ilość nowych danych z Cahokii i otaczających ją terenów, w połączeniu z nowym podejściem teoretycznym skłoniła uczonych do wysunięcia nowych interpretacji, tłumaczących szybką transformację tej osady. Timothy Pau-ketat i Thomas Emmerson utrzymują, że ideologia i symbole były czynnikiem, który przesądził o gwałtownej centralizacji władzy w miejscowości, która poprzednio niczym nie wyróżniała się spośród sobie podobnych.

Przed rokiem 1050 n.e. w okolicy istniało wiele małych osiedli rolniczych, ale w ciągu kilku następnych dziesięcioleci nastąpił gwałtowny spadek liczby ludności wiejskiej na równinie i tak samo gwałtowny przyrost ludności Cahokii. W ciągu niewielu lat - archeolodzy powiedzieliby: „błyskawicznie" - liczba mieszkańców ośrodka wzrosła co najmniej pięciokrotnie, a może nawet dziesięciokrotnie w stosunku do stanu początkowego, wynoszącego przypuszczalnie od 1000 do 3000 osób. Istnieją inne poświadczone przykłady podobnie szybkiego wzrostu liczby ludności, wymieńmy tu Teodhuacan i Monte Alban położone w starożytnym Meksyku. We wszystkich pr . toczonych tu przypadkach, tempa przyrostu demograficznego nie da się wytłumaczyć przyrostem naturalnym i zwyczajną migracją. Ponadto okazało się, że wszystkie te gwałtowne zmiany towarzyszyły poważnym przekształceniom organizacji społecznej. W przypadku Cahokii, tak jak w pozostałych wymienionych tu miesscach duża liczba rolników najwidoczniej po prostu przeniosła się w krótkim czasie do miasta.

Co równie ważne, w ■/:: samym czasie rolnicy stworzyli najwcześniejszą część znanego nam dziś mi a    Zbudowali kopce ziemne i place, realizując prze

myślany plan pod nadzorem swych nowych przywódców. Potem budowniczowie corocznie dodawali do kopców Cahokii, w tym do największego z nich, Monks Mound, nowe elementy (ryz. 8.15). Na południe od niego zbudowano Wielki Plac, prace nad którym zaczęto jeszcze wcześniej. Jest on umieszczony na fundamencie, którego powstanie wymagało wyrównania obszernego terenu.

Pauketat twierdzi, że w czasie przełomowych zmian społecznych i kulturowych ideologia i symbole odegrały ważną rolę i mogą wytłumaczyć poczynania zwykłych ludzi i ich przywódców. Dokładnie rzecz biorąc, postrzega kopce i place Cahokii jako materialny ślad negocjacji między władcami i rządzonymi, którzy w nowo powstałym układzie społecznym szukali możliwości realizacji swoich celów. Rolnicy nie zostali po prostu oszukani, nie ma również dowodów, że zmu-